Visionaires leidt me terug naar New York. Niet naar de kunstenaarsscene van de jaren ’60 met Adrian Piper, niet naar de stad zoals Jane Jacobs die leerde kennen, bedreigd door bulldozers, en niet naar het New York waar Hannah Arendt een veilig onderkomen vond. Dit keer bevinden we ons in de ‘jaren 30, in Harlem. De geboorteplaats van een bijzondere vrouw die alle verschillende identiteiten die zij bezat – moeder, dochter, zwart, vrouw, lesbisch, dichter, strijder – radicaal omarmde, zonder compromis. Als we een uiting zoeken voor onze woede over de schietpartijen van onschuldige zwarte mensen in de VS, kan Audre Lorde ons de woorden geven.
Woorden oefenen een magische kracht uit
In een simpele woning woont de familie Lorde. Afkomstig uit de Caraïben, werken beide ouders tijdens de Depressiejaren hard om het hoofd boven water te houden. In dit gezin woont een slim meisje, Audrey Lorde, geboren in 1934. Audrey kan slecht zien, maar leert desalniettemin snel lezen en schrijven. Woorden oefenen een magische kracht op haar uit. Hoe ze klinken, hoe ze voelen, hoe ze eruit zien. Het is al op jonge leeftijd dat Audrey besluit de ‘y’ uit haar naam weg te halen. Met twee ‘e’ op het eind ziet haar naam er toch veel beter en symmetrischer uit? Woorden zijn haar schuilplaats.
Want gezellig is het allerminst, in dit huis. Naast het harde werken speelt kleur daarin een rol. Audre’s moeder, hoewel van gemengde afkomst, heeft zelf een wit uiterlijk en heeft moeite met de donkerdere huidskleur van haar dochters. Haar moeder zou later een belangrijke rol spelen in Audre’s werk. De meisjes Lorde worden streng opgevoed, met weinig ruimte voor zelfexpressie. Audre vindt in de gedichten die ze leest een stem voor haar gevoelens. Er is zelfs een periode dat ze alleen antwoordt met een gedicht als iemand haar een vraag stelt! Zoals ze zelf zegt: “Er was altijd wel een regel uit één van die gedichten die mijn gevoel over de vraag beschreef.” Tot de gedichten van anderen niet voldoende meer zijn. Dat is wanneer Audre’s dichterschap (als ze 12, 13 jaar is) ontstaat.
Zwart, lesbisch, vrouw
Audre gaat – na een vlekkeloos verlopen middelbare school – studeren. Dit is de periode waarin ze haar eigen stem vindt. Ook ontdekt ze dat ze op vrouwen valt. Hoe verenigen de verschillende identiteiten die Audre in zich draagt (zwart, lesbisch, vrouw) zich met elkaar? Hoe kleurt dit haar blik op de wereld? Vreemd genoeg – geen informatie die ik heb gevonden geeft me hier uitsluiting over – trouwt ze in 1962 met Edwin Rollins, met wie ze twee kinderen krijgt. In 1970 scheidt het echtpaar. Tijdens een writer-in-residence-traject op Tougaloo College in Mississippi in 1968 leert ze Frances Clayton, een witte psychologiedocente, kennen. Met haar krijgt Audre een lange relatie, die tot 1989 zou duren. Ze werkt tot 1968 als bibliothecaresse, maar ontdekt aan de universiteit de liefde voor het lesgeven. Gedurende deze jaren publiceert Audre al regelmatig gedichten. Haar eerste dichtbundel verschijnt in 1968: The First Cities.
In het begin van haar werk als dichter onderzoekt Audre de liefde. Wat betekent dat onbeschrijflijke gevoel dat iemand anders in je kan opwekken, een gevoel dat je machtig en machteloos tegelijkertijd maakt? Ook speelt de strijd voor gelijkheid voor zwart en wit, en man en vrouw, echter een belangrijke rol in haar leven. Audre loopt mee met demonstraties en is actief in de vrouwenbeweging. Vanaf 1976 klinkt haar politieke stem steeds duidelijker door in haar werk. Ze publiceert in dat jaar de bundel Coal. De opvolger The Black Unicorn (1978) wordt door critici beschouwd als haar beste werk. De naamgever van de verzameling gedichten is exemplarisch voor de rest van de inhoud, maar misschien ook exemplarisch voor Audre zelf? Oordeel zelf.
The Black Unicorn
The black unicorn is greedy.
