Heeft iemand het pleidooi van Jan Terlouw niet gezien? Als ik iemand als minister-president mag kiezen, is hij het. In zijn pleidooi sprak hij met een puurheid en een oprechtheid die ik persoonlijk al lange tijd mis bij hedendaagse politici. Voor wie het nog niet gezien heeft:
Hoe belangrijk en relevant de speech van Terlouw ook lijkt, hij is in werkelijkheid nog veel belangrijker en relevanter. The New York Times publiceerde vorige week een artikel waarin ze het werk van Yascha Mounk en Roberto Stefan Foa gebruiken om te laten zien hoe het met de staat van de democratie gesteld is. Volgens Mounk niet al te best: “The warning signs are flashing red.”
Drie factoren
Mounk en Foa hebben een methode ontwikkeld waarin ze door middel van drie factoren indiceren hoe het met de democratie van een land gesteld is. Hierdoor kunnen ze erachter komen wanneer het niet goed gaat, voordat het te laat is. Ze gebruiken hiervoor de volgende factoren:
1. Publieke steun. Hoe belangrijk vinden burgers het dat hun land democratisch blijft?
2. Openstaan voor niet-democratische vormen van staatsbestuur door de burgers.
3. Is er meer steun voor politieke partijen en andere grote spelers in het publieke debat die zeggen dat het huidige systeem niet werkt of niet legitiem is?
Op het moment dat de publieke steun daalt, maar de andere twee stijgen is er sprake van een proces dat ‘deconsolidatie’ genoemd wordt. Dat betekent zoveel als dat de vanzelfsprekendheid en zekerheid die gepaard gaat met een democratische maatschappij afneemt. In veel landen is er een flinke afname in het geloof in de democratie:
Figuur 1. Bron: Yascha Mounk and Roberto Stefan Foa. “The signs of Democratic Deconsolidation.” Journal of Democracy. | By The New York Times
In Nederland bijvoorbeeld kun je zien dat 55% van de mensen die in de jaren ’30 geboren zijn democratie belangrijk vindt, tegenover ongeveer 35% van de mensen die in de jaren ’80 geboren zijn. Ja, dat klopt. Van mijn generatie denkt nog maar één op de drie dat de democratie belangrijk is voor onze manier van leven. Er zijn genoeg alternatieven, dus waarom zouden we niet eens voor iets anders gaan? Kies maar uit:
Zelf denk ik dat het probleem is dat men inmiddels niet meer denkt dat ze in een democratie leven, maar ervan overtuigd is dat de overheid niet naar ze luistert en dat stemmen zinloos is. Hier sluit het pleidooi van Jan Terlouw mooi op aan: richt je op de jonge mensen. En ik zou willen toevoegen: richt je op de jonge mensen, niet met mooie verhalen, maar met een realistische weergave van de realiteit. Met een weergave die doet inzien hoe complex besluitvorming is en hoeveel factoren daarbij kunnen komen kijken. Waarom?
Realistische complexiteit
Ik weet dat ik het al eens eerder over complexiteit heb gehad, maar graag stip ik nog maar weer eens aan dat het belangrijk is te weten en je te realiseren dat de werkelijkheid vaak complexer is dan hij doet voorkomen. Ter voorbeeld grijp ik graag een keer terug naar de Brexit. De Leave Campaign heeft gezegd dat in het geval van een Brexit:
- er 350 miljoen per week zou overblijven om te besteden aan de gezondheidszorg
- Groot-Brittannië zeggenschap zou hebben over de eigen grenzen
- ze immigratie onder controle zouden kunnen krijgen
- ze vrije handel zouden kunnen drijven met de hele wereld
- ze hun eigen wetten zouden kunnen maken en hun leiders zelf kunnen kiezen.
Inmiddels is bekend dat een Brexit, of er nu een harde of milde lijn ingezet gaat worden (grenzen dicht voor immigratie, of nog open in ruil voor vrije verkeer van goederen), sowieso 59 miljard per jaar gaat kosten, als gevolg van minder immigratie en minder belastinginkomsten van deze immigranten en verminderde export. Dat betekent dat de Britten, die juist bezig waren aan het wegwerken van de staatsschuld, niet meer tegen een begrotingsoverschot van 11 miljard in 2020 aankijken. In plaats daarvan onstaat er straks een tekort van 21 miljard en de staatsschuld zal oplopen tot 90% van het BNP. De vraag blijft of de baten tegen de kosten zullen opwegen voor de Britten.
