TODAY+TOMORROW

Kanttekeningen: feminisme is geen economisch systeem

Matthieu Bourel

In Kanttekeningen zet Winnie letterlijk vraagtekens bij alle soorten media, van YouTube-filmpjes tot online shoppen tot krantenkoppen, en krijg je een toelichting aan de hand van evenzoveel verschillende media.

Inmiddels is het enige tijd geleden dat Ewald Engelen in een opinie-stuk in het NRC het feminisme van Hillary Clinton bekritiseerde omdat ze niet ageert tegen de machtsstructuren die er al zijn. Aangezien er al veel gezegd is over Engelen ga ik er niet te diep op in, maar is zijn stuk wel een goed excuus om het eens te hebben over iets wat ik veel vaker hoor: dat gelijkheid tussen de seksen betekent dat je ieders ervaring helemaal kunt bevatten en er daarom dingen over mag zeggen. En dat feminisme betekent dat je er ook een hele specifieke economische agenda op na moet houden.

De relevante criteria

Oké, om het op te bouwen een klein beetje inhoud over de feministisch gerelateerde publicaties van Engelen. In een filmpje waarin hij zijn nieuwe essay over feminisme promoot (dat overigens wordt ingeleid door een ietwat vreemde brief van de uitgever waarin ze hem praktisch smeken om het feminisme uit te leggen aan de wereld, want kennelijk hebben we er allemaal niets van begrepen), vertelt hij dat de redenatie van vrouwen, dat hij als ‘gore, witte, geprivilegieerde klootzak’ niets te zeggen mag hebben over het feminisme, doorgeredeneerd kan worden tot dat je als persoon die niet alle criteria deelt met een ander geen mening mag vormen over het leven van die ander, of, groter gezegd, over de geschiedenis en het leven van de groep die wel al die criteria met elkaar delen:

De conclusie die hij vervolgens hieruit trekt, is dat een dialoog per definitie niet meer mogelijk is. Dat is natuurlijk onzin: je kunt prima een mening hebben over het feminisme, je kunt er dingen over zeggen, en je moet zeker een dialoog met elkaar aangaan. Waar het probleem in zit, is dat er in een essay of een YouTube filmpje geen enkele mogelijkheid tot dialoog is; het is eenrichtingsverkeer. Wat Engelen weg lijkt te willen wuiven is hoe geprivilegieerd hij precies is. Dat zijn uitgever ook een vrouw had kunnen benaderen (of zelfs een niet-witte vrouw, stel je voor!) lijkt niet in hem op te komen. Dat het gepast is pas op de plaats te maken, als hij niet wil dat de helft van de bevolking stelselmatig wordt uitgesloten van zaken, is kennelijk ook geen optie.
Engelen zegt dat mansplaining een nieuwe vorm van essentialisme is: als je een man bent mag je niets zeggen over de vrouw, omdat jij niet de essentie hebt van een vrouw. De redenatie klopt in filosofische zin helemaal, maar in maatschappelijke zin slaat hij de plank mis, omdat het in dit geval niet gaat over de essentie van het vrouw-zijn, als wel om de essentie van de ervaring van de vrouw waartoe je gemaakt wordt door de maatschappij, die nog altijd overheerst wordt door witte, heteroseksuele mannen. Die zichzelf als allesweter overigens behoorlijk kunnen essentialiseren. Nogmaals, een besef van de vrouwelijke ervaring zou Engelen een pas op de plaats hebben doen maken bij het schrijven van zijn essay.

Het economisch feminisme

Tot zover het feminisme volgens Engelen. In eerdere essays bleek al dat hij geen goed woord over heeft voor de bestaande machtsstructuren in de maatschappij voor wat politiek en de financiële wereld betreft. Zijn kritiek op Hillary Clinton berust dan ook op het feit dat, was zij president geworden, zij niets had veranderd aan de machtsstructuren die er al zijn. Maar hier worden twee dingen met elkaar verenigd die niet hetzelfde zijn: feminisme en anti-neoliberalisme.

Engelen en ik kunnen elkaar de hand schudden wat de manier betreft waarop we denken over het neoliberalisme. Echter, waar Engelens redenatie faalt, is in de gedachte dat wanneer een vrouw president wordt van een van de machtigste landen ter wereld dat geen doorbraak is voor alle vrouwen, omdat alle machtsstructuren nog intact zijn. Dat klopt niet. Ondanks dat één vrouwelijke president nog niet betekent dat het hele systeem op de schop gaat, of dat er door de hele maatschappij heen dingen veranderen, is het wel degelijk vooruitgang. Dat een vrouw president wordt is, zoals ook Engelen zegt, uitsluitend symbolisch. Dat kan ook niet anders, want als je niet gelooft in essentialisme, dan is de vooruitgang die je ziet geen échte vooruitgang; het is immers niet meer dan vooruitgang gebaseerd op oude, achterhaalde, essentialistische ideeën waar we jaren geleden al vanaf hadden gemoeten. Helaas is de verandering echter traag en daarom alleen al moet ook een vrouwelijk presidentschap toegejuicht worden. Als je radicaal zou besluiten totaal af te zien van alle bestaande referentiekaders, ook de essentialistische, dan was de dialoog en de ‘vooruitgang’ nog trager dan nu. Betekent dat dan dat je per se neoliberalistisch moet zijn? Nee.