The black unicorn is impatient.
The black unicorn was mistaken
for a shadow or symbol
and taken
through a cold country
where mist painted mockeries
of my fury.
It is not on her lap where the horn rests
but deep in her moonpit
growing.
The black unicorn is restless
the black unicorn is unrelenting
the black unicorn is not
free.
Als je Audre beter wil leren kennen, raad ik je aan om naar dit gedicht te luisteren. Naar haar vastberaden stem als ze het voorleest. Stevig articulerend, met een ferme klank in haar stem. Dit gedicht kan gaan over alle vormen van ongelijkheid. Over mensen die tegengehouden worden, die het onmogelijk gemaakt wordt zichzelf te zijn. Audre ervaart dat, als lesbische zwarte vrouw, op meerdere fronten. In een interview over die tijd zegt zeg: “Let me tell you first about what it was like being a Black woman poet. It meant being invisible. It meant being really invisible. It meant being doubly invisible as a Black feminist woman and it meant being triply invisible as a Black lesbian and feminist.”
Audre strijdt tegen ongelijkheid, maar voelt zich onzichtbaar
In 1979 wordt Audre gevraagd om te spreken tijdens een feministisch congres in het New York Institute of Humanities. In niet mis te verstane bewoordingen bekritiseert ze de setting waarin ze spreekt en het universitaire klimaat waar de conferentie onderdeel van uitmaakt – hoewel de universitaire wereld niet de enige plek was waar Audre racisme onder witte vrouwen ervaart. Hoe kun je een conferentie over feminisme en vrouwenrechten organiseren, als er slechts in één panel (dat waar Audre aan deelnam) gekleurde en/of lesbische vrouwen deelnemen? En dat juist in een land waarin seksisme, racisme en homofobie zo sterk met elkaar verbonden zijn? Haar speech is een pleidooi voor werkelijke verbondenheid. Op het moment dat je elkaars verschillen slechts tolereert of bagatelliseert, ontdek je nooit de werkelijke kracht die ervan uit kan gaan. “[Differences must be seen as] as a fund of necessary polarities between which our creativity can spark like a dialectic. Only then does the necessity for interdependency become unthreatening.”
Even later spreekt ze een krachtig aforisme uit, dat ook vandaag de dag van toepassing is op alle strijden waarin mensen het opnemen mensen tegen een dominante kracht die hen onderdrukt. Audre roept de aanwezige vrouwen op de gekleurde, lesbische en alle andere niet-mainstream vrouwen niet te negeren, maar juist op te zoeken in de strijd voor gelijkheid en erkenning. En de onderlinge verschillen in kracht om te zetten. “For the master’s tools will never dismantle the master’s house. […] And this fact is only threatening to those women who still define the master’s house as their only source of support.”
Audre vraagt ons te kijken naar de pijnlijke waarheid
Audre schrijft heldere taal. Zelfs in haar gedichten waar metaforen ons meenemen naar Afrikaanse mythen en verhalen, of situaties op straat symbool staan voor grotere maatschappelijke thema’s, is de betekenis van haar woorden onmiskenbaar. Haar stem klinkt duidelijk en vraagt ons te kijken naar de waarheid zoals die is, hoe pijnlijk soms ook.
1978 is tevens het jaar dat Audre wordt gediagnosticeerd met borstkanker. De strijd tegen deze verwoestende ziekte, waardoor ze onder andere haar borsten verliest, drijft haar tot het schrijven van The Cancer Diaries, een eerlijk verslag van haar ervaringen. Maar haar stem blijft ook in het publieke debat krachtig klinken. Samen met In 1984 verschijnt Sister Outsider, een verzameling met artikelen en speeches die Audre heeft gegeven over racisme, feminisme, homofobie en andere maatschappelijke problemen. Het boek is in 2007 opnieuw uitgegeven en nog steeds bijzonder lezenswaardig!
Nadat de borstkanker was genezen, kreeg Audre leverkanker. Dit leidde uiteindelijk tot haar – veel te vroege – dood in 1992. Wie niet genoeg kan krijgen van Audre, kan haar hart ophalen met tien inspirerende quotes voor je dagelijkse dosis (feministische) inspiratie. Of een mooie kennismaking met haar gedichten. Maar lees vooral haar hele speech “The master’s tools will never dismantle the master’s house.” Want ook anno 2016 kunnen we wel wat samenhorigheid en eensgezindheid gebruiken.
