Bep Rietveld was de dochter van Gerrit Rietveld. Een vrouw met talent en passie voor schilderen in een tijd waarin werd gezegd dat vrouwen slechts goed waren voor de uitvoerende kunsten, zoals dans en theater. Waar vrouwen met geld, zoals Charley Toorop en Truus Schröder, hun leven zo konden inrichten dat ze konden scheppen en niet voor hun kinderen hoefden te zorgen, liet Bep, ondanks dat haar werk in het begin een groot talent verraadde, het scheppen in de rest van haar leven afzakken tot liefhebberij en bleef ze haar gezin op de eerste plaats zetten.
Het verhaal van Bep wordt nu zeer indrukwekkend op het toneel gespeeld door Audrey Bolder. Zij heeft anderhalf jaar onderzoek gedaan naar het leven van deze vrouw. Met de solovoorstelling Bep, dochter van Rietveld voegt ze narratief toe aan een geschiedenis die gedomineerd wordt door mannen. In het stuk wordt duidelijk dat kunst niet in het gezin, maar vooral erbuiten wordt gemaakt. Beps vader ontmoette namelijk kunstenares Truus Schröder en vond daarin een scheppende verwant en een geliefde.
Kiezen voor het eigen scheppen
Vanaf die tijd bewoog Bep zich in twee gezinnen. Bij haar moeder bestond het huishouden uit kleine kinderen en was er een chronisch gebrek aan geld, ruimte en aandacht. In het andere gezin waren ook kinderen, maar daar was ook Truus – een kunstenaar. Daar heerste leven. Bep wilde niet bij dat gezin horen, maar wel bij haar vader. Ze verlangde ernaar door hem meegenomen te worden. Hij had haar als kind door zijn werk en overgave haar eigen bestaan laten herkennen: ze was ook schilder, in haar eigen figuratieve stijl. Haar vader koos radicaal voor zijn eigen scheppen. Nergens heeft hij haar direct uitgenodigd of erkend in haar kunstenaarschap. Het dichtstbij kwamen de woorden van Truus, die zei dat Bep ook haar weg met kleuren had, want dat had ze gehoord van Riet.
Bep was op school anders. Zij tekende geen huis met een puntdak en een zonnetje erboven, maar kleuren en vlakken. Dat had ze gezien, thuis, en dat was wat uit haar hand kwam. De mensen die haar inspireerden, zoals haar vader en Charley Toorop, die haar tekenles gaf, wezen kinderen en het gezin af. Zij hadden gekozen voor scheppen en daarin was geen plaats voor zorg en aandacht aan iemand die niet bijdroeg aan de kunst. Scheppers leefden met scheppers.
Bep kreeg zes kinderen van drie vaders. Ze wilde er geen wegdoen, zoals Charley had gedaan. Dus ging ze door en reisde ze van huis naar huis, waar ze voor een bed en een maaltijd portretten schilderde. Telkens als het kon, tekende ze. Het verhaal van Bep is een verhaal van een vrouw die in haar tijd geen mogelijkheid zag meer ruimte te maken voor haar scheppen. Toch is ze blijven schilderen.
Kunst moet ons ongemakkelijk maken, het moet ons verontrusten, het moet schurken tegen dat wat comfortabel en veilig is, het moet ons leven en de maatschappij bevragen. Het moet verwarring scheppen. Zaken die je als ouder liever vermijdt. Hoewel ik mijn vraagtekens heb bij het credo ‘Rust, Reinheid en Regelmaat’ (dat kan ook zijn omdat het me stelselmatig niet lukt), het is nog steeds wat pedagogen voorschrijven. Het zijn tegenstrijdige intenties.
Kunstenaars en ouderschap
In de kunst en met name in de literatuur zie je drie vormen waarin kunstenaars en vader- of moederschap bij elkaar komen. De eerste is een afwijzen en ook een verguizen van met name moederschap. Denk aan Marina Abramovic met haar drie abortussen of TINKEBELL, die haar eileiders heeft laten doorsnijden en daar een film van heeft gemaakt: Save our children. Een tweede is een groeiende lijst van literaire werken die het moeder worden of vader zijn als onderwerp en lijdend voorwerp hebben, zowel in fictie als in non-fictie. Denk aan Maria Svelands Bitterbitch, Maggie Nelsons De Argonauten, Valeria Luiselli’s De Gewichtlozen, Dept. Of Speculation door Jenny Offill en Tussen de wereld en mij van Ta-Nehisi Coates. Een laatste groep kenmerkt zich door werk waarin het moederschap wordt genegeerd. Denk aan Susan Sontag, die alles in haar leven uitdiepte, maar slechts twee zinnen over haar zoon schreef.
Bep zegt aan het einde van het stuk dat het enige wat “telt de muziek, het beeld, het schilderij of het gebouw is. Dat wat we kunnen bewonderen. Waar we ons in kunnen verliezen.” Ze eindigt als kunstenaar met de woorden: “Als ik een vaasje schilder, dat blauwe Chinese vaasje, dan probeer ik daar iets in te leggen, iets van de hele hemel en de hele aarde. Vader, het geeft eigenlijk niet of je een vaasje schildert of een stoel ontwerpt.”
