Toen Modern Family zeven jaar geleden begon, had waarschijnlijk niemand kunnen vermoeden dat de serie zou uitgroeien tot de de populairste family sitcom sinds Full House. Wie zat er in deze tijd vol scherpe, spannende en baanbrekende series immers nog te wachten op een goeiige familieserie voor het hele gezin?
Maar Modern Family is een instant succes. De mockumentary-stijl (personages die in de camera praten), de chemie van het komisch ensemble en het vermogen van de makers om de grappen hier en daar met ouderwets en onvervalst Amerikaans sentiment te vermengen, maakt het tot een show die vanaf het eerste seizoen door jong en oud, conservatief en progressief, wordt omarmd.
In de zeven jaar dat Modern Family nu loopt, heeft de serie 67 Emmy-nominaties in de wacht gesleept – waarvan maar liefst 21 gewonnen – naast een ellenlange lijst van andere prestigieuze nominaties en prijzen. En het is een lijst die ieder jaar weer een stukje langer wordt. De jaarlijkse prijzenregen is de populaire show weliswaar gegund, maar is volgens critici even buitenproportioneel als onterecht. En begrijp me niet verkeerd, ik kijk Modern Family graag, maar ze hebben wel een punt. Want het komisch talent van de acteurs mag dan onmiskenbaar zijn en het mockumentary format mag dan lekker werken, uiteindelijk harkt Modern Family al zeven jaar Emmy’s binnen met de geijkte succesformule ‘Lekker Lachen om Stereotypen’. Maar kunnen we ons afvragen: hoe erg is dat eigenlijk?
Uitmelken van clichés
Dat de lachmachine van Modern Family draait op het uitmelken van stereotypes is geen geheim. Sterker nog, het is heel duidelijk een deel van de formule. De serie draait om drie gezinnen die samen één grote Modern Family vormen. Eén typisch all American gezin, bestaande uit Claire (de obsessieve stay at home mom), haar man Phil (de sullige goedzak), dochter Haley (de knappe domme), Alex (de slimme brave) en Luke (de schattige brokkenmaker). Daarnaast heb je het gay gezin van Claire’s broer Mitchell (de uptight gay) en Cameron (de flamboyante gay) en hun dochter Lily (het onaangepaste Vietnamese adoptiekind). Tot slot heb je nog de patriarch van de familie en vader van Claire en Mitchell: Jay (de koppige conservatieve self made man) en zijn veel jongere trophy wife Gloria (de temperamentvolle sexy Latina), haar zoontje Manny (de hopeloze romanticus) en later hun babyzoontje Joe.
Je hoeft maar een blik op de verzameling van clichés te werpen en de kijker weet meteen: dát wordt lachen. En daar is op zich niets mis mee. Typetjes en uitvergrotingen maken al sinds het begin der tijden deel uit van de wereld van de komedie. Toch zijn er wel degelijk kijkers die zich aan de stereotypes in Modern Family storen. Zij vragen zich in boze reacties en verontwaardigde blogposts af hoe ‘modern’ een serie die zichzelf Modern Family noemt echt kan zijn, als het aan de lopende band gender-, gay en raciale stereotypes bekrachtigt. En dat nog wel voor een miljoenenpubliek. Rest ons de vraag: hebben ze gelijk?
Laten we daarvoor eerst eens kijken naar de stereotypes die hier bedoeld worden. Modern Family geeft ons Claire Dunphy (Julie Bowen), een typische stay at home mom: goed georganiseerd, vinnig en een tikje obsessief, die ervoor zorgt dat het huishouden loopt zoals het moet lopen en haar kinderen en man geen ongelukken begaan. Daarnaast hebben we haar man Phil (Ty Burrel) die de rol van broodwinner en fun dad mag spelen en natuurlijk zelf nog een groot kind is. Dat toppen we af met patriarch Jay (Ed O’Neill) , de conservatieve macho die een miljoenenbedrijf runt en zijn jonge sexy vrouw Gloria (Sofia Vergara), die vooral zijn geld uit mag geven, in loeistrakke jurkjes mag rondlopen en af en toe de overbezorgde moeder mag uithangen. Dan hebben we de kinderen nog niets eens gehad, maar laten we nu vast zeggen: gender stereotypes? Check.
Dan hebben we nog het gay koppel Mitchell (Jesse Tyler Ferguson) en Cameron (Eric Stonestreet) met hun adoptiedochter Lily. Ze houden van musicals, Broadway, mode en Barbara Streisand en hebben om de haverklap fancy dress brunches met gay vrienden, die namen hebben als Pepper en Longines. Mitchell is de strikte, goed georganiseerde advocaat in pak, die nog wat worstelt met zijn gay identiteit en conservatieve opvoeding. Cameron is de flamboyante drama queen, die graag scenes schopt, felgekleurde bloesjes draagt en met zijn handen wappert als hij rent. Het mag niemand verbazen dat Cameron en Mitchell het enige stel is dat vrijwel nooit openlijk fysiek intiem met elkaar is. Iets wat in de serie conveniently aan Mitchells moeite met publieke uitingen van affectie wordt toegeschreven. Oftewel: gay stereotypes? Check.
