Als je naar de selfie kijkt van de 19-jarige Australische Essana O’Neill, dan zou het zo een foto kunnen zijn uit een glossy tijdschrift. Het zit hem in haar slanke zongebruinde lichaam, haar houding, haar hippe outfit, grote hoed en spontane lach naar iemand buiten beeld.
O’Neill was een Instagram-meisje met op haar hoogtepunt meer dan een half miljoen volgers. Maar ze werd pas echt een beroemdheid, toen ze meer dan 2.000 foto’s van haar Instagram-account verwijderde, en sommige van haar accounts voorzag van ander commentaar, waarmee ze meer transparantie wilde bieden over de tijd en moeite die het koste om de selfies te maken. Daaarnaasy gaf ze ook nog een hartstochtelijk pleidooi in een Youtubefilm om minder de nadruk te leggen op het uiterlijk en tijd te besteden aan de dingen die echt belangrijk zijn.
Tegen dat inzicht valt weinig in te brengen. Hoewel ik ook wel de jongere Essena die nog Instagram-foto’s maakte snap. In het tijdperk van de smartphone is het voor meisjes zo grijpbaar geworden om wat er in tijdschriften staat na te doen. En gezien media en reclames zo erg de nadruk leggen op schoonheid, kun je het een tienermeisje niet kwalijk nemen dat ze het imiteert. Toch voel je in de Youtubefilm van Essena vooral haar opluchting omdat ze de schoonheidsidealen waaraan ze zichzelf onderwierp, heeft afgeschud.
Schoonheidsrituelen uitvoeren voor publiek
In de online filmperformances van de Ierse Laura O’Connor draait het ook om schoonheidsidealen, in de praktijk gebracht namelijk schoonheidsrituelen. Laura neemt voor haar online performances haar alterego SweetHeart aan; een meisje met een pruik van lang blond haar. Ze heeft mij verteld dat ze dit niet doet om de draak te steken met de beautyvloggers; ze wil voor haar werk een identiteit die apart is van haarzelf. Ze merkte dat schoonheidsrituelen meestal dingen zijn die we in ons eentje achter gesloten deuren uitvoeren, omdat we ons vaak schamen voor het eigenlijke ritueel. Daarom wilde ze experimenteren met hoe het is om dit online en in het echt voor publiek te doen.
Wat direct opvalt aan haar performances, is dat ze bijzonder lang duren. Zo duurde een performance waarin SweatHeart haar extreem lange nagels probeert te lakken met haar superlange haar twee uur:
Waar beautyvloggers vaak voor de kijker het filmpje inkorten, door het opmaken versneld te laten zien of de mislukkingen eruit te knippen, doet O’Connor dat niet.
De performance is nog stressvoller doordat Laura telkens hetzelfde geluidsfragment “The girl who has everything… I want more” laat horen, uit het liedje van de Disneyfilm De Kleine Zeemeermin. Die overigens ook op SweetHeart’s roze t-shirt staat afgedrukt, met daaronder het statement “I am really a mermaid.” De zeemeermin Ariel heeft ook een bijzonder vreemd schoonheidsritueel; ze kamt haar haar met een vork. Een ritueel waarmee ze hoopte in de wereld van de mensen te passen.
Schoonheidsrituelen zijn niet alleen zwaar voor zeemeerminnen, maar ook voor vrouwen wiens rituelen O’Connor tot absurde proporties uitvergroot. Wie kent niet het geknoei met nagellak, het wachten om de lak te laten drogen, en de snelle krassen als je ook maar iets doet?
Vrouw zijn is aangeleerd, niet aangeboren
Het is niet voor niets dat de Franse filosoof en feminist Simone de Beauvoir in haar boek De tweede sekse (1949) beargumenteert dat een vrouw zijn niet aangeboren is, maar aangeleerd. En schoonheidsrituelen zijn nou net die dingen die je leert als puber en waarvan je hoopt er op een gegeven moment een bepaalde behendigheid in te krijgen.
Je kunt je afvragen of je rituelen geen ‘schoonheidsregime’ moet noemen. Daar twijfel ik echter over, want niet elk schoonheidsritueel is een straf. Een goed uitgekozen outfit, make-up die je ogen mooi doet uitkomen of lekker geurende parfum hoeven wat mij betreft echt niet weg. Ik beargumenteer hier niet dat je als feminist in een juten zak moet lopen en make-up moet afzweren. Maar er is ook een categorie die mij gestolen kan worden, zoals nagellak en ontharing. Dit is echter iets persoonlijks en niet iets waarop je een ander mag afrekenen. Maar vraag jezelf toch eens af: waarom voer ik bepaalde schoonheidsrituelen toch uit, soms met tegenzin?
Essena doet precies dat in haar pleidooi op Youtube en bekritiseert daarmee het systeem waar ze tot voor kort deel van was. Op social media wordt je succes gemeten aan het aantal volgers. Mensen met grote aantallen volgers, zoals Essena, worden door bedrijven als uithangbord gebruikt om reclame te maken voor producten waar ze niet altijd zelf achter staan, maar wel geld voor krijgen.
O’Neill moedigt haar volgers aan om na te denken in de commentaarsectie bij de selfie: “We are a generation told to consume and consume, with no thoughts of where it all comes from and where it all goes.” Net als de kleine zeemeermin proberen we met sommige schoonheidsrituelen wanhopig “erbij” te horen. Daardoor blijven we echter consumeren, wat niet alleen waardevolle tijd kost, maar ook geld. Is dat het waard?
