Vileine vrouwen werpen hun female gaze op recente tv-series en films en onderzoeken wat onze favoriete personages ons vertellen over onze overtuigingen, vooroordelen en blinde vlekken. Deze week Hedwig over de nieuwste film van Sofia Coppola en de storm van kritiek daarop: The Beguiled.
Meer representatie is goed. Tot zover zal er weinig te discussiëren zijn in Vileine kringen. Maar hoe krijg je die representatie voor elkaar? En wat betekent dit voor het type verhalen dat je kan, mag en moet vertellen? De hevig bekritiseerde nieuwe film van Sofia Coppola laat zien hoe ingewikkeld meer representatie kan zijn.
Die film is The Beguiled. Het is de tweede verfilming van het boek van Thomas P. Cullinan, oorspronkelijk uitgebracht in 1966 als A Painted Devil. Het lijkt zowel op dat boek gebaseerd te zijn als op de eerste verfilming van Don Siegel uit 1971. Het verhaal speelt zich af tijdens de Amerikaanse burgeroorlog, in het Zuiden. Op een meisjesschool zijn nog maar een vijftal leerlingen over, samen met twee docentes. Dan wordt een gewonde Noordelijke soldaat in het bos ontdekt, en kan het broeien beginnen.
Strijd tussen man en vrouw(en)
John McBurney, de soldaat, is eerst maar wat blij met zijn situatie. Een hele harem voor hem alleen. Nog voordat zijn beenwond geneest heeft hij van elk meisje en elke vrouw in huis door hoe hij haar het beste kan verleiden. Tegenover Amelia, die hem in het bos ontdekt in de openingsscène, doet hij alsof hij net zo dol is op dieren en planten als zij. Tegenover schoolhoofd Miss Martha is hij oprecht en nederig. Met de opgewonden Alicia is hij een regelrechte flirt; met de teruggetrokken Edwina een harstochtig verliefde man. Hij is heel handig in zijn manipulaties. Maar alle vrouwen leven samen in één school, en beetje bij beetje raakt McBurney de controle kwijt.
Het boek wordt verteld uit het perspectief van al deze vrouwen. Door die constructie krijg je weinig vat op McBurney, omdat elke vrouw hem anders ziet. De film van Siegel ziet in de premisse vooral een lekker pulpy uitgangspunt voor een sexy thriller. Deze trailer zet het allemaal wel erg vet aan, maar geeft een redelijke indruk.
Nu de film van Coppola uit is wordt Siegel een te mannelijk perspectief verweten, waarbij de vrouwen neer worden gezet als castrerende bitches. Op zich is dat waar… maar McBurney komt er niet veel beter vanaf. Clint Eastwood speelt hem als een echte vos in het hoenderhok: een gluiperige, manipulatieve opportunist die zich maar al te bewust is van zijn kracht (en seksueel charisma). Siegel stond misschien aan zijn kant, maar als vrouwelijke kijker snap je Miss Martha en haar leerlingen ook heel goed.
Sofia Coppola is een heel ander filmmaker dan Siegel, en die verschillen kan je grotendeels langs clichématige genderlijnen leggen. Hij is meer van de spierballen en de pulp dan zij, zij heeft meer aandacht voor nuance, aankledingsdetails en smaakvolle esthetiek dan hij. Ze heeft dan ook van hetzelfde verhaal een heel andere film gemaakt: ontdaan van de meer pikante details (zoals de vermeende incest tussen Miss Martha en haar overleden broer), gevoeliger en impressionistischer. De McBurney van Sofia Coppola is minder doorzichtig. Eigenlijk doen zijn persoonlijkheid en motivatie er niet toe. Het gaat erom wat de vrouwen op hem kunnen projecteren. En die vrouwen zijn in de nieuwe versie minder hysterisch en scherp, menselijker. In de woorden van Basje Boer zijn ze “net zo gelaagd als hun rokken”… maar voor hun uiteindelijke daden maakt het bar weinig uit.
Burgeroorlog zonder slaven
Je kan zeggen dat Sofia Coppola al haar hele carrière films maakt over vrouwen. Precieser is om te zeggen dat Sofia Coppola al haar hele carrière films maakt over witte vrouwen – zelfs als het bronmateriaal diverser is.
De Amerikaanse burgeroorlog draaide, hoezeer sommige Amerikanen dit nu ook proberen te ontkennen, om slavernij. In het boek en in de eerste verfilming is er een slaaf aanwezig in de school: Matilda/Mattie in het boek, Hallie (gespeeld door Mae Mercer) in de film. Ook is in het boek één van de scholieren gedeeltelijk zwart, iets dat ze zorgvuldig verborgen houdt.
