TODAY+TOMORROW

Kanttekeningen: klimaatverandering, ijs en Leonardo di Caprio

(TAKESHI KAWANO)

In Kanttekeningen zet Winnie letterlijk vraagtekens bij alle soorten media, van YouTube-filmpjes tot online shoppen tot krantenkoppen, en krijg je een toelichting aan de hand van evenzoveel verschillende media.

Op 30 oktober wordt wereldwijd de documentaire van Leonardo DiCaprio en National Geographic gelanceerd: Before The Flood. De trailer beleefde deze week haar release. Volgens de eigen tagline laat de docu een “riveting account of the dramatic changes now occuring around the world due to climate change” zien. Alles goed en wel, maar waar gaan we dan eigenlijk naar kijken?

Om het volledige artikel te kunnen snappen, is het handig de trailer zelf ook even te zien:

Wat zien we nu eigenlijk? Voor het gemak heb ik het even opgesomd:

  • Fabrieken (waar al dan niet rook uitkomt) 8x
  • Auto’s op de snelweg 5x
  • IJs in de zee (al dan niet met dieren of water) 5x
  • Leonardo in gesprek met mensen 5x
  • Olieplatformen/raffinaderijen 3x
  • De VN 3x
  • Mensen die protesteren 2x
  • Overstroming 2x
  • Koraalrif 2x
  • Smog ergens in Azië en Aziatisch verkeer 2x
  • Politici die er niets van snappen 2x
  • Bomenkap 1x
  • Een kaart met kleuren
  • Olifanten
  • Een meisje op een schommel
  • Steden overdag
  • Steden in het donker

Voor het gemak heb ik er een paar weggelaten die je zelf nog wel kunt invullen (Leo in een helicopter, iets met een heleboel vlaggen, etc.)

Dit lijkt een absurde oefening, maar waar ik het over wil hebben is nu juist al die dingen die in beeld worden gebracht. Het visuele discours (de ongeschreven regels over hoe je iets in beeld brengt) rondom klimaatverandering is namelijk betrekkelijk beperkt en een beetje apart: negen van de tien keer wordt de ernst van klimaatverandering je duidelijk gemaakt door een ijsschots die dramatisch in het water stort of een eenzame ijsbeer op een schots (denk bijvoorbeeld aan de Pandadroom in de Efteling, waar een baby-ijsbeer op een stuk afgebrokkeld ijs staat, terwijl zijn moeder hem hopeloos probeert te redden.)

Het onzichtbare zichtbaar maken

Het probleem van klimaatverandering is natuurlijk dat het onzichtbaar is; je kunt een klimaat niet zien, je kunt het hooguit ervaren. Zoiets als de verandering van een klimaat merk je eigenlijk helemaal niet, tenzij je ermee om de oren wordt geslagen zodat je aan het eind van een buitengewoon warme septembermaand elkaar aan kunt kijken en kunt zeggen: “tja, global warming.”

In de wetenschap is de politiek van de representatie al lang een onderwerp van onderzoek, en heeft het visuele discours van klimaatverandering inmiddels al vele analyses ondergaan. Onderstaande tabel geeft weer hoe berichtgeving over klimaatverandering in Spanje in beeld wordt gebracht, waarbij je kunt aannemen dat het in de rest van de Westerse wereld ongeveer hetzelfde is, getuige ook de opsomming van Leo’s trailer:

leo1

Figuur 1. Afkomstig uit: Bienvenido, Leon en Erviti, Carmen, ” Science in pictures: Visual representation of climate change in Spain’s television news”

Kortom, als je iets gaat kijken over klimaatverandering, dan zit je eindeloos te kijken naar beelden van ijs, VN-tops, protesten en fabrieken met rokende schoorstenen. Waarom zou je daar kanttekeningen bij plaatsen? Omdat het niet klopt natuurlijk; omdat klimaatverandering onzichtbaar is, worden er beelden gekozen die geen weergave zijn van het fenomeen, maar er een symbool van worden.

De onpersoonlijke schoorsteen

De representatie van klimaatverandering in beelden is belangrijk om te blijven bediscussiëren. Een schoorsteen kan misschien een mooi symbool zijn voor de oorzaak van klimaatverandering, maar dat komt omdat het lastiger is om één persoon in beeld te brengen die een plastic flesje weggooit of een hele berg onnodige spullen koopt. Met dat beeld zou je dan suggereren dat de hele problematiek op de schouders van één persoon rust en dat is nu juist niet het geval. Maar al die individuele daden vormen wél de opsomming die de oorzaak is en die fabrieksschoorsteen juist níet. Die is daar neergezet door mensenhanden en draait wat wij vragen.

schoorsteen

Maar kijk naar bovenstaande schoorsteen. Hij is visueel sterk, onpersoonlijk en vertegenwoordigt een onbenoembare kracht, waardoor iedereen elkaar kan aankijken en knikken en beamen hoe erg het is. Zo hoeft niemand zich persoonlijk aangesproken te voelen, en dat is fijn. Of niet?

