Bij moordenaars, terroristen, mensenhandelaars en fraudeurs denk je niet direct aan een vrouw. Criminaliteit lijkt vaak een mannenzaak, maar is dat wel zo? In het verleden hadden vrouwen een aanzienlijke rol in het breken van de wet. In de zeventiende en achttiende eeuw was zelfs de helft van de veroordeelden een vrouw. En ook tegenwoordig kiezen steeds meer jonge vrouwen voor een criminele carrière. In Femmes Fatales zal elke week een misdaad worden besproken met vrouwen in de hoofdrol.
Het is de Leidse gifmengster, Maria Catharine Swanenburg, die de eretitel ‘Grootste gifmengster aller tijden’ heeft gekregen in The Guinness book of Records. In drie jaar tijd heeft zij geprobeerd honderd mannen, vrouwen en kinderen te vermoorden door het toedienen van gif. Hiervan zijn zevenentwintig personen, waaronder haar ouders, daadwerkelijk om het leven gebracht en hielden vijfenveertig personen blijvend letsel over.
Maria Swanenburg werd in Leiden ook wel ‘Goeie Mie‘ genoemd. Deze bijnaam had ze te danken aan haar goedhartig, zorgzaam karakter. Ze was getrouwd met Johan van der Linden en kreeg zeven kinderen. Naast haar eigen kinderen verzorgde ze ook andermans kinderen, armen, bejaarden en hulpbehoevenden. In tijden van armoede en van lange werkdagen in de fabriek was men blij met een weldoenster als Maria. In werkelijkheid had Maria helemaal geen barmhartige plannen. Ze drong bij de hulpbehoevenden aan op het afsluiten van verzekeringen en begrafenisfondsen. Als ze dat niet wilden, dan deed Maria dat in het geniep voor ze. Zo kon de gifmengster na elke gifmoord een erfenis of verzekeringsgeld innen.
De moordlustige gifmengster begon in 1880 met de moord op haar moeder. Hiervoor ging ze naar een drogist om de verfstof operment – ook wel koningsgeel genoemd – te kopen, zogenaamd om haar huis van wandluis te ontdoen. In koningsgeel zat zwavel en arsenicum. Het arsenicum werd vermengd met witkalk, maar dat werd niet altijd even nauwkeurig gedaan. Hierdoor kon de gifmengster het arsenicum makkelijk van het witkalk scheppen, om het vervolgens door de koffie, melk of soep van haar slachtoffers te roeren. Omdat arsenicum geur- en kleurloos is, bleef het giftige schepje onopgemerkt. De eerste symptomen – een knoflookadem en een schurende pijn in de keel – kwamen al binnen een uur opzetten. De enzym-werking van het lichaam wordt door het gif zo verstoord dat je als het ware van binnen oplost. De slachtoffers kregen last van een brandende pijn in de maag en bloederige diarree, met een zeer pijnlijke dood tot gevolg. Dat liet Maria net zo koud als de lichamen van haar slachtoffers. Het arsenicum kostte haar vijftien cent en met de moorden heeft ze ruim tweeduizend gulden verdiend. De één zijn dood was Maria haar brood.
De gifmengster vermoordde naast haar moeder nog vijftien andere familieleden. Aangezien er in deze tijd jaarlijks duizenden mensen aan cholera overleden, ontstond er geen argwaan wanneer (weer eens) iemand in het bijzijn van Maria plotseling overleed. Pas in 1883, toen ze drie leden van het gezin Frankhuizen tegelijkertijd ombracht, kreeg een schouwarts argwaan en deed aangifte. De lichamen van de familie Frankhuizen werden onderzocht en middels sporen in het bloed werd aangetoond dat er sprake was van vergiftiging. Maria werd gearresteerd, het vooronderzoek duurde ruim een jaar. Haar overleden familieleden werden opgegraven en geconstateerd werd dat ook zij slachtoffer waren van Maria’s geldzucht en machtswellust.
Zo kwam men erachter dat ‘Goeie’ Mie vooral goed was als huichelachtige gifmengster. Getuige Piet de Hees vertelde dat Maria hem twee keer heeft geprobeerd te vergiftigen. Eerst in zijn eigen huis, maar Piet schakelde op tijd een arts in toen hij begon te braken. Vervolgens bezorgde ze volgens Piet zelfs giftige broodjes in het ziekenhuis. Ook haar eigen advocaat sprak vol afschuw over haar; hij noemde haar een ‘erreur de la nature’. De rechtbank in Den Haag vond haar volledig toerekeningsvatbaar en veroordeelde haar in 1885 tot levenslang in tuchthuis ‘de Leuvense Poort’ te ‘s-Hertogenbosch.
