Reality-televisie pretendeert de werkelijkheid weer te geven. Deze zogenaamde “werkelijkheid” kan echter op allerlei manieren gevormd en geframed worden. Veel reality-series – denk aan Jersey Shore of The Bachelor – maken grif gebruik van genderstereotypes. Sommige series, zoals RuPaul’s Drag Race, schoppen juist vrolijk tegen ideeën van gender aan. En dan zijn er nog de series die op subtiele wijze gevestigde ideeën over gender een klein stootje geven: The Great British Bake Off, bijvoorbeeld.
Ehm, wat heeft een serie over wie de beste charlotte russe, croquembouche of “crème pat” kan maken nou te maken met gender? Moet zo’n vriendelijk, kneuterig Brits programma waarin bakkers elkaar helpen, en niemand het slecht bedoelt, echt met een Female Gaze worden bekeken? Kunnen we die feministische bril niet af en toe afzetten? Dat kan je doen, natuurlijk. Maar dan mis je hoe stilletjes revolutionair The Great British Bake Off af en toe is.
Roze vs. blauw
Zoals veel dingen is bakken geen genderneutrale activiteit. Thuisbakken, in ieder geval van zoetigheden, is over het algemeen vrouwelijk gecodeerd: dat betekent niet dat elke vrouw elk weekend koekjes bakt, noch dat er geen mannen zijn die een prima macaron kunnen bakken, maar dat als je denkt aan een thuisbakker je waarschijnlijk een vrouw voor je ziet. Interessant genoeg is professioneel bakken juist mannelijk gecodeerd: “de Banketbakker” is meestal een man. Datzelfde patroon zien we ook bij koken: in reclames zet moeders het avondeten klaar, maar “de chefkok” is slechts zelden een vrouw.
Veel activiteiten hebben in onze maatschappij zo’n codering. Voetballen is mannelijk; hockey is meer iets voor meisjes. Breien is vrouwelijk, bierbrouwen mannelijk. Sla eten is vrouwelijk, rood vlees eten mannelijk. Ga zo maar door: aan een eindeloze diversiteit aan activiteiten, banen en producten is een kleurtje toegekend, tot aan het onderscheid tussen Coca-Cola Light en Coca-Cola Zero aan toe. Bij de Ladies Night wordt rosé geschonken, maar als je dat schenkt bij een Men Only-avond word je waarschijnlijk weggehoond.
Het probleem daarbij is dat als zo’n codering er eenmaal is, hij zichzelf in stand houdt. Je moet als jongetje wel heel erg van ballet of paardrijden houden, wil je tegen de stereotypen ingaan, terwijl je als meisje je juist soms moet verdedigen voor je gebrek aan interesse in bruiloften of Twilight. Omdat het niet conformeren aan de categorieën op subtiele wijze maatschappelijk wordt afgekeurd, worden de keuzes van iedereen beperkt. Daar komt dan nog bij dat vrouwelijk gecodeerde dingen een lagere status toebedeeld krijgen.
Codekraken
Toch zou een alien die neerstortte op onze planeet en The Great British Bake Off voorgeschoteld kreeg geen idee hebben dat thuisbakken vaak wordt gezien als vrouwenhobby – al zou zij zich misschien wel verbazen over de vreemde dingen die we eten. De deelnemers zijn meestal netjes verdeeld, met evenveel mannen als vrouwen. Ook qua succes is er weinig aan af te lezen: in de finale stonden tot twee keer toe drie vrouwen, maar er was ook een geheel mannelijke finale.
Belangrijker is dat op geen enkel moment de indruk wordt gewekt dat het vreemd of uitzonderlijk is dat de mannen bakken Leuk vinden – inclusief het maken van vaak prachtige versieringen. Zij worden niet meer geprezen om subtiele ontwerpen dan vrouwen, en deelnemers van beide geslachten vermelden vaak dat ze graag voor hun partners en (klein)kinderen bakken.
Ook zijn er onder zowel de vrouwelijke als de mannelijke deelnemers heel uiteenlopende types. De verwachte omaatjes zijn zeker aanwezig, maar ook ambitieuze jonge vrouwen die meer willen in het leven dan bakken alleen. In serie zes won uiteindelijk (spoiler!) Nadiya, een huisvrouw met Bangladeshi achtergrond en een hoofddoekje … waarvan de man haar had aangezet om haar bakdromen te volgen. Hij verscheen in de laatste aflevering, blakend van trots.
