Sinds het Brexit-referendum wordt er weer flink gediscussieerd over alternatieven voor het stemrecht zoals we dat nu kennen. In Trouw gaat de discussie over het idee van een stem-examen dat werd geopperd op de opiniepagina. Zie bijvoorbeeld de respons hieronder, waarvan mijn nekharen direct overeind gingen staan.
Sorry, H. Klok, wat zeg je? Geen vooruitgang in de afgelopen 100 jaar?
Het is nu 2016, dus 100 jaar geleden 1916. Wat gebeurde er toen? Op 18 juni 1916 gingen achttienduizend vrouwen en mannen de straat op om te demonstreren voor het vrouwenkiesrecht.
100 jaar geleden was er nog niet eens kiesrecht voor vrouwen. Sterker nog, tot dan toe mocht alleen een bepaald deel van de bevolking stemmen; de mannen die boven een bepaalde inkomensgrens verdienden, slechts ongeveer 30% van de bevolking. Pas in 1917 kregen alle mannen actief kiesrecht en vrouwen passief kiesrecht (het recht om gekozen te worden). In 1919 kregen alle vrouwen ook actief kiesrecht. Dat, beste H. Klok, is niet gering om over het hoofd te zien. Sterker nog, het is samen met grondwetswijziging uit 1848 de belangrijkste verandering in de wet uit de Nederlandse geschiedenis.
Blij dat dat uit de weg is. Nu is er nog het gedachtenexperiment waaraan gerefereerd wordt, dat natuurlijk voortkomt uit dit soort sentimenten:
Waar dit sentiment in de recente discussie vandaan komt, zijn de referenda die veelvuldig gehouden worden. In Nederland was er vorig jaar het referendum over het associatieverdrag met de Oekraïne. Meest recent was er de Engelse Brexit, waarbij de Leave-stemmers eigenlijk niet goed bleken te weten waar ze voor stemden, ook omdat het wel erg simpel werd weergegeven door de leiders van de Leave-Campagne:
Het probleem kan natuurlijk zijn dat mensen ‘te dom’ zijn om te stemmen, en dat het daarom handig is een examen te verplichten. Maar wat in 2005, toen Nederland stemde over de Europese Grondwet, en in 2016 met de Brexit-stem duidelijk werd is dat mensen de tijd niet nemen om zich in complexe materie te verdiepen. Bij de Brexit blijkt nu dat zelfs de beleidsmakers, de mensen die de Leave-campagne leidden, niet eens weten wat precies de gevolgen zijn van een Brexit, laat staan of ze alle beloftes uit de campagne waar kunnen maken. Zo ingewikkeld is het dus, en daarmee zo moeilijk om te weten of je voor of tegen bent. Het is te makkelijk om te zeggen dat je de EU uit wilt, alleen vanwege de toestroom van buitenlanders. Zeker als je bedenkt dat in dit geval de Britten ook de grootste Europese populatie hebben die buiten de eigen landsgrenzen woont:
Daar kun je nog de kanttekening bij plaatsen dat een groot deel daarvan expats zijn, dus mensen die van plan zijn weer naar het thuisland terug te reizen, terwijl immigranten, waar de Leave-stemmen voor opgingen dat niet zijn. Maar dan nog, er is nog steeds geen enkel plan voor die 4,9 miljoen mensen die buiten de landsgrenzen wonen. Dat waren de stemmers voor het gemak even vergeten. Maar dan blijft de vraag of je dat met een algemeen examen om stemrecht te verwerven kunt oplossen. Wordt dat een soort IQ-test? Of gaat het over commitment om de dingen uit te willen zoeken en de voors en tegens af te willen wegen? Dat laatste is natuurlijk eenvoudig te faken op een examen.
Waar H. Klok een punt heeft is in dat het in ieder geval van flinke arrogantie getuigt om te denken dat je de democratie kunt verbeteren. Ik verwijs jullie graag naar Winston Churchill:
Waar we ons misschien beter op kunnen richten is hoe we complexe problemen makkelijker te bevatten kunnen maken voor een groot publiek, in plaats van te denken dat de democratie zelf moet veranderen. Dat is ook een lastig vraagstuk, waar veel mensen na een lange analyse concluderen dat dingen zo ingewikkeld zijn dat mensen het niet meer kunnen begrijpen (bijvoorbeeld Joris Luijendijk). Maar gelukkig hoeven we in dit opzicht de hoop niet op te geven. Complexiteit als onderzoeksgebied is eigenlijk nog heel nieuw, en er zijn al een hoop veelbelovende inzichten:
