Afgelopen week had ik een nieuwjaarsborrel op mijn werk. De dag erna sprak ik wat collega’s, die ietwat bezorgd, maar ook laconiek vertelden over het feit dat één van onze mannelijke collega’s handtastelijk werd en geen nee wilde accepteren. Dit werd goedgepraat, omdat hij nu eenmaal dronken was en het was toch een feestje? Hmm, tijd om wat kanttekeningen bij deze redenatie te plaatsen!
Rape culture
‘Rape culture’ is een voornamelijk Amerikaanse term, die verwijst naar de cultuur waarin seksuele intimidatie, misbruik en in het ergste geval verkrachting geaccepteerd worden door de normen en waarden die aan de verschillende seksen worden toegekend. In Nederland leven we er ook mee, al is het bij ons misschien iets minder institutioneel dan in Amerika. Daarmee bedoel ik dat in de VS door met name Republikeinen – wie anders? – nog weleens dit soort opmerkingen worden gemaakt:
Juist ja. ‘Legitimate rape’? ‘Honest rape’? Soms moet je maar niet te lang bij dingen stilstaan, omdat het zomaar kan dat je hoofd dan uit elkaar klapt van woede, onbegrip, machteloosheid en hilariteit. Ik vermoed dat wij er hier in Nederland iets minder last van hebben, maar desondanks bestaan er nog voldoende kromme redeneringen waardoor je je afvraagt waarom mannen in godsnaam de wereld mogen besturen.
Het begint al bij de redenatie dat je als vrouw niet mag zeggen dat ‘alle mannen’ vrouwen onderdrukken. #NotAllMen! Deze redenering negeert volkomen het privilege dat alle mannen hebben, waardoor je als vrouw achtergesteld wordt. Dat je als man in je hart wel vindt dat alle mensen gelijk zijn, wil nog niet zeggen dat je niet profiteert van sekisme (evenals racisme, overigens). Het accepteren van die cultuur maakt je automatisch tot een seksist.
Vervolgens komt dan de gedachte dat je ‘toch niet zo’n vrouw bent die mannen haat?’ Nee, feministen haten niet alle mannen. Dat je dat nog moet uitleggen, is te gek voor woorden. Als ik opkom voor gelijke rechten, wordt dat gezien als een uiting van haat jegens degenen die altijd al voorrang krijgen. Als man groei je op in een cultuur waarin je altijd belangrijker wordt geacht dan vrouwen, maar misschien kun je als man ook eens bij jezelf te rade gaan waarom je zo irrationeel boos wordt als iemand eens aandacht vraagt voor iemand anders dan jijzelf.
Als laatste: “Oh ja, je wilt gelijke rechten, maar als man mag je nog steeds geen vrouw slaan.” Inderdaad. Niet omdat we vrouwen zijn, maar omdat het not done is om mensen te slaan. Het is niet leuk om geslagen te worden. Punt. Gelijke rechten gaan niet over wie je wel en niet mag mishandelen.
Verhalen die vergoeilijken
Rape culture is in onze hele cultuur doorgedrongen. Wat bijvoorbeeld erg aanwezig is in films, is de verhaallijn van een vrouw die een hekel heeft aan een bepaalde man. Deze man blijft haar vervolgens lastigvallen – dat wordt dan neergezet als romantisch inplaats van stalkerig – en uiteindelijk valt ze dan toch voor hem. Eén van de bekendste voorbeelden is misschien wel de boombox-scène uit Say Anything:
Deze verhalen vergoeilijken het gedrag van mannen en vertellen hen impliciet dat het acceptabel is om door te gaan met lastigvallen, ook als een vrouw al tien keer ‘nee’ heeft gezegd. Het vrouwelijke ‘nee’ is namelijk geen echt ‘nee’. Het is een uitnodiging om haar te veroveren. En vergeet ook de bangalijsten van Vindicat niet, en de ontgroeningsverhalen die daarbij horen:
Deze verhalen worden door mensen als Ger Groot bedekt met de mantel der liefde: “Wát [mannen] ook doen, ze doen het nooit goed – en het andere geslacht heeft alle troeven in handen. […] Ergens tussen branie en gevoeligheid moeten jongens hun weg vinden. En naarmate het tweede van hen steeds dwingender wordt geëist, zal het eerste hoger opspelen.” Kort gezegd: het is de schuld van vrouwen die respect en gelijkheid eisen. Wat zijn mannen toch vreemde, kwetsbare wezens!