Daarnaast beschrijft Charles Grant in het Financieel Dagblad van 5 december dat de onderhandelingspositie buitengewoon zwak is:
Figuur 2. Bron: Financieel Dagblad
Grant, die zich in eerste instantie bezighield met hoe de relatie van GB met de EU verbetert kan worden wijst erop dat 44% van de Britse export naar de EU gaat, terwijl maar 8% van de EU-export naar GB gaat. Kortom: als de vrije handel stopt is dat een strop voor GB, terwijl het hooguit een kleine hindernis is voor de EU. Een hindernis die bovendien zichzelf hoogstwaarschijnlijk kan oplossen, omdat de export van GB is weggevallen en de vraag naar die goederen zich zal heroriënteren binnen de EU. Dat lijkt nog meer aan de hand nu Duitsland en Frankrijk een harde lijn lijken te trekken. Wolfgang Schäuble, Duitse minister van Financiën heeft al aangekondigd dat er geen à-la-cartemenu is voor de Britten. Het is het hele menu, of niets. In is in, uit is uit. Zowel de Italiaanse minister van Economische zaken als de Franse president zijn het daar mee eens.
Terug naar de democratie
Waarom dit hele Brexit-verhaal om iets te zeggen over democratie? Wat ik ermee wil illustreren, is hoe moeilijk de dynamiek te doorgronden is waarbinnen we ons bevinden. Dat betekent dat we voor een goed werkende democratie ons niet moeten laten verleiden tot versimpelde referenda die een Ja/Nee van ons vragen, terwijl de keuze uit veel meer bestaat dan dat. Het betekent dat de politiek de kiezer serieus moet nemen, júist ook de jonge kiezers, en hen meer inzicht moet geven in de complexiteit van de besluitvorming. Op dit moment is die te ondoorzichtig en dat betekent dat je niet weet wat je kiest wanneer je kiest. Een echt eerlijk Brexit-referendum had bijvoorbeeld pas plaats kunnen vinden wanneer alle cijfers op tafel lagen, en alle consequenties zo goed mogelijk in beeld zouden zijn gebracht. Dan pas kun je gedegen de afweging maken of je voor gesloten of open grenzen bent.
Vertrouwen
Een succesvolle democratie bestaat vanwege de complexiteit alleen bij een wederzijdse vertrouwensrelatie. Dat betekent dat de politiek haar kiezers serieus neemt en de kiezers vertrouwen stellen in haar gekozen politici. Het is lastig om altijd ‘te vertrouwen’ te zijn voor politici: er zijn zoveel verschillende meningen dat je door één besluit altijd wel iemand tegen de haren instrijkt of teleurstelt. Maar dat hoeft niet te betekenen dat je niet vertrouwenswaardig bent. Een politicus die je kunt vertrouwen een gedegen besluit te nemen op gegronde redenen, is altijd nog iets anders dan een politicus die je een paar bullet points voorschotelt en zegt dat hij gaat doen wat goed voor je is, terwijl je geen idee hebt wat dat dan eigenlijk betekent.
Het belang van vertrouwen is iets dat we gezamenlijk in moeten zien. Zoals we inmiddels wel weten is democratie niet perfect, maar nog steeds het beste systeem dat we kunnen bedenken, en het is van het grootste belang dat we dit blijven inzien. Dat betekent, zoals ook Paul Dekker (hoofd van het Sociaal en Cultureel Planbureau) zegt, dat we er samen aan moeten werken het vertrouwen te vergroten. Dat is een opdracht aan de media: om te blijven controleren, maar ook om niet onnodig paniek te zaaien. Een opdracht aan politici om weg te stappen van het populisme en te accepteren dat niet iedereen je leuk vindt. En aan de kiezer om vertrouwenswaardigheid te verwachten en niet te snel te wantrouwen, en aan beiden de opdracht om democratie niet te verwarren met neoliberalisme. Het gevaar als we het niet doen, is dat we eindigen met één van de minder wenselijke alternatieven van democratie. Kijk hier het TEDx-filmpje van Paul Dekker:
Pingback: Kanttekeningen: neoliberalisme en democratie zijn niet hetzelfde – Vileine.com