Gisteren stond Breivik terecht, in dezelfde rechtbank waar hij dinsdag nog even een Hitlergroet maakte. Aan de media schreef hij meerdere brieven, waarin hij spreekt over de bedreiging van ‘zijn’ ras.
Zo heilig als religieus terroristen ervan overtuigd zijn dat zij in hun recht staan, zo heilig is Breivik ervan overtuigd dat zijn racisme en nazisme geen enkele justificatie nodig hebben. Voor hem is het immers zo klaar als een klontje: het einde van ‘het noordelijke ras’ is nabij. In zijn brieven aan de media voegt hij zelfs een tabelletje toe, om te bewijzen dat de uitsterving dreigt vanaf 2050.
Één grote tunnelvisie
Breivik is niet gek verklaard door een dokter. De psychiater zei in zijn proces: ‘Gestoorde mensen kunnen gevaarlijk zijn, normale mensen ook. Het gaat erom dat ze gevaarlijk zijn.’ Maar maakt een toerekeningsvatbaarheidsverklaring hem dan normaal? Nee, hij is een extremist.
Het woordje extreem zegt het al; hij is zo sterk overtuigd van zijn eigen wereldbeeld, dat hij zich afzet tegen alles wat daar niet mee overeenkomt. Ergo: Breivik leeft in één grote tunnelvisie.
Datzelfde geldt voor religieuze terroristen. Want al mag je volgens strenggelovigen religie geen waan noemen; ook op terroristen die handelen uit naam van geloof wordt door religieuze leiders vaak lange tijd ingepraat, tot het moment dat ze geloven dat deel uit te maken van een hogere wereldorde. Wie gelooft en hun wereldbeeld nastreeft is ‘heilig’: de rest is vies en slecht.
Bewijs van een rationeel, weloverwogen besluit
Breivik doet in feite hetzelfde; hij blijft zijn eigen waarheid opvoeren: voor de rechter, de media, maar waarschijnlijk hoofdzakelijk zichzelf. Deze dwangmatige herhaling is helaas niet genoeg om Breivik voor gek te verklaren; sterker nog, het wordt door sommigen zelfs gezien als bewijs van een rationeel, weloverwogen besluit; en dat is doodeng.
Want hoe vaker Breivik zegt dat hij het allemaal bewust deed en zogenaamde bewijzen blijft opvoeren voor de rechtmatigheid van zijn gedachtengoed, hoe meer ruimte deze ideeën zullen krijgen om te resoneren bij anderen. Bovendien zorgt het niet gekverklaren van deze moordenaar, onbewust voor een normalisatie.
Want als de negatieve overtuiging van Breivik iets rationeels is, dan móet er toch een waarheid in zitten? Nou, nee. Dat hoeft dus helemaal niet. Die cijfertjes, waarnaar Breivik verwijst, heeft ie hoogstwaarschijnlijk uit zijn duim gezogen. Ik kan me in ieder geval niet voorstellen dat een onafhankelijk onderzoeksbureau hem heeft geholpen bij een onderzoek naar de bedreiging van het arische ras. Extremisten voeden zich met emoties, angsten; als demonen van de wereld. Hierop gebaseerd doen ze aannames en praten ze in op anderen.
Psychiater: ‘Gestoorde mensen kunnen gevaarlijk zijn, normale mensen ook.’
Toen Hitler aan de macht kwam, was de radio een algemeen huisvoorwerp. Zo kon zijn boodschap plots bij talloze gezinnen door het huis schallen. Hitler kreeg letterlijk een stem en bereikte hij als een van de eerste politici in korte tijd miljoenen mensen – we weten allemaal hoe dat is afgelopen.
Nu worden we niet constant gevoed met Breivik en zijn gedachtegoed, maar toch biedt de media ruimte. Ergens is dat heel logisch: je wilt toch weten wat zo iemand drijft? Ja, tot op een bepaalde hoogte wel. Maar op het moment dat iemands wereldbeeld zo verstoord is, dat hij het rechtvaardig vindt om massamoord te plegen, hoef je iemands beweegredenen niet als waarheid ongemoeid te laten. Ondermijn zijn gezag; ga eens na wat er daadwerkelijk van klopt. Neem de angst weg, door middel van feiten.
Maar wat doet de media? Die voedt de haat en drukt massaal zijn Hitlergroet af. De krant herkauwt Breiviks woorden, als een stenograaf in de rechtszaal. Waar blijft de kritiek die verder gaat dan ‘massamoord is erg’ of ‘die man is gek, wat ze ook zeggen’? Met het herhaaldelijk plaatsen van Breivik in zijn nazistische houding, ontstaat het risico dat hij een onbedoelde held wordt, voor opstandige pubers of ontevreden knorremansen. Want positieve aandacht of niet: aandacht is aandacht – en wie wil dat nou niet?
Ik ben niet voor censuur, maar wel voor bescherming. Xenofoben als Breivik wil je niet in de maatschappij hebben, laat staan dat je ze ruimte wilt geven in het publiekelijk debat. Het zou in de media dus niet moeten gaan over die Hitlergroet, of de walgelijke uitspraken die hij doet: daarmee voeden we onbewust zijn bestaansrecht. Tuurlijk staat hij vrij zo te denken, maar moeten we Breivik er dan ook serieus om nemen? Is deze angstige man die zichzelf probeert te rechtvaardigen onze aandacht wel waard? Het is tijd om mensen als Anders Breivik te degraderen tot nietsnut; een harteloos persoon met zieke gedachten, waar niemand van wil horen. En als we dan toch iets willen met al die feitjes en meningen, laten we ze dan op zijn minst kapot analyseren. Kunnen we tenminste even lachen.