De bedoeling van de meeste klimaatveranderingsdocumentaires is niet per se het fenomeen objectief in beeld brengen, maar vooral het engageren van het publiek bij het onderwerp. Het onderwerp is echter politiek beladen, persoonlijk en heel lastig om waar te nemen. Als je het onderwerp dus afschuift op één mens of één politieke partij en tegelijkertijd geen tastbaar bewijs hebt, dan raakt er natuurlijk niemand bij je zaak betrokken.

Angst regeert

De meeste beeldvorming rondom klimaatverandering gaat over onpersoonlijke oorzaken en angstaanjagende gevolgen. Juist angst aanjagen blijkt echter contraproductief bij het betrekken van een publiek: angst is niet lang genoeg vol te houden om tot actie over te gaan. Mensen blijken een onrealistisch optimisme te hebben ten aanzien van de effecten van klimaatverandering op henzelf en de onzichtbaarheid van het klimaat maakt dat het lastig is het ook voor de verre toekomst belangrijk te maken: mensen kunnen over het algemeen moeilijk verder dan 15 of 20 jaar in de toekomst denken. Sterker nog, de meeste beelden die worden gebruikt in bij dit onderwerp geven mensen juist het idee dat zij geen effect kunnen hebben op het klimaat:

leo2

Figuur 2. Afkomstig uit: O’Neill, Saffron J. en Smith, Nicholas, “Climate Change and Visual Imagery”

Alle participanten bij dit onderzoek waren het erover eens dat de beelden die werden gebruikt én het meest een gevoel van urgentie gaven én het meest een gevoel van machteloosheid opwekten. De participanten waren het er ook over eens dat beelden van kleinschalige, lokale impact beter werkten en mensen het gevoel gaven dat ze zelf actie kunnen ondernemen om een verschil te maken. Ze gaven aan dat de grootsheid van het onderwerp ook in beeld gebracht moest worden, om de schaal en ernst van de situatie weer te geven, maar niet zodanig dat het angst opwekt of hulpeloosheid bewerkstelligt.

Klimaatporno

Is dit dan een waarschuwing om niet meer te kijken naar documentaires over klimaatverandering?
Zeker niet. Hoe meer bewustwording, hoe beter. Maar wees je ervan bewust dat je bij het kijken naar een overstroming niet per se kijkt naar een direct resultaat van klimaatverandering, ondanks dat die suggestie gewekt wordt. Zie het als een voorbeeld van, of een mogelijkheid dat, we meer te maken zullen krijgen met dit soort extreme weersomstandigheden. En kijk naar je eigen actieradius, wat zou jij kunnen om iets te veranderen? Koop eens geen flesje water of ga eens fietsen in plaats van met de auto –  dat zijn de schalen waarop je niet denkt dat je iets verandert, maar dat wel degelijk doet. Als 7 miljard mensen dat namelijk doen, dan maakt het een heleboel verschil.

En als je er een item over gaat maken op wat voor manier dan ook, probeer dan juist eens te kijken naar hoe je een lange termijn verandering, die eigenlijk helemaal niet zichtbaar is met het blote oog, toch zichtbaar kunt maken, probeer iets te zeggen over de ernst van de zaak, maar zoek het ook (en juist!) in lokale dingen, zoals ook Tony Broccoli uitlegt:

P.S. voor degenen die nu denken dat ik geheel over het onderwerp ‘global warming’ heenfiets, en het het meer politiek correcte ‘klimaatverandering’ noem: nee. De opwarming van de aarde is de planetaire dynamiek: over het geheel genomen wordt het warmer. Klimaat kan zich juist ook op lokale plekken afspelen en zich heel anders uiten; een slootje waar je vroeger ging schaatsen, dat nu nooit meer bevriest, of veel strengere winters en veel meer zonnige septembermaanden in je eigen kikkerlandje.

1 Comment

1 Comment

  1. Pingback: Kanttekeningen: wat meer klimaatpraat, alsjeblieft – Vileine.com

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top