De feministische economie

Natuurlijk is er wel zoiets als feministische economie, waar vrouwen als Marilyn Waring, Julie A. Nelson en Marianne Ferber een bijdrage aan hebben geleverd. Persoonlijk denk ik dat het een belangrijke stroming is binnen de economie, omdat het probeert de androcentrische (mannelijk gecentreerde) economie te bevragen en te bekritiseren. Waar het echter fout gaat is in de aanname dat omdat het bestaat, of omdat het marxisme bestaat, dat ook de agenda van alle vrouwen zou moeten zijn. Of specifieker, van alle vrouwen die zichzelf feminist noemen, zoals Hillary Clinton. Als je niet gelooft in het essentialisme, dan moet je accepteren dat vrouwen intersectioneel zijn en niet allemaal hetzelfde. Dat niet iedere vrouw hetzelfde gedachtegoed hoeft aan te hangen. Interessant genoeg zijn het vaak mannen die zichzelf feminist noemen die een probleem hebben met feministen die minder problemen hebben met het neoliberalisme. Echter, die twee dingen staan los van elkaar. Juist als je het eens bent met Simone de Beauvoir (voor meer info: zie het filmpje hieronder), zoals Engelen zegt te zijn, kan het niet anders dan dat je de diversiteit van meningen onder vrouwen onderling accepteert. Anders spreek je jezelf tegen: het zou essentialistisch zijn te zeggen dat iedere feminist morele bezwaren zou moeten hebben tegen het neoliberalisme.

 

 

Het complexe zelf

Waar Engelen en een heleboel anderen moeite mee lijken te hebben, is het idee dat je meer dan één element kunt hebben in je identiteit. Terwijl eenieder voor zichzelf waarschijnlijk onmiddellijk kan beamen dat zij tegelijkertijd mens zijn, een of bewust geen genderidentiteit hebben, een zus of broer zijn, een werkgever, een moeder, een dochter, een werknemer enz. De complexiteit van het zelf is nauwelijks te bevatten, zeker niet vanuit een ander gezien. Het is vrijwel onmogelijk om jezelf te essentialiseren, terwijl een ander dat regelmatig wel doet. Als ik mijn medewerker ergens op aanspreek, ziet zij mij als werkgever – maar negeert daarbij dat ik op hetzelfde moment misschien nog wel tien andere dingen ben. Misschien dat het werkgeverschap op dat moment de boventoon voert, zoals Clintons politieke identiteit de boventoon zal voeren in een debat, maar al die andere identiteiten zijn niet zomaar even uit te schakelen. Dit is precies waarom intersectionaliteit het nieuwe credo is van de feministische beweging; het besef dat iedereen meer is dan maar één identiteit, ondanks dat je die zelf niet bij de ander kunt zien:

 

 

Zoals dit filmpje ook uitlegt is het van het grootste belang dat de feministische beweging beseft dat er meer vrouwen zijn dan alleen die middenklasse witte vrouw. Maar zoals je ziet, gaat juist de intersectionele aanpak ervan uit dat er wel degelijk diversiteit is. Wat Engelen doet, net als zovelen, is die diversiteit negeren. En als zodanig essentialiseert hij vrouwen, terwijl hij juist denkt het tegenovergestelde te doen.

Mag een man dan geen mening hebben?

Ja, zeker wel. Zoals al eerder gezegd; het man-zijn diskwalificeert iemand niet meteen. En ondanks dat Engelen een denkfout maakt, ondersteun ik zijn noodzaak om de aandacht niet uitsluitend bij de feministische agenda te hebben. Zoals Engelen zegt: “Wat valt er te emanciperen als we de opwarming van de planeet niet bijtijds weten te stuiten?” Hij heeft gelijk, dan valt er niets te emanciperen. Maar dat betekent nog steeds niet dat je, omdat je feminist bent, dezelfde agenda moet hebben als ik of als Engelen. En juist daar zit de nuance. Dus als jij, of Hillary Clinton, het het beste vindt om boven op een berg te zitten met een kroon op je hoofd en het recht als laatste te sterven als de planeet vergaat, dan vind ik je een sukkel, maar ik zal vechten voor jouw recht die mening te hebben, ondanks dat men vindt dat dat als feminist niet kan. En dan kunnen we daarna in discussie over die achterhaalde ideeën van je over wat ertoe doet in het leven.

Click to comment

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top