Bij de mannen vind je voorbeelden met vrouwelijk gecodeerde beroepen, maar ook met zeer mannelijke. In seizoen 6 streden onder andere een verpleger, een brandweerman en een gevangenisdirecteur om de eer zich de beste bakker te kunnen noemen. In seizoen 5 schopte bouwvakker Richard, immer een potlood achter het oor, het tot een finaleplek, onder andere met de verfijnd versierde baksels die hij op zijn dochtertjes uitprobeerde.
Tranen met tuiten
The Great British Bake Off is in vergelijking met veel andere reality-series bijzonder drama-arm. Conflicten tussen deelnemers worden (meestal) niet vet aangezet. Daarnaast zijn de deelnemers gecast om hun bakkunsten en niet om hun potentieel voor drama.*
Gehuild wordt er wél. Bijvoorbeeld als een soufflé niet wil rijzen of als de taarten soggy bottoms blijken te hebben. Door de vrouwen. Maar veel van de mannen laten ook wel eens een traan als Mary Berry haar vriendelijke doch strenge oordeel over hun baksels heeft geveld. De camera kijkt gelaten naar de mannelijke tranen: noch voyeuristisch, noch sensatiebelust. Niet anders eigenlijk, dan naar de vrouwen op vergelijkbare emotionele momenten.
Daardoor valt het in eerste instantie ook niet op hoe uitzonderlijk het is om een man op televisie te zien huilen om redenen die anders zijn dan een gestorven partner of kind. Op die manier verbreedt The Great British Bake Off wat mannelijkheid kan zijn.
Bakboosheid
Er is eigenlijk niet meer bewijs nodig voor het tuttige radicalisme van The Great British Bake Off dan de boze reacties die het op internet losmaakt. Tijdens seizoen 4 werd er geklaagd over het geflirt en de valse bescheidenheid van één vrouwelijke finaliste … en tegelijkertijd over de vermeende arrogantie van een andere vrouwelijke finaliste. De eerste, Ruby Tandoh, was boos genoeg om een stuk in The Guardian te schrijven: “If I see one more person used the hackneyed “dough-eyed” pun I will personally go to their house and force-feed them an entire Charlotte Royale .”
Een Franse chef tweette “the great British bake off. Not much skills, female tears , And a winner so thin who makes me doubt of her love for great cooking, baking” –, maar over de mannelijke tranen zei hij niets. Bovendien blijkt maar weer dat een vrouw altijd primair op haar uiterlijk wordt beoordeeld. “In analysing the contestation of gender performances and practices in GBBO we are left with the heavy notion that non-dominant groups are still expected to be ‘grateful’ for the space they are ‘allowed’ in the public sphere.” – aldus een stuk op CelebYouth. Onder al het glazuur gaat een boel interessants schuil.
Wat sommige Britten nog meer dwars zit, is de diversiteit langs verschillende assen. De finalisten van seizoen 6 waren: een vrije saaie witte Britse man, Ian, de al eerder genoemde Nadiya en Tamal, een anesthesioloog-in-opleiding waarvan de ouders uit India naar het Verenigd Koninkrijk emigreerden en die — naar later bleek — homo is. Wat voor velen een prachtige weergave is van het moderne Groot-Brittanië, is voor anderen een voorbeeld van doorgeslagen politieke correctheid.
The Telegraph zette een enquête online. Waarom was (witte, snoezige, upper middle class) Flora naar huis gestuurd? De opties zijn: “omdat de BBC te policor is”, “omdat ze minder goed kon bakken” of “omdat ze geen chocolademoskee had gemaakt.” Je proeft haast de tegenzin om die middelste optie überhaupt te bieden. Het verzet was zo fel dat de premier de gemoederen moest bedaren: ook hij vond dat Nadiya moest winnen.
Toch is er voor het zevende seizoen (vanaf 24 augustus te zien) opnieuw een divers ensemble aangetrokken – dit keer geen vrouw met hoofddoek, maar wel een man met tulband. Desondanks was de aankondiging een beetje een teleurstelling, omdat eruit bleek hoe moeilijk het kan zijn om aan de gendering van de maatschappij te ontkomen. De bakkers werden namelijk in de promo’s geportretteerd met een bak glazuur. Uiteraard roze voor de vrouwen en babyblauw voor de mannen.
Vooruitgang gaat vaak in kleine stapjes – drie naar voren en dan weer twee terug. Een bakserie zal de wereld niet radicaal veranderen, maar het kan een klein stapje vooruit zijn. Ik laat ter conclusie nog even Ruby aan het woord:
“If a show as gentle as Bake Off can stir up such a sludge of lazy misogyny in the murky waters of the internet, I hate to imagine the full scale of the problem. But it’s not something I’m willing to tolerate. Sod the haters. I’m going to have my cupcake and eat it, too.”
*Dit artikel is aangepast om ableist taalgebruik te vermijden.
