WORLD+CULT

The Female Gaze: geen sexy slachtoffers in The Americans

Hedwig van Driel werpt haar female gaze op tv-series en onderzoekt wat onze favoriete series en personages ons vertellen over onze overtuigingen, vooroordelen en blinde vlekken. Vandaag is de beurt aan The Americans.

Wie reclames ziet voor de Amerikaanse tv-zender FX, denkt waarschijnlijk niet direct aan feminisme. De series van FX gaan namelijk over cowboys, bikers, spionnen: stuk voor stuk personages uit op mannen gerichte pulpromannetjes. “Enter the fearless world of FX!”, schreeuwt de website. Het is een beetje als zo’n rompertje met “stoer!” erop, en net zo oogrolopwekkend. Maar soms, zoals bij onder andere The Americans, loont het de moeite om onder het oppervlak te duiken.

The Americans draait om Elizabeth en Philip Jennings. Ze lijken een traditioneel Amerikaans stel uit de jaren tachtig: twee kinderen, een huisje in de suburbs, een reisbureau. Maar eigenlijk zijn Elizabeth en Philip geboren als Nadezhda en Mischa: ze zijn KGB-agenten die al heel lang undercover in de Verenigde Staten wonen en regelmatig gevaarlijke spionage-missies uitvoeren.

De eerste twee seizoenen van The Americans staan nu op Netflix. Het vierde seizoen is in de VS net afgelopen. Elk seizoen zit vol spannende scènes, een breed scala aan pruiken, cruciale momenten uit de koude oorlog vanuit een nieuw perspectief bekeken, verwarring over met wie je nou eigenlijk meeleeft, en gewaagde sekscènes. Dit alles met fantastische 80’s muziek op de achtergrond.

Een huwelijk met heel veel lagen

Het is niet bijster origineel om te zeggen dat The Americans eigenlijk een verhaal is over een huwelijk, over een familie. Makers Joe Weisberg en Joel Fields zeggen dit namelijk ook al vanaf het begin. Het interessante blijkt dat dit uitzonderlijke huwelijk – de twee zijn niet uit liefde getrouwd, maar uit moederlandsliefde; ze slapen regelmatig met andere mensen – in veel opzichten toch lijkt op gewonere huwelijken. Wat doe je als je een andere toekomstvisie blijkt te hebben? Hoe ga je ermee om als je het niet eens bent over de opvoeding van je kinderen?

Daar komt nog een laag bij: niet alleen spelen Elizabeth en Philip dat ze getrouwd zijn en groeit dat geleidelijk naar een echte relatie. Nee, acteurs Keri Russell en Matthew Rhys spelen Elizabeth en Philip, en ook zij zijn ondertussen een echt stel geworden. Elizabeth en Philip spelen vanwege hun baan als spionnen heel vaak andere personages, en ook daar zijn de grenzen vaak vaag. Met Martha, de FBI-secretaresse die Philip (onder de naam Clark) verleidt en met wie hij zelfs trouwt, kan Philip paradoxaal genoeg over sommige aspecten van zijn leven eerlijker zijn dan met Elizabeth. Voor Elizabeth is het in seizoen vier Young Hee, een Mary Kay-verkoopster met wie Elizabeth (als Patty) bevriend raakt, die geleidelijk een echte vriendin wordt.

Philip en Elizabeth zijn op en top professioneel. Philip blijft Martha gebruiken om aan informatie te komen en als het erop aankomt doet Elizabeth wat ze moet doen voor de missie, ondanks dat het haar de vriendschap met Young Hee kan kosten. Maar de serie vergeet nooit dat Philip en Elizabeth mensen zijn en daarom niet geheel gevoelloos. Sterker nog: The Americans maakt duidelijk dat hun menselijkheid essentieel is voor hun werk.

Sekswerk

En ja: bij dat werk komt vaak seks kijken. Soms is dat op de manier die je je voorstelt bij spionage: zoals Elizabeth, in een sexy outfit, die bij een bar een diplomaat verleidt. Maar vaak gaat het om veel meer dan seks: Philip mag dan de hele Kamasutra doorwerken met Martha, belangrijker is dat zij gelooft dat hij om haar geeft.

Ik vond mezelf heel slim toen ik hierin een parallel ontdekte voor sekswerk. Een Google-zoekopdracht later kwam ik er echter achter dat sekswerkers zelf dit al veel eerder doorhadden. Blogger Leigh Alanna van Tits and Sass, bijvoorbeeld, schreef in 2014 al: “We see two people constantly maneuvering to make their marriage function while being both a partner to a sex worker and a sex worker themselves. I can’t think of a single large scale film or television piece that swims in those waters, much less one that does so with such deftness and compassion.”

Jammer dat zo’n goede uitbeelding van de facetten van sekswerk moet plaatsvinden via een metafoor. Maar het is ook ergens wel knap hoe via de setting twee van de grootste sekswerkerclichés kunnen worden omzeild: dat van naïeve slachtoffers die gedwongen worden tot sekswerk en dat van cynische materialisten. Elizabeth en Philip zijn koelbloedige moordenaars die sekswerk doen -niet voor geld, maar uit idealisme. De standaardstereotypes blijven daarom niet aan ze plakken, waardoor ze een menselijke complexiteit hebben die sekswerkers in de media niet vaak wordt gegund.

Daar komt nog bij dat Philip evenzeer een sekswerker is als Elizabeth. Seksistische aannames moeten daarom even een halt toegeroepen worden. Er wordt niet gesuggereerd dat sekswerk voor beiden hetzelfde is, maar alles waar je Elizabeth van kan beschuldigen, geldt voor Philip evenzeer.

