Denk aan een mooie vrouw, die er goed uit ziet, een jurk draagt, lang haar met zwarte krullen rond haar gezicht, omdat ze haar haren los draagt. Ze draagt make-up en ziet er precies uit zoals je een ‘vrouwelijke’ vrouw omschrijven zou. Welk beroep heeft ze? En neem nu eens een vrouw in pantalon, haar haren opgestoken, praktisch, zodat ze niet in de weg zitten. Een shirt dat eenvoud en pragmatisme uitstraalt, geen make-up, platte schoenen. Welk beroep heeft ze?
De kans is groot dat je de tweede dame eerder als wetenschapper zou aanmerken en de eerste eerder als docent, volgens onderzoek van de Universiteit van Colorado. Daarom, en omdat dit zeer hoog op mijn lijstje ‘gear grinders’ staat: de vrouwelijke stijl. Uitgekotst door de eerste golf feministen, maar inmiddels weer op de agenda in diverse onderzoeken en literatuur. Immers, de archetypische vrouwelijke stijl is nog steeds alom aanwezig in onze cultuur. De vraag is alleen of hij past bij het andere beeld van de vrouw dat het feminisme zo hard geprobeerd heeft te creëren: professioneel, intelligent, volwaardig, serieus te nemen.
Lippenstift en microscopen
Het bovengenoemde onderzoek van de Universiteit van Colorado ging over het kijken naar foto’s van mensen. Zij werden gevraagd aan te merken of ze meer mannelijk of vrouwelijk waren en of ze een wetenschapper of een docent waren. Bij de mannen maakte de inschaling van mannelijkheid of vrouwelijkheid niets uit, maar bij vrouwen was het duidelijk dat naarmate de vrouw als vrouwelijker werd ingeschaald, ze ook minder snel werd aangemerkt als wetenschapper. Een leuk weetje is dat alle mensen op de foto’s gerenommeerde onderzoekers zijn op universiteiten in de Verenigde Staten, en dat zich allemaal bezighouden met STEM onderzoeken (STEM staat voor Science, Technology, Engineering, Maths). Zelfs als deelnemers aan het onderzoek niet werd gevraagd het uiterlijk van de vrouw te beoordelen bleef de correlatie bestaan. Kortom: Als je er vrouwelijk uitziet zal je wel geen wetenschapper zijn. Het is namelijk onmogelijk dat je door een microscoop kunt kijken terwijl je een rok draagt of lippenstift op hebt. En op hoge hakken is het natuurlijk volstrekt onmogelijk een algoritme te schrijven, laat staan dat je een vergelijking oplost of de krachten berekent waar een nieuw te bouwen brug tegen bestand moet zijn.
Het probleem is dus dat bij een vrouw het uiterlijk meetelt in de inschatting van haar beroep. Dat lijkt binnen de perken van het onderzoek hooguit een grappige correlatie, maar de realiteit is minder leuk. Als vrouw word je simpelweg minder snel capabel geacht iets te kunnen als je op het gebied van uiterlijk er feminien uitziet.
Isis Wenger: poster girl en software engineer
Het lastige is dat er twee kanten aan deze mismaakte medaille zitten: vrouwen kunnen moeilijk uiterlijke femininiteit claimen als ze als wetenschapper serieus genomen willen worden. Sarah Banchefsky, de (hoofd)onderzoeker in kwestie, gaf aan dat er zelf verhalen zijn van vrouwen die het niet eens durven hebben over het krijgen van kinderen. De paper van Banchefsky opent met het verhaal van Isis Wenger (ook bekend als Isis Anchalee). Wenger werkt als software engineer bij OneLogin en gaf zich bij het bedrijf op om mee te doen met een wervingscampagne. De poster van Wenger, met een citaat van haarzelf over wat ze leuk vindt aan de plek waar ze werkt, werd daarop op Facebook gezet, met daarbij diverse commentaren die er vooral op neerkwamen dat Wenger onmogelijk een engineer kon zijn. Ter uwer illustratie een voorbeeld:
“This is some weird haphazard branding. I think they want to appeal to women, but are probably just appealing to dudes. Perhaps that’s the intention all along. But I’m curious people with brains find this quote remotely plausible and if women in particular buy this image of what a software engineer looks like. Idk. Weird.”
