Eén van de meest invloedrijke verhalen in de geschiedenis is het verhaal van Jezus Christus. Christus wordt in de Westerse traditie vaak als een blanke, nogal tengere man met de nodige gezichtsbeharing afgebeeld. Met logica zijn de wonderen van Christus voor de geseculariseerde atheïst, agnost of moderne joods-christelijke-moslim-wereldburger-boeddhist lastig te begrijpen; lopen op water, brood vermenigvuldigen en 153 vissen vangen bij verschijning. Veel christenen zullen zeggen dat we Christus’ leven symbolisch moeten nemen. Laten we deze symbolische lijn eens verder doortrekken als het gaat om deze bebaarde heilige. Dan vraag ik me samen met feministisch theologen af: kan Christus ook een vrouw zijn – een Christa? De man-gedomineerde christelijke traditie kan wel wat herziening gebruiken. Aangezien in de wonderen-wereld van Christus toch zo’n beetje alles mogelijk is, doe ik in dit stuk een poging niemand minder dan de zoon van God een geslachtsveranderingsoperatie te geven tot Christa.
De heilige vrouw met baard
De meest vooraanstaande gekruisigde vrouw met connectie tot Christus is de heilige Ontkommer of Wilgefortis. Zij wordt meestal afgebeeld met baard en vrouwelijk lichaam, zoals o.a. door Jeroen Bosch (hierbeneden). De legende spreekt van een vrome jonge prinses, de dochter van een heidense koning in Portugal. Haar vader dwong haar te trouwen met de koning van Sicilië. Aangezien Wilgefortis kuis wilde leven als non, lag dit niet in lijn met haar persoonlijke ambities. Bovendien was de koning van Sicilië helemaal niet aantrekkelijk of charmant. Ze deed een verzoek bij God voor een oplossing en deze kwam: ze kreeg een zwarte baard. In die tijd was er weinig tolerantie voor gender-ambiguïteit en creatieve vermenging van uiterlijkheden à la Conchita Wurst. Wanneer je als vrouw een baard had, was je onhuwbaar. Haar match was nu opgeheven en ze zou altijd naar links geswiped worden. Haar vader was zo boos en teleurgesteld, dat hij zijn eigen dochter liet kruisigen.
Zo stierf ze als martelares voor haar geloof en werd heilig verklaard. Ze wordt vanaf dat moment de heilige Ontkommer genoemd, omdat ze ontkwam aan een gedwongen huwelijk door goddelijke baardgroei. ‘Eind goed, baard goed,’ zou je zeggen, maar wacht! Een ander verhaal pleit dat deze heilige eigenlijk voortkomt uit een simpele garderobe-verwarring, namelijk dat er een misverstand was over Christus’ vrouwelijke jurk-achtige gewaad. De legende zou dan een poging zijn geweest de gender-paradox van jurk en Christus te verklaren. Hoe het ook zij, we hebben hier te maken met een vloeibare vorm van genderidentiteit in de gekruisigde heilige Christus-figuur. De heilige Ontkommer is een laat-middeleeuwse en nog altijd vereerde Christa.
Wat zeggen feministisch theologen?
Feministisch theologen dragen met name argumenten aan die pleiten voor gelijkheid in de christologie; er wordt nergens gezegd dat God een man is. Daarmee kunnen we aannemen dat de aardse belichaming in de vorm van Christus ook niet per definitie een man is. Een voorbeeld van een dergelijke theoloog is Prof. dr. Lisa Isherwood, wiens boektitel Fat Jesus genoeg zegt wat betreft haar mening over mogelijke gedaantes van Christus. Isherwood opende de tentoonstelling in Utrecht van Christa-schilderijen met een lezing, waarin ze pleitte voor ‘passie’ en lichamelijkheid om dichterbij het goddelijke te komen. Ze haalde ook vooraanstaande denkers uit het veld aan, zoals Rosemary Reuther, die benadrukt dat de theologische scheiding tussen man en vrouw in het onderscheid tussen lichaam-geest verankerd is, en Rita Brock, die vindt dat we het niet moeten hebben over de heroïsche kracht van Christus maar de erotische kracht en dat er vanuit een gemeenschap gestreefd moet worden naar acties voor christelijke gelijkheid. Carter Heyward legt de nadruk op menselijke ervaringen om een openheid te creëren voor alle genders met alle verschillende seksuele voorkeuren (Lezing Isherwood, 23.04 Utrecht).
Het kan zijn dat je nog niet overtuigd bent door de laat-middeleeuwse legende of theologisch-historische argumenten. Zoals de ongelovige Thomas wil je eerst zelf een Christa zien. Dat is prima, er zijn genoeg beelden van vrouwelijke, transseksuele en popidool-Christa’s die bij verschijning een spoor van verrukkelijke verontwaardiging achterlieten.
Christa’s in beeld
Christa door Edwina Sandys (1975)
Renée Cox: Yo Momma’s Last Supper (1996)
Elisabeth Ohson Wallin: last supper (1998)
Madonna aan het kruis, Confessions Tour (2005)
Praktisch nut
De geschiedenis van Wilgefortis, ideeën uit feministische theologie en de tot-beeld-gekomen Christa’s in de kunst en popcultuur zijn allemaal redenen voor het aannemen of overwegen van een vrouwelijke Christus, een Christa. “En wat is daar het praktisch nut van?” vraag je nu misschien, omdat je net zo pragmatisch bent als Kabouter Wesley.
Het praktisch nut van Christus zelf is dat hij op aarde komt om de mensheid te verlossen van zonden en allerlei pijn. Aangezien we volgens het Christendom zouden moeten leven als Christus, is het handig wanneer de Christus-figuur niet alleen in (stereo)typisch mannelijke eigenschappen gehuld is – zoals gewelddadig heldendom en bloederig sterven – maar dat er, voor wie dat wil, een Christus-figuur is die openstaat voor identificatie vanuit wat voor genderidentiteit, seksualiteit of etnische achtergrond dan ook.
Bas Sturkenboom
14 februari 2018 at 18:09
Beste Riva,
Mijn excuses voor mijn late reactie maar ik stoogle er nu pas op.
Ik geloof dat iedereen een Christus kan zijn en dus kan een vrouw dat zeker ook zijn. Een Christus is iemand die de wil van God doet dus maakt het niet of dat door een vrouw of een man wordt gedaan.
Jezus was de eerste Christus en die was nu eenmaal een man. God koos in die tijd een man om Zijn boodschap over Zijn Koninkrijk te verkondigen, omdat in die sterk patriarchale wereld het dan beter zou over komen en geaccepteerd worden.
Tegenwoordig zou het anders zijn en zou een vrouwelijke Christus prima werken. Beter zelfs denk ik, omdat veel mannen qua geest de tijd van Jezus nog niet achter zich hebben gelaten in hoe men over mannen en vrouwen denkt.
Dus in mijn ogen zou het niet Jezus Christa moeten zijn, maar Jezia Christus.
Ik ben benieuwd of dit nog gelezen gaat worden.
Vrede van Christus in ieder geval.
Bas Sturkenboom
Eindhoven