Er zijn ook vraagtekens te stellen bij The Americans als representatie van sekswerk. Voor beiden was de “training” in dat aspect van hun werk bijvoorbeeld nu niet bepaald prettig – in aflevering vijf van seizoen drie krijgen we inzicht in hoe dat voor Philip gebeurde. Elizabeth blijkt al tijdens de eerste aflevering tijdens haar training verkracht. Niet elke sekswerker is echter seksueel misbruikt. En dan zijn Philip en Elizabeth ook nog eens personages die voor hun moederland bereid zijn tot liegen, bedriegen, chanteren en moorden. Het is eigenlijk treurig dat dit telt als positieve representatie van sekswerkers, maar tegenover de eindeloze parade sexy lijken in politieseries is dat het wel.

Geen sexy slachtoffers

Een verschil met sekswerk is wel dat de klanten daar weten waar ze aan toe zijn. In The Americans is dat niet zo. Arme Martha denkt dat Clark écht van haar houdt – en al is het zeker zo dat Philip beetje bij beetje steeds meer om haar gaat geven, dat is nooit op de manier die zij in gedachten had.

Martha had zo makkelijk een belachelijk figuur kunnen worden: ze is eenzaam, kleedt zich een beetje truttig en is wanhopig op zoek naar liefde. Ze is het soort personage waar makkelijk op neergekeken had kunnen worden, een zielenpoot. Dat wordt ze gelukkig nooit. Zowel de makers als actrice Alison Wright geven haar een menselijkheid en een waardigheid waardoor je tegen alle verwachtingen in blijft hopen dat er een gelukkig einde voor haar mogelijk is.

Het is een trend. In elke andere serie was de dood van een mooie vrouwelijke “asset” sensationeel opgenomen geweest, één van de vele sexy lijken die er regelmatig langskomen op televisie. The Americans doet het echter anders: haar lichaam werd – met behulp van vooral geluidseffecten die elk haartje op je lichaam omhoog doen staan – in stukken gebroken zodat ze in een koffer paste. Haar lichaam werd in de letterlijke zin van het woord geobjectiveerd. Juist daardoor werd haar menselijkheid echter benadrukt en viel er niet aan de gruwelijkheid van haar dood te ontkomen.

Dan is er nog Nina, de mooie Russin die door de FBI wordt gechanteerd om haar land te verraden. FBI-agent Stan Beeman (de overbuurman van Philip en Elizabeth) wordt verliefd op haar. Of zij ook op hem verliefd raakt, of dat ze deze deze zwakte uitbuit: de serie laat het in het midden. Veel mannen blijken keer op keer niet verder te kunnen kijken dan haar uiterlijk. The Americans zelf doet dat consistent wél.

FX: feminisme voor mannen

Het spionagewerk in The Americans is soms spannend en sexy, zoals in de pulpromannetjes waar je in eerste instantie aan denkt. Tegelijkertijd weigert de serie echter om vrouwen zo te behandelen als die romannetjes het deden. Ze zijn altijd menselijk, nooit makkelijk in het hokje “slachtoffer”, “sloerie” of “hoer” te duwen. The Americans compliceert het genre waar het inspiratie uit put en maakt het hierdoor een stuk interessanter.

Dat is een trucje dat FX vaker toepast. Floor schreef al eerder over de vrouwen van Fargo en de empathische blik op Marcia Clark van American Crime Story kwam ook al eens eerder zijdelings aan bod. In Justified waren de criminele vrouwen net zo vervaarlijk als de mannen (vooral het personage van Margo Martindale, die ook in The Americans langskomt). In Sons of Anarchy, een bijzonder losse biker-versie van Hamlet, kregen onder andere Katey Sagal en Maggie Siff prachtrollen. In Archer (ook over spionnen, maar dan heel anders) zijn de vrouwen net zo grof en pervers als de mannen, en regelmatig competenter. Wat Ryan Murphy met American Horror Story probeert te doen is niet echt vast te pinnen, maar dat hij steeds weer sterke rollen creëert voor zijn lievelingsdiva’s staat buiten kijf.

Ook veelbelovend: FX is een serie aan het ontwikkelen op basis van Y: The Last Man, de fantastische strip van Brian K. Vaughan waarin alle mannen (op één na) aan een mysterieuze plaag sterven. Het zou een serie met expliciet feministische inslag kunnen zijn, die toch vanwege de postapocalyptische setting prima in het FX-aanbod zou passen.

Alyssa Rosenberg schreef in 2013 al een stuk over hoe FX “feminism for men” levert. De series van FX mikken inderdaad vaak – via de keuze van genre, maar ook de esthetiek – vooral op mannen. Vervolgens gebruiken ze de series echter als een paard van Troje voor gelaagde vrouwelijke personages. Ze laten de kijkers niet wegkomen met de seksistische aannames die vaak binnen de gebruikte genres gelegen zijn.

Hopelijk is het niet dáárom dat een serie die zo fantastisch is als The Americans, zo weinig kijkers trekt. Het is in ieder geval mooi dat de bazen van FX desondanks hebben besloten om de makers een vijfde én een zesde seizoen te gunnen om hun verhaal netjes af te ronden. En ook Vileine vrouwen zou ik zeker aanraden de serie een kans te geven.

2 Comments

2 Comments

  1. Lisa

    24 juni 2016 at 19:41

    Overtuigd, ik ga het proberen!

  2. Luisa

    19 juli 2016 at 20:55

    Het lijkt in dit stuk alsof Martha de vrouw is die wordt omgebracht en wier ledematen worden gebroken zodat haar lichaam in de koffer past. De vrouw om wie het gaat is Annelise, een KGB agent.

Leave a Reply

Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top