Tot slot is de Colombiaanse actrice Sofia Vergara het favoriete vehikel voor een niet aflatende stroom Latina-grappen, waarin de draak wordt gestoken met haar sexy uiterlijk, haar opvliegende karakter, haar verkeerde uitspraak van de Engelse taal en vooral de primitieve en gewelddadige natuur van haar moederland: Colombia. Het ene moment grapt ze over haar geboortedorp dat beroemd is vanwege ‘all the murders’, het andere moment dreigt ze iemand die niet doet wat ze wil een colombian necktie te geven (verwijzend naar een gruwelijke manier waarop Colombiaanse drug lords soms hun slachtoffers trachtten te vermoorden). Maar ze is natuurlijk ook degene die een beetje warmte en spontaniteit in de familie brengt. Euhm: raciale stereotypes? Check.
Bijna geen kritiek
Een punt hebben de stereotype-critici dus zeker wel. Als je al die schaamteloze cliché’s op een rijtje ziet, kun je het zelfs een wonder noemen dat Modern Family niet de ene na de andere golf van diepe publieke verontwaardiging over zich heen krijgt. Zeker in een tijd waarin één ironisch bedoelde tweet, een onhandig gekozen kostuum of een politiek incorrect grapje al tot een vurig protest, een gedwongen ontslag en een lynchpartij op sociale media kan leiden. En toch gebeurt dat niet (of nauwelijks) bij Modern Family. Natuurlijk, kritische geluiden zijn er altijd, zeker nu die online zo gemakkelijk geuit kunnen worden. Toch lijken de meeste mensen – ook vertegenwoordigers van de groepen die in de serie op de hak genomen worden – er geen aanstoot aan te nemen en Modern Family’s typetjes eerder geestig en herkenbaar dan beledigend te vinden. Hoe slaagt Modern Family erin weg te komen met clichés en stereotyperingen waar anderen in het publieke debat tot op het bot voor zouden moeten bloeden? Dat komt naar mijn idee doordat Modern Family, ondanks haar zwakke punten, een paar dingen wél goed doet. Namelijk:
– Niemand wordt gespaard
Eén van de belangrijkste redenen dat Modern Family niet door één bepaalde groep als offensive wordt ervaren, is naar mijn idee dat niemand wordt gespaard. Het zou een stuk problematischer zijn wanneer we te maken hadden met een hele familie vol subtiele, volledig uitgediepte karakters en één hysterische Latina. Of één belachelijk flamboyante gay man. Maar bij Modern Family komt vrijwel niemand er zonder kleerscheuren vanaf. Van Haley, de knappe blanke privileged dochter, die alleen maar met zichzelf en haar uiterlijk bezig is, tot Jay, de conservatieve oudere macho Amerikaan die veel minder modern en open minded is dan hij zelf denkt. En van Claire, de dominante en obsessieve control freak, tot haar geniale dochter Alex, die in alles de beste is, maar geen vrienden heeft. Werkelijk ieder personage in Modern Family is een wandelend cliché, waardoor de regel lijkt te gelden: everybody gets offended, so no one gets offended. Wel zo gemakkelijk.
– De stereotypering ligt er zó duimendik bovenop
Toen de familieleden van Gloria uit Colombia overkwamen, werden ze neergezet als een groep luidruchtige primitievelingen, die te pas en te onpas met pistolen zwaaien en zich afvragen of er ergens een rivier is waar ze hun kleren in kunnen wassen. Het was een aflevering die voor Modern Family– maatstaven nog op redelijk wat kritiek kon rekenen. Maar Sofia Vergara, de actrice die de rol van Gloria vertolkt en zelf Colombiaanse is, verdedigt de grappen en stelt dat ze graag de draak steekt met haar cultuur en dat ze het personage van Gloria zelf baseert op uitvergrote eigenschappen van haar eigen Colombiaanse moeder en tantes. Wat haar betreft liggen de grappen er bovendien veel te dik bovenop om echt beledigend te kunnen zijn. En daar zit wel wat in. Stereotypering vanuit ignorance is toch iets anders dan stereotypering die heel bewust en over the top wordt ingezet om de draak te steken met hardnekkige vooroordelen. Dan valt echter over de vraag of het ook gráppig is, uiteraard nog steeds te twisten…
– Het is nooit (helemaal) zwart-wit
Modern Family mag dan graag gebruik maken van eigenschappen van typetjes die iedereen wel kent, de serie weerstaat de verleiding om de personages volledig eendimensionaal te maken. Voor iedere stereotypische eigenschap worden aan de personages ‘compenserende’ eigenschappen toegekend, die voorkomen dat er een bordkartonnen karikatuur ontstaat. Cameron bijvoorbeeld is dan wel de flamboyante gay die felle bloesjes draagt, voor Lily zorgt en van bloemschikken houdt, hij is óók American football-gek, een begenadigd klusser, drummer, opgegroeid op een boerderij en de fysiek sterkste en meest sportieve van het stel. Haley wordt neergezet als oppervlakkig en populair, maar valt uiteindelijk voor de uncoole, maar lieve mannelijke nanny van haar opa. En Gloria en Claire hebben dan de eerste seizoenen braaf hun rol van huismoeder gespeeld, in het laatste seizoen worden de rollen omgedraaid als Jay met pensioen gaat, Gloria een eigen sausmerk opzet, Claire het bedrijf van haar vader overneemt en Phil de zorg voor de kinderen oppakt.