Wenger schreef een blogpost om het seksisme in de software industrie aan de kaak te stellen en startte een platform en een Twitter hashtag die al snel trending werd; ze kon haar spreekwoordelijke mannetje dus goed staan. Maar dat neemt natuurlijk niet weg dat ze werd beoordeeld op haar uiterlijk, en dat er zelfs stemmen zijn die beargumenteren dat vrouwelijk uitziende rolmodellen voor meisjes en vrouwen een averechts effect hebben.
Prinsessenjurken zijn stom
Goed, dus dat is de ene kant van die medaille: je kunt er niet feminien uitzien als vrouw als je serieus genomen wilt worden. Het gevolg is dat je je als vrouw aanpast qua uiterlijk, om serieus genomen te worden. Je leert je dochters dat ze niet de hele tijd in prinsessenjurkjes rond moeten lopen, en draagt geen jurken of rokken meer als je spreekt op een conferentie of een afspraak hebt met een zakelijke relatie, omdat het je gezag ondermijnt. Je gaat er dus zelf in mee, terwijl je beter dan wie dan ook weet dat het nergens voor nodig is. Dat je niet minder professioneel bent of capabel als je in een jurk rondloopt dan wanneer je een maatpak draagt.
Een groot deel van het probleem is iets waar we als vrouwen dus zelf actief aan bijdragen, ondanks dat het voortkomt uit pogingen los te komen van de stereotyperingen en ondanks dat het opgelegd is door de ‘male gaze’. Er is een algemene tendens om alles wat geassocieerd wordt met nadrukkelijke vrouwelijkheid te zien als zacht, fragiel, passief, frivool, gekunsteld of zelfs nep en lichtzinnig. Het zou goed zijn als we niet alleen los kunnen komen van de standaard van vrouwelijkheid (want niet iedere vrouw heeft immers zin om met rokjes en lippenstift door het leven te gaan), maar ook los te komen van het idee dat aan lippenstift en rokjes (of soortgelijke uitingen van femininiteit) niet samen kunnen gaan met hoge intelligentie, serieus zijn, kritisch denken en een goede algemene ontwikkeling. Hoewel je zou verwachten dat mensen met enige mate van intelligentie dit inzicht hebben, lijkt het er toch op dat het (al dan niet onbewust) meetelt in de manier waarop we naar vrouwen kijken.
Een transgender over femininiteit
Julia Serano merkte dit zelf toen zij haar transitie van man naar vrouw maakte. Zij beschrijft dit in haar boek Whipping Girl: A Transsexual Woman on Sexism and the Scapegoating Femininity, waarvan een tweede editie onlangs is uitgekomen. Ze schrijft bijvoorbeeld:
“The hardest part has been learning how to take myself seriously when the entire world is constantly telling me that femininity is always inferior to masculinity.”
En later:
“We must move beyond seeing femininity as helpless and dependent, or merely as masculinity’s sidekick, and instead acknowledge that feminine expression exists of its own accord and brings its own rewards to those who naturally gravitate towards it.”
Een natuurlijke neiging naar het feminine kan gelden voor mannen en vrouwen. Maar dat is volgens Serano ook precies één van de knelpunten. Zij legt ‘mannelijk trots’ uit als angst voor het vrouwelijke. De manifestatie van archetypische mannelijkheid is volgens Serano een manier om vooral ver weg te blijven van het archetypische vrouwelijke, uit angst om voor vrouwelijk uitgemaakt te worden. En zo lang dat zo is blijft het een kwestie van al dat vrouwelijke uitsluiten van deelname in de cultuur.
En hier ligt volgens Serano ook de taak van het feminisme: in juist ook die vrouwelijkheden claimen opdat die gaan horen bij een nieuwe standaard. Een standaard die niet gebaseerd is op alleen maar aanpassingen aan de male gaze, maar het vrouwelijke claimen en toe-eigenen als mogelijkheid van expressie. Zonder dat die opgelegd hoeft te worden aan een ander om aan een beeld te moeten voldoen, maar ook zonder gebukt te hoeven gaan onder het juk van een visueel discours dat hen veroordeeld tot minder dat ze werkelijk zijn.