In beide films is het personage van die scholiere, Edwina Morrow, samengevoegd met dat van Miss Harriet, de zus van Miss Martha en ook docente op de school. Het resulterende personage, docente Edwina, is wit. En waar Hallie in de film van Siegel een beetje een blacksploitationcliché is maar wel zo’n beetje de enige die de manipulaties van McBurney doorziet, is er in de film van Coppola maar één regel dialoog die überhaupt naar slaven verwijst.
Wit is niet neutraal
Het kwam Coppola op veel kritiek te staan: whitewashing, was het. Haar verdediging – dat ze zo’n “belangrijk onderwerp” niet lichtvoetig wilde behandelen – hielp weinig. Dat de film opgenomen werd op dezelfde oude plantage waar Lemonade ook gefilmd werd, en dat melkwitte actrices Kirsten Dunst en Elle Fanning, die Edwina en Alicia spelen, een foto maakten waarin ze de poses van Beyoncé en Serena Williams imiteerden? Dat maakte de situatie er ook niet beter op. Zoals Alison Willmore van Buzzfeed het fraseerde:
“It’s more than frustrating that The Beguiled is so adroit about the pageantry of privilege when it comes to gender and so negligent in treating race as something separable. It chooses to skirt the fact that the very class system these characters are trying to maintain their place atop rests on slavery, as do their own coddled existences, and to remove any mention of it doesn’t make this less so, it just creates a strange, noticeable vacuum. In a film that is so explicitly about white femininity, this omission doesn’t feel like the skipping of a topic too significant to be done justice to — it feels instead like willful blindness.”
Toch kwamen er ook andere geluiden, óók van zwarte critici. Ira Madison van The Daily Beast, bijvoorbeeld, heeft liever géén afbeelding van een zwart personage dan een slechte – en hij verwachtte van Coppola sowieso geen goede representatie. “There’s also a lot to be said about a white woman who stays in her lane”, schrijft hij. Wél vraagt hij zich af waarom er überhaupt behoefte was aan een nieuwe versie van dit verhaal. “The world wasn’t particularly clamoring for yet another Civil War era story, albeit one from a woman’s perspective, and with the messy racial politics she probably should have left it well enough alone.” Als oplossing voor meer representatie ziet hij in het ondersteunen van niet-witte filmmakers; níet in het opdringen van diversiteit aan witte filmmakers die hij niet vertrouwt.
Angelica Jade Bastién beargumenteerde bij Vulture dat Coppola júist door het weglaten van de slaven – al dan niet bewust – een fascinerende film maakte over wit privilege. Tenslotte is witheid niet neutraal: witte mensen hebben ook een ras. “[U]pon closer look, Coppola has also accidentally created a film that acts as an indictment of the very brand of womanhood she’s been enamored with throughout her career — white, privileged, and unable to see the world beyond their own desires.”
Het hele stuk van Bastién is zeer de moeite van het lezen waard. Haar punt komt hier op neer: “Whatever her intent, The Beguiled is a curious reckoning of the myths of white womanhood — how they use fragility as a shield for deviousness and insulate themselves from the horrors of a world that they too are responsible for.”
Representatie: niet alleen vóór de camera
Je kan discussieren over of The Beguiled nou echt (wit) feministisch is of niet. Je kan het oneens zijn over of Coppola het personage van Mattie/Hallie in haar film had moeten opnemen, of het subplot over de achtergrond van Edwina. Twee dingen staan vast: het is fascinerend om de drie verschillende versies van het verhaal naast elkaar te leggen… en de versie van Coppola doet bar weinig voor representatie van niet-witte vrouwen.
Uiteindelijk is er maar een oplossing om zowel méér als betere representatie van een verscheidenheid aan mensen in films te krijgen: er moet meer representatie komen áchter de camera. Als er meer films worden gemaakt door niet-witte vrouwen? Dan is het niet zo’n probleem als Coppola haar gemaniereerde, sensuele films wil blijven maken over mooie, gepriviligieerde witte vrouwen. Natuurlijk: iedereen moet in principe de mogelijkheid hebben om films te maken over elk type personage dat ze willen. Maar een gedwongen diversiteit aan personages, in de handen van makers die daar geen affiniteit mee hebben? Daar heeft niemand wat aan.
Dus: als je naar The Beguiled gaat? Overweeg dan ook misschien om naar het laaiend enthousiast gerecenseerde Girls Trip te gaan, vanaf dezelfde dag in de bioscoop: geregisseerd door een zwarte man, geschreven door zwarte vrouwen en met vier getalenteerde zwarte vrouwen in de hoofdrol. Dat ga ik in ieder geval ook doen.
