De rechtbank veroordeelde op 8 juli 2014 de 73-jarige Wilma E. uit Nieuwleusen voor het mishandelen van haar pleegkinderen bij opvanghuis De Loot. Deze aflevering van Femmes Fatales gaat over Wilma’s slachtoffers, hoe deskundigen de betrouwbaarheid beoordelen van een verklaring afgelegd door een kwetsbare getuige en over een grijs gebied binnen de criminaliteit: bejaardencriminaliteit.
Bejaardencriminaliteit
Wilma werkt als hoofdverpleegkundige op een kinderafdeling van een ziekenhuis, totdat zij in 1984 een depressie krijgt. Zij komt hierdoor als bewoonster terecht bij gezinshuis De Loot in Nieuwleusen.
Na haar depressie wordt Wilma pleegmoeder in het tehuis: ‘het huis van hoop en herstel’. De Loot is een opvangadres voor pleegkinderen en biedt tevens hulp aan mensen met verschillende psycho-sociale problemen, zoals overspannenheid, verslaving en stress door scheiding. De Loot is onderdeel van stichting De Terebint, die werkt vanuit een orthodox-christelijke visie en grondslag. Veel oud-bewoners noemen De Loot een sekte.
In 2010 gaat Wilma op vakantie naar Zuid-Afrika. Op het moment dat ze van huis is, gaan drie kinderen huilend naar hun begeleider. Zij vertellen hem dat ze bang zijn voor ‘tante’ – zo noemen ze Wilma – en dat ze willen dat Wilma niet terugkomt. De begeleider vraagt waarom, waarop de kinderen vertellen dat Wilma hen tegen hun rug slaat met een mattenklopper en hen tegen hun billen en benen aantrapt.
Koude douche en sneeuw
Tijdens een politieverhoor vertellen de kinderen dat ze iedere dag tijdens het eten slaag kregen als ze opzij, naar andere kinderen, keken. Eén van de slachtoffers vertelt dat de kinderen ook werden geslagen als ze per ongeluk in bed hadden geplast. Wilma sloeg ze volgens de verhalen met een kledinghanger als ze op verboden plekken kwamen, zoals achter de schuur. De slachtoffers waren zo bang voor ‘tante’ dat ze probeerden weg te lopen, maar omdat een ander pleegkind hen verlinkte, is dat plan mislukt. En ja, ook toen deelde Wilma volgens hen klappen uit. Kinderen moesten van Wilma onder een koude douche gaan staan of werden buiten in de sneeuw gezet, aldus het OM.
Eén van de slachtoffers kwam naar De Loot, omdat zijn vader 24 uur per dag medische zorg nodig had en zijn moeder verstandelijke beperkt was. Dit kind kreeg in ‘het huis van hoop en herstel’ alles behalve wat de naam van het zorghuis deed vermoeden.
Studioverhoor bij de politie
De kinderen legden een verklaring af in een studioverhoor bij de politie. Dat is een kindvriendelijke verhoorruimte met vrolijke kleuren, kinderstoelen, tekenmateriaal en spelletjes. Hier worden kwetsbare getuigen verhoord, zoals kinderen die slachtoffer zijn van seksueel misbruik, huiselijk geweld en getuigen met een verstandelijke beperking. Kwetsbare getuigen zijn vaker gevoelig voor meegaandheid en suggesties. Zo moeten verhoorders geen beloningen, zoals complimenten of beloftes, uitdelen, omdat een kind dan geneigd is zijn antwoorden aan te passen op de beloning.
Betrouwbaarheid van de verklaringen
Getuigen-deskundigen van The Maastricht Forensic Institute (TMFI) deden vervolgens onderzoek om de betrouwbaarheid van de verklaringen vast te stellen. Er bestaat geen feilloze standaardmethode om de betrouwbaarheid van verklaringen te toetsen. Wat een getuige-deskundige wel kan doen, is kijken of er onderdelen in het dossier zitten die de betrouwbaarheid van de verklaring ernstig kunnen schaden. Hierbij wordt er bijvoorbeeld nagegaan of getuigen met elkaar gepraat hebben, want verklaringen die met elkaar overeen komen, zijn niet per definitie betrouwbaar. Wanneer verhoorders sturende vragen stellen, die alleen te beantwoorden zijn met ‘ja’ of ‘nee’, zijn de verklaringen ook minder betrouwbaar.