– Het opent deuren bij de mainstream kijker
De premisse van Modern Family is dat de serie gezinnen laat zien in alle bonte samenstellingen en nieuwe verschijningsvormen die de moderne Westerse maatschappij tegenwoordig rijk is. Eerdergenoemde critici van de serie wijzen er graag op dat Modern Family een stuk minder vooruitstrevend is dan de serie zich voordoet en ondanks de diversiteit toch de traditionele familievorm nog steeds centraal zet. Zij stellen dat het ‘normale’ gezin van Claire en Phil Dunphy als de norm (en op de posters vaak letterlijk in het midden) wordt neergezet en de ‘andere’ gezinnen er als kleurrijke uitzonderingen naast bestaan. Daar zit een kern van waarheid in. Toch gaat deze kritiek wat mij betreft aan een belangrijk punt voorbij: dat het traditionele gezin in de ogen van veel Amerikaanse mainstream kijkers ook nog steeds de norm ís (of dit nu terecht is of niet). Dat de makers dit ‘gewone’ gezin als een voor veel kijkers herkenbaar ijkpunt hebben genomen, vind ik dan ook niet zo gek. Je zou zelfs kunnen stellen dat het een slimme zet is geweest.
Natuurlijk hadden ze ook het homogezin centraal kunnen stellen of de focus op interraciale relaties kunnen leggen, maar dan was het een heel andere serie geworden. Eentje die misschien bij bepaalde groepen was aangeslagen, maar waarschijnlijk niet zo’n groot mainstream publiek had opgebouwd: van jong en vooruitstrevend tot oud en conservatief. Want Mitch en Cam mogen dan sommige vooroordelen over gays bevestigen, ze zijn voor veel kijkers ook de eerste kennismaking met een homostel dat zich als een ‘gewoon’ en voor velen herkenbaar echtpaar gedraagt en een stabiele omgeving biedt voor hun opgroeiende dochter. Uit een poll in 2012 bleek dat mensen door series als Modern Family en Glee eerder geneigd waren om voor het homohuwelijk te stemmen (En als christelijke groeperingen gaan klagen dat Modern Family ‘maatschappelijk toxisch’ bezig is, omdat het homorelaties ‘normaliseert’, dan weet je dat een serie toch ergens goed bezig moet zijn.)
In mijn artikel over Hannah Horvath uit Girls haalde ik een experiment aan waarmee een socioloog studenten liet zien hoe mensen reageren op verandering in een groep. Mensen moesten in een kring zitten en een boek doorgeven, steeds op dezelfde manier: aanpakken, open- en dichtslaan en weer doorgeven. Vervolgens kreeg een nieuwkomer in de kring de opdracht in de kring te gaan zitten en het patroon te doorbreken. Door het boek door te geven, maar zónder het eerst open en dicht te slaan. Het gevolg? De groep werd woedend op de nieuwkomer, omdat die de zekerheid die de groep met elkaar geschapen had, aan het wankelen bracht. Wat de socioloog echter ook ontdekte: als de nieuwkomer eerst een tijdje meedeed met de groep en dus in de groep werd opgenomen en daarná pas het patroon doorbrak, werd dit door de groep wel geaccepteerd en gingen mensen uiteindelijk zelfs meedoen.
Tolerantiepil voor de conservatieve kijker
Modern Family lijkt dat sociologische principe als geen ander te begrijpen: dat je mensen pas meekrijgt in jouw nieuwe manier van doen en kijken, als je eerst als veilig en vertrouwd bent aangemerkt. En daarin schuilt naar mijn idee precies de kracht van Modern Family: het feit dat het vertrouwd genoeg aandoet voor conservatieve kijkers om zich er veilig bij te voelen, maar toch in kleine behapbare brokjes nieuwe beelden en ideeën over gender, homoseksualiteit en andere culturen opdient, waar die kijker anders misschien niet voor open had gestaan. De serie verpakt diversiteit in traditionaliteit en prakt zo als het ware de tolerantiepil door het eten van de conservatieve kijker. Zou dat nodig moeten zijn? Misschien niet. Is het de meest onverschrokken en gedurfde methode? Zeker niet. Maar het zorgt er wel voor dat de blik van de mainstream kijkers en hun idee van wat ‘normaal’ is steeds weer een beetje breder wordt. En dat is ook wat waard. Misschien zelfs wel heel veel.
