In 2013 bracht Netflix voor het eerst het leven in vrouwengevangenis Litchfield in beeld in Orange Is the New Black. Sindsdien is de afkorting ‘OITNB’ een begrip in de popcultuur en staat de serie synoniem voor revolutionaire televisie. Met een vrouwelijke cast (waaronder vrouwen van kleur) en verhalen van vrouwen uit alle lagen van de bevolking, is OINTB zeker uniek. 9 juni komt het langverwachte, vijfde seizoen uit. Waar hopen we op?
Nog teveel stereotypetjes
Hoewel de serie vaak wordt gezien als hét toppunt van feministische televisie, is er ook kritiek. Zwarte vrouwen zijn in de serie vaak luidruchtig en agressief, Latina’s hebben veel kinderen én een arrogante houding: het zijn stereotypes die we uit de echte wereld ook kennen, die in de serie nog eens herhaald worden. Ook kijken we mee door de ogen van de witte, welgestelde Piper Chapman. Soms zijn die momenten grappig (‘I’ve been here for less than two weeks and I’ve been called Taylor Swift), soms zijn ze problematisch. Piper werkt me haar onnozele opmerkingen de indruk dat ze niet in de omgeving van Litchfield thuishoort. Dat in tegenstelling tot de andere (niet-witte) vrouwen die met hun straatervaring wel weten hoe ze in een gevangenis moeten overleven.
Toch kun je niet ontkennen dat de manier waarop de levens van vrouwen in beeld worden gebracht, nodig is in televisieland. Via flashbacks worden de levensverhalen van hele verschillende vrouwen verteld. Zonder roze bril maar wel met heel veel rauwe eerlijkheid die voor herkenning zorgt. De interactie van vrouwen onderling in de gevangenis, in liefdesrelaties, vriendschappen en rivaliteit ademt authenticiteit. Mannelijke personages zien we vaak genoeg in de gevangenis, maar vrouwen zagen we hiervoor zelden. Het revolutionaire idee van OITNB: vrouwen zijn net mensen, die vredelievend maar ook agressief kunnen zijn, een stalker of juist een activist, een berekenende geldwolf of een beschermende mater familias. Het klinkt simpel maar toch zagen we het nog zelden op TV.
Aandacht voor transrechten
Eén van de meest intrigerende en sympathieke personages is transvrouw Sophia Burset, gespeeld door Laverne Cox (zelf eveneens transgender). Sophia zat het vorige seizoen in een isoleercel. Ze kwam onder het excuus ‘eigen veiligheid’ in de cel terecht nadat ze bruut werd aangevallen. Sophia lijdt onder haar isolement. Haar weave wordt afgenomen en haar zelfvertrouwen en geestelijke gezondheid brokkelen langzaam af. De serie geeft hiermee broodnodige aandacht aan de systematische mishandeling van transgenders in gevangenissen, waar hun hormoonmedicatie wordt ontzegt, ze in verkeerde faciliteiten worden geplaatst en worden afgezonderd. Door Cox’ rauwe acteerwerk brengt OITNB scherp in beeld wat het betekent als mensenrechten worden geschonden doordat de samenleving niet is ingericht op hun bestaan. In een samenleving waarin we debatteren over welk toilet transgenders moeten gebruiken, is aandacht voor transrechten en gezondheid een ontzettend belangrijk thema.
Onderbroekenlol of debat
OITNB is op z’n best als de serie gaat over de kracht van de personages die Litchfield bevolken. Soms zijn de verhaallijnen te ingewikkeld of onrealistisch, bedoelt om toch nog even een komische noot toe te voegen (zoals Piper’s onderbroekenbusiness die ze runt met haar broer). Hoewel een serie die loodzware onderwerpen zoals verkrachting en racisme aankaart zeker wat verlichting kan gebruiken, ondermijnen de schrijvers hun statements over deze thema’s zodra ze Pipers ‘problemen’ op hetzelfde niveau zetten.
Seizoen vier eindigde met de moord op de zwarte gevangene Poussey door één van de gevangenisbewakers. Als OITNB zichzelf de rust gunt om de nasleep hiervan te verkennen, kan de serie een hele belangrijke bijdrage leveren aan de discussie over politiegeweld tegen zwarte mensen. Een beetje onderbroekenlol is prima, maar niet ten koste van belangrijke thema’s.