Vraag jezelf dit even af: hoe rationeel vind je het als iemand bang is voor haaien? En hoe rationeel vind je het als iemand bang is voor mannen?
De statistieken die Iva Bicanic, medeoprichter van het Centrum Seksueel Geweld, heeft verzameld, zeggen dit:
Kortom: de kans dat je door een man wordt aangevallen is aanzienlijk groter dan de kans dat een haai je te pakken krijgt. Toch lijkt de angst voor dat laatste veel rationeler. Vreemd eigenlijk – of is het omdat haaien hun eigen gedrag niet kunnen goedpraten?
De fragiele man
De vreemdste redenering die ik soms tegenkom is wel dat ik mij netjes zou moeten kleden, omdat mannen anders niet voor zichzelf kunnen instaan. Zo herinner ik me de receptionist van een vermogensbank waar ik een paar weken inviel, die mij zei dat ik echt meer bedekking over mijn hals en borstkas (het ging nadrukkelijk niet over mijn decolleté, daar was ik netjes bedekt) nodig had. Vervolgens vertelde hij me dat ik met mijn handen af moest blijven van de bankier die net getrouwd was met een andere voormalig receptionist. Alsof mijn aanwezigheid alleen al verleiding en uitnodiging betekende.
Vanuit onze cultuur wordt er steeds een nieuw excuus bedacht voor mannen, waardoor de ‘schuld’ van het mogelijke seksuele gedrag niet bij hen ligt: jij hebt je te bloot gekleed, jij hebt uitnodigend gelachen. Maar hoe bloot je je ook kleedt, dat is geen uitnodiging tot seks. Vreemd genoeg werkt het ook de andere kant op: in de Amerikaanse verkiezingen waren de argumenten dat een vrouw niet ‘stabiel’ genoeg zou zijn om een land te leiden, niet van de lucht. Terwijl een vrouw in de menopauze de meest stabiele hormoonhuishouding heeft van alle mensen! Dat terwijl een man blijkbaar niet stabiel genoeg is om zijn handen thuis te houden als hij een blote enkel of een vriendelijke lach ziet.
Alcohol en consent
Daarbij speelt in het geval van echt seksueel geweld (en deze term hanteer ik hier breed) mee dat er alcohol in het spel kan zijn. Onder invloed van alcohol wordt het voor een slachtoffer soms moeilijk de grenzen aan te geven, en voor een dader om te weten wat die grenzen zijn. Dat helpt dus niet op al die ongemakkelijke personeelsfeestjes. Achteraf wordt het daardoor ook complexer: als je als slachtoffer dronken bent en je auto wordt gestolen, is het duidelijk dat je naar de politie moet. Maar als je dronken was en iemand heeft je gezoend en je zei ‘nee’, maar niet heel hard en niet zoals je had gedaan als je niet dronken was geweest? Dan zou je ook aangifte moeten doen, maar in de praktijk zijn er ongeveer 192 seksuele misdrijven per week in Nederland, terwijl er slechts 24 aangiftes binnenkomen. Nog niet overtuigd van rape culture? Hieronder nog wat statistieken uit een Amerikaans onderzoek onder campusstudenten en hoe zij denken over verkrachting:
Nu wil ik niet zeggen dat de situatie in Nederland hetzelfde is. Feit is echter wel dat dit schokkende statistieken zijn en een duidelijk teken van een cultuur waarin de onderdrukking van vrouwen, ook seksueel, nog altijd plaatsvindt. Zodat het lastig blijkt om iemand moreel te veroordelen voor zijn daden als hij onder invloed van alcohol was. Terwijl het geen excuus is – als je eerst vraagt of iemand wil, dan krijg je vanzelf een antwoord. En ‘nee’ betekent ‘nee’. Altijd.