Het TMFI kijkt tevens naar de ontstaansgeschiedenis van de verklaring. Hierbij worden spontane eerste verklaringen, waarbij geen sprake is van suggestieve druk, als betrouwbaarder gezien. Een kind kan bijvoorbeeld worden beïnvloed als een verklaring is afgelegd bij een moeder die suggesties wekt, ‘Hoe kom je aan die blauwe plek, heeft papa je geslagen?’. Daarnaast bekijkt het TMFI of een alternatief scenario geloofwaardig(er) is.
Hoe kom je aan die blauwe plek?
In de zaak van Wilma werd geconcludeerd dat, ondanks enkele suggestieve vragen in het onderzoek, het dossier als betrouwbaar kan worden beschouwd. Het TMFI benadrukt wel dat er sprake kan zijn dat sommige details zijn aangedikt en/of verzonnen. Dit is mogelijk, omdat de kinderen onderling met elkaar gepraat hebben. Ook was er veel media-aandacht, waardoor beïnvloeding niet uitgesloten kan worden.
De rechter neemt de conclusie over de betrouwbaarheid van het dossier over, maar wijst er tegelijkertijd op dat de verhoorders nauwelijks hebben doorgevraagd over wanneer, waar, hoe vaak en op welke wijze de mishandelingen hebben plaatsgevonden.
“Ik wil gewoon eerlijk daarin zijn”
Aan de politie vertelt Wilma tijdens het eerste verhoor dat ze het verschrikkelijk vindt dat er op Facebook wordt gepraat alsof ze de hele dag door kinderen mept. ”Ik ben niet zo dat ik de hele dag zit te slaan of wat dan ook, echt niet. (..) Maar ik heb ze heus wel een klap gegeven, hoor, ik zeg het eerlijk, ik wil niet, ik wil niet dat het uh, nou er is nooit wat gebeurd of wat dan ook. Nee, ik wil gewoon eerlijk daarin zijn.”
Tijdens de rechtszitting bespeurt de rechter in de houding van Wilma vooral veel verdriet, over het feit dat ze na 28 jaar op een teleurstellende manier bij De Loot moet vertrekken. De advocaat pleit dat Wilma heeft gehandeld uit onmacht, aangezien ze er helemaal alleen voor stond. De rechter ziet dit echter niet als een rechtvaardiging voor mishandeling en veroordeelt haar tot drie maanden voorwaardelijke gevangenisstraf. Daarnaast moet ze ieder slachtoffer een schadevergoeding van 500 euro betalen. Bij de strafmaat is rekening gehouden met een laag recidiverisico, in verband met een eerder nog blanco strafblad, haar leeftijd en chronische hartklachten.
Forensische zorg
Rechters hebben de mogelijkheid om ouderen met een hoog recidiverisico te veroordelen tot het ondergaan van forensische zorg. Een voorbeeld daarvan is De Waag, een poliklinisch forensisch psychiatrisch centrum met negen vestigingen in Nederland. In De Waag behandelt men norm- en grensoverschrijdend gedrag, met als primair doel veiligheid en het voorkomen van nieuwe strafbare feiten. De Waag behandelt 314 cliënten die 60 jaar of ouder zijn. Daarvan wordt bijna de helft behandeld vanwege seksueel grensoverschrijdend gedrag, 30% vanwege agressie of het plegen van een vermogensdelict en 24% vanwege huiselijk geweld.
Vergrijzing in het gevangeniswezen
Tussen 1996 en 2007 is het aantal verdachten 65 jaar of ouder met 85 procent is gestegen. Oudere mannen plegen voornamelijk verkeers- en geweldsdelicten en oudere vrouwen plegen vooral verkeers- en vermogensdelicten. Justitiele inrichtingen houden rekening met extra zorg voor detentiegeschikte ouderen. Zo hebben zij rolstoelen, kunnen ze thuiszorg krijgen en extra ziekenhuisbezoeken regelen. En dat is nodig, want Wilma is niet de enige senior die in de fout ging. Ook in het gevangeniswezen is er sprake van vergrijzing.
Pingback: Femmes Fatales: kindermepster | Léonie Sijbring