WORLD+CULT

The Female Gaze: is Transparent wel voor transgenders?

Hedwig van Driel werpt haar female gaze op tv-series en onderzoekt wat onze favoriete series en personages ons vertellen over onze overtuigingen, vooroordelen en blinde vlekken. Vandaag is de beurt aan Transparent.

Wat is het doel van diversiteit? Het kan representatie zijn: iedereen verdient het om reflecties van zichzelf te zien op het grote en kleine scherm. Soms is het ook confrontatie: door een diversere wereld te tonen, kan diversiteit beetje bij beetje normaler gaan lijken. Dat deze twee doelen niet altijd verenigbaar zijn blijkt uit Transparent: een serie die weliswaar over transgender mensen gaat, maar die zich vaak vooral tot een cisgender publiek lijkt te richten.

Transparent draait in naam om de “transouder” uit de titel: Maura Pfefferman (Jeffrey Tambor), die op latere leeftijd uit de kast komt als vrouw. De serie gaat echter net zozeer over de drie kinderen van Maura: Ali (Gaby Hoffman), eeuwige student die nog zoekende is naar haar identiteit; Sarah (Amy Landecker), die door de coming-out van “Moppa” gaat twijfelen aan haar burgerlijke leventje; en Josh (Jay Duplass), een muziekproducent die ondanks zijn hedonistische levensstijl hongert naar een gezin.

TRANSFACE

Het is niet verwonderlijk dat het perspectief van de kinderen zo prominent aanwezig is: maakster Jill Soloway baseerde de serie op haar eigen ervaringen met een transgender ouder die pas laat uit de kast kwam. Toch heeft het geleid tot deels terechte kritiek uit de transgender gemeenschap, des te meer omdat er aan het begin alleen cisgender mensen achter de schermen werkten, en Maura gespeeld wordt door een man – Jeffrey Tambor, ook wel bekend als de opa uit Arrested Development, die voor de rol een Emmy en een Golden Globe in de wacht sleepte.

Het casten van (cisgender) mannen als transvrouw gebeurt maar al te vaak. Laatst nog was er kritiek op het casten van Matt Bomer als transvrouw in de aankomende film Anything, en over de rol van Jared Leto in Dallas Buyer’s Club waren ook weinig activisten blij. Het is ook niet te verdedigen, in een wereld waarin getalenteerde transgender acteurs werkeloos thuis zitten, om een man als Leto zo’n rol te geven. Dat hij voor die – toch vrij onsubtiele – rol een Oscar toebedeeld kreeg maakt het des te zuurder.

Het geval van Tambor is ingewikkelder: we zien Maura zowel vóór als ná haar coming-out. Dat is met transgender acteurs vaak lastig: gelukkig had Laverne Cox een tweelingbroer, want zij was definitief te vrouwelijk om in de flashbacks Sophia te kunnen spelen in Orange is the New Black. Bovendien zijn de prijzen van Tambor, in tegenstelling tot die van Leto, in mijn ogen verdiend. Maura is een fantastisch personage en in de handen van Tambor is ze fascinerend in al haar facetten: ze is koppig en kwetsbaar, en ondanks haar ijdelheid en egocentrisme voel je met haar mee.

Soloway heeft zich ook gevoelig getoond voor de kritieken. In het eerste seizoen castte ze náást Tambor al een handvol transgender acteurs – voornamelijk Alexandra Billings, Trace Lysette en Ian Harvie. In seizoen twee voegde ze Hari Nef daaraan toe vóór de camera, en maakte ze ook achter de schermen ruimte: onder anderen voor Silas Howard als regisseur, voor Our Lady J. bij de schrijvers, en voor Zackary Drucker en haar partner Rhys Ernst als mede-producenten.

Over, maar niet echt voor

Toch merk je aan allerlei kleine aspecten dat Transparent uiteindelijk mensen als Jill Soloway als publiek voor zich ziet: progressief, queer, vrouw, feministisch. Positief ten opzichte van transgender mensen maar nog lerende. Dat verklaart bijvoorbeeld waarom in seizoen één er een scène in een toilet zit, om te laten zien hoe moeilijk toiletbezoek kan zijn voor transgenders. Dat verklaart waarom aan het einde van seizoen twee aandacht wordt besteed aan hoe T-blokkers werken en aan het conflict tussen transvriendelijke en trans-exclusive feministen. Het zijn waardevolle aspecten om aandacht aan te besteden, maar de manier waarop lijkt vooral bedoeld voor het opvoeden van cisgender kijkers – het is soms een beetje Transgender 101.

Nu is dat wel te snappen: het queer, feministische, progressieve publiek is al klein genoeg als je cisgenders wél meeneemt. En al is transgenderacceptatie de laatste paar jaren met grote sprongen gevorderd, er is nog een hele weg te gaan. Toch verdienen transgenders absoluut representatie in de popcultuur die dóór ze en vóór ze gemaakt is.

Aan de andere kant: een serie als Transparent, die óver een ondervertegenwoordigde groep gaat maar zich tot de meerderheidsgroep richt, heeft ook z’n waarde. Om een ander voorbeeld te noemen: Will and Grace bood niet bepaald een ideale representatie van homoseksuele mannen: Will werd gespeeld door een heteroseksuele acteur en was opvallend seksloos, terwijl Jack wellicht door een homoseksuele acteur gespeeld werd maar haast een karikatuur was.

Wat Will and Grace wél deed was homoseksualiteit normaliseren voor een heteroseksueel publiek. Vice-president van de VS Joe Biden zei zelfs “I think ‘Will & Grace’ probably did more to educate the American public than almost anything anybody has ever done so far”. Juist omdat de serie ietwat braaf was, en zich richtte op een heteroseksueel publiek, kon het meer bereiken dan meer authentieke, radicale series konden.