Gifmoorden zijn nog altijd in zwang. Zo werd Rita T., de gifmengster van Ede, in 1997 veroordeeld tot drie jaar celstraf en tbs voor poging tot moord op haar man, met een pillencocktail. Ook werd ze verdacht van het vermoorden van haar schoonouders, maar daarvan werd ze vrijgesproken. In de tbs-kliniek bekende zij alsnog haar schoonouders te hebben vermoord en ook dat ze geprobeerd heeft haar dochter en schoonfamilie om het leven te brengen door gif in hun eten te doen. Aangezien ze in eerste instantie is vrijgesproken, was het echter niet meer mogelijk om Rita te vervolgen voor deze moorden. De wet verbiedt namelijk dat iemand tweemaal voor hetzelfde feit kan worden veroordeeld – ne bis in idem. Net als Goeie Mie stond Rita bekend als een hulpvaardige vrouw. De psychiater constateerde dat Rita het Munchausen by proxy-syndroom heeft: het verzinnen van een ziektebeeld bij derden, zodat ze deze kan verzorgen en hierdoor steun en aandacht krijgt van medici. In 2001 werd ze alsnog veroordeeld: voor een poging tot moord op haar schoonzus. De rechtbank gaf haar echter geen straf, omdat Rita al een tbs-behandeling kreeg.
Ook recentelijk was er nog een vrouwelijke verdachte in een gifmoordzaak in het nieuws: Ada S. Het Amsterdamse gerechtshof verwacht in juni 2016 haar zaak inhoudelijk te kunnen behandelen in hoger beroep. In 2014 werd zij al veroordeeld tot twintig jaar gevangenis voor fraude, brandstichting en het vermoorden van haar twee echtgenoten met gif. Ada werkte als verpleegkundige en kon hierdoor aan insuline komen, waarmee ze mogelijk haar man om het leven bracht. Net als Goeie Mie had zij last van geldzucht. Ze falsificeerde de handtekening van haar man en sloot daarmee een levensverzekering van 250.000 euro af, die ze uitgekeerd kreeg bij zijn overlijden. Toen Ada geen enkele emotie toonde bij het overlijden van haar echtgenoot en voor de derde keer wilde trouwen, deed de familie aangifte. Ada heeft alleen de verzekeringsfraude toegegeven. De lichamen van de mannen zijn opgegraven, maar specialisten konden geen harde conclusies trekken over de doodsoorzaak.
Forensische artsen vermoeden dat het aantal moorden door vergiftiging onderschat wordt. Schouwartsen moeten met het blote oog zien of er sprake is van inwendig letsel, waardoor gifmoorden vaak onopgemerkt blijven. Daarnaast zijn de statistieken van opzettelijke vergiftiging vaak niet op orde. Gifmoorden worden mogelijk pas later ontdekt, als de registratiepapieren met een andere doodsoorzaak, of doodsoorzaak onbekend, al ingevuld zijn.
In 2011 deed Kees Das (GGD, Amsterdam) sneltesten bij duizend personen bij wie sprake leek te zijn van een ‘natuurlijke’ dood. Hij constateerde dat tien personen waren overleden aan een overdosis en twee door gif. In de wet op lijkschouwing is een giftest niet standaard opgenomen. Tevens waarschuwde forensische onderzoeker Das in 2014 in het Parool dat lijkschouwers niet goed worden opgeleid. Elk jaar stromen er gemiddeld twintig mensen na hun studie medicijnen in naar de basisopleiding tot lijkschouwer. Deze opleiding duurt maar dertig dagen, wat volgens Das te kort is. Niet alle gifmoorden zouden hierdoor worden opgepikt. Wat opvalt, is dat een groot aantal bekende gifmoorden gepleegd is door vrouwen. Waar mannen hun vuisten heffen, gebruiken vrouwen liever een geheim wapen: gifmengsels.
Pingback: 365 dagen Vileine: leven, liefde en lessen! – Vileine.com
Pingback: Femmes Fatales: de gifmengster | Léonie Sijbring