TOCH WEL RADICAAL

En laten we wel wezen: over veel dingen is Transparent wel degelijk authentiek en radicaal. Zo vaak zie je geen series die seksualiteit in al z’n breedte verkennen: er is seks tussen cisvrouwen, seks tussen een cisvrouw en een transman, seks tussen een cisvrouw en een transvrouw, seks tussen oudere mensen, kinky seks… Er worden daarbij ook vaak ingewikkelde, pijnlijke zaken aangeboord: zo blijkt Josh, die aan het begin van de serie nogal promiscue is, als tiener seksueel misbruikt door de babysitter. Zelf blijft hij echter koppig volhouden dat het geen misbruik was.

Transparent toont verder een breed scala aan feminisme, waarbij het opvallend eerlijk is over de verschillende (en niet altijd pure) motivaties die er achter kunnen zitten. Ali is in staat om van het ene op het andere moment een volstrekt andere rol aan te nemen en daar volledig in op te gaan. In het tweede seizoen wil ze gaan promoveren bij Leslie, een wat oudere lesbische dichter, en kan je gewoon zien hoe ze op doorzichtige wijze feministische leuzen spuit om indruk te maken (saillant detail: Soloway schijnt nu een relatie te hebben met dichter Eileen Myles, waarvan een gedicht geleend wordt voor Leslie). Ali heeft bij haar pad tot verlichting ook bijzonder weinig aandacht voor de mensen die ze onderweg kwetst.

Leslie op haar beurt is iemand die hard heeft moeten vechten om het academische bastion te veroveren, maar eenmaal aangekomen blijkt ze veel slechte gewoontes van mannelijke hoogleraren over te hebben genomen: het ene na het andere veel jongere vriendinnetje, bijvoorbeeld. Via Leslie komen we ook te weten dat Maura, toen ze nog toegang had tot mannelijk privilege, niet bepaald huiverig was om het te gebruiken. Zíj was het onder anderen die Leslie blokkeerde op de universiteit.

Womyn born womyn

Het beste voorbeeld van wat Transparent zo bijzonder maakt is wellicht aflevering negen van het tweede seizoen, dat zich afspeelt bij een “womyn’s festival”. Ali sleept haar zus en Moppa mee. Zij doet prompt haar beha uit en voegt zich bij de massa’s vrouwen die hun tieten ook lekker luchten. Sarah rolt haar ogen, maar raakt geïntrigeerd als ze het BDSM-groepje ontdekt. En Maura loopt gelukzalig rond, tót een vrouw (gespeeld door Anjelica Huston) haar feliciteert met haar durf om op een festival te komen dat eigenlijk beperkt is tot “womyn born womyn”.

Vanuit deze premisse had de aflevering makkelijk een aanval kunnen opzetten tegen “TERFs” (trans exclusive radical feminists) die de vrouwelijkheid van transvrouwen ontkennen. En uiteindelijk is het perspectief van de serie duidelijk: vrouwen als Maura uitsluiten is kwetsend en kleinzielig. Er wordt zelfs een vrij expliciete parallel gemaakt naar het opjagen van “afwijkenden” door de nazis. Maar Transparent is een serie die geïnteresseerd in de menselijkheid van íedereen – en de vrouwen die liever geen penissen in hun kamp willen krijgen ook ruimte om hun standpunten en gevoelens uit te leggen.

Soloway weet, in die aflevering maar ook in de rest van de serie, precies de juiste balans te vinden tussen een enigszins meewarige blik en genegenheid. De Pfeffermans gedragen zich allemaal regelmatig als verschrikkelijke mensen, tot op het punt dat je de arme onschuldige mensen die in hun drama verwikkeld raken – Syd (Carrie Brownstein), Colton (Alex MacNicoll), Raquel (Kathryn Hahn) – zou willen redden. Ook Maura is in veel opzichten zeker geen rolmodel: ze was een afwezige en vaak ongeïnteresseerde vader en ook na haar coming-out heeft ze niet altijd aandacht voor de mensen om haar heen. Toch merk je dat Soloway van deze frustrerende, dwalende personages houdt. Zelfs moeder Shelly (Judith Light), in het begin nog een karikatuur van de Joodse moeder, krijgt steeds meer dimensies.

Cisgender gaze

Ik vind Transparent één van de beste series van het ogenblik. Het is steevast fantastisch geacteerd. De regie – van naast Soloway onder andere Andrea Arnold (Fish Tank, Wuthering Heights) en Marielle Heller (The Diary of a Teenage Girl) – is zo mogelijk nog beter. Er zijn weinig andere series die zo natuurlijk en tegelijkertijd volstrekt vreemd zijn, zo grappig en gevoelig, zo dromerig terwijl ze stiekem structureel heel goed in elkaar zitten.

Toch heb ik het idee dat bij dat oordeel een asterisk hoort. In deze rubriek kijken we namelijk door een female gaze, om steeds weer te benadrukken dat de male gaze niet standaard hoeft te zijn. Wat we meestal niet onderkennen is dat deze female gaze specifiek een cisgender female gaze is. Als feminist vind ik het belangrijk om te laten zien dat de mannelijke blik niet neutraal is, maar dan moet ik ook onderkennen dat mijn cisgender blik dat evenmin is.

Ik vind Transparent dus één van de beste series van het ogenblik. Ik kan niet wachten tot seizoen drie, dat 23 september in première gaat, en ben ook heel benieuwd naar de televisieversie van I Love Dick die Soloway nu aan het maken is. Ik: progressieve, feministische, witte, cisgender vrouw. Ik, deel van het publiek waar de serie zich duidelijk op richt. Ik, met al mijn vooroordelen en ervaringen en kijk op het leven. Ik, met mijn cisgender female gaze.

Click to comment

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top