‘Zeg niet te gauw, er is geen vrouw.’ Zo luidde de kop van een artikel uit 1998 waarin werd opgeroepen om meer vrouwelijke deskundigen in tv-programma’s te laten verschijnen. Toch lukt het anno 2016 nog steeds niet om ‘De Slimme Vrouw’ een veel prominentere plek op onze beeldbuis te geven. ‘Dit type vrouw bestaat niet’ of ‘ze willen niet, want: ze hebben toevallig hun favoriete jurkje niet bij de hand’. Dat zijn veelgehoorde verklaringen van programmamakers voor het feit dat afgelopen zomer bleek dat het aandeel van vrouwen in programma’s van de Nederlandse Publieke Omroep is geslonken naar 35,4 procent. Even ter vergelijking: in 1998 was dit percentage 29%. Een schamele 6,4 procent stijging na ellenlange jaren van emancipatie.
Niet sexy
Luidkeels gezucht en gekreun volgt als de discussie rondom de onderbelichting van het vrouwmens op tv weer opwaait. Mannen, maar vooral ook opmerkelijk veel vrouwen, staan klaar om op de één of andere manier te ventileren dat het allemaal gezeur of zelfs onbelangrijk is. We moeten maar gewoon accepteren dat de zaken er zo voorstaan. Feministische uitlatingen hebben helaas een vies luchtje gekregen – het is niet sexy om je hier druk om te maken. En toch is dat precies wat we met z’n allen wél moeten doen om verandering aan te zwengelen. Stap 1: zie het als een probleem. Dat mag ook wel als publieke omroep met een maatschappelijke verantwoordelijkheid.
De Slimste Mens
Of merk op z’n minst op dat het een prettig gegeven is als er meer vrouwen in een programma plaatsnemen. Geen vrouwenquotum, maar een lichte aardverschuiving in sommige mediahoofden. Vijf seizoenen lang werkte ik als redacteur voor De Slimste Mens en één van mijn voornaamste bezigheden was om de kandidaten voor het programma te regelen. In mijn eerste seizoen viel het mij direct op hoe de dynamiek verandert als er drie mannelijke kandidaten – naast onze toch al mannelijke presentator en jurylid – in de studio plaatsnamen. Een bolwerk van mannen kijkt gewoonweg minder lekker weg, concludeerde ik. Een vrouw in het midden geeft jeu aan de show. Er moesten meer vrouwen deelnemen: niet vanuit een feministisch oogpunt, maar omdat je een nóg mooier programma wilt maken.
Vrouwen zeggen ‘nee’
Op de redactie van De Slimste Mens werden na deze constatering heuse ‘vrouwenbrainstormsessies’ in het leven geroepen. In deze vergadering kon iedereen suggesties voor mogelijke vrouwelijk kandidaten opperen. Op tv krijgen we veel van dezelfde namen voorgeschoteld. We vissen allemaal uit dezelfde vijver en in die vijver zwemmen helaas nog veel te weinig vrouwen die niet vanwege hun beauty, maar hun brains op de buis komen. Een veelgehoord argument voor het gebrek aan vrouwen op tv is dat zij vaker ‘nee’ zeggen dan mannen. Mijn ervaring is dat dit wel meevalt. Bij De Slimste Mens wezen vrouwen net iets vaker een uitnodiging af, maar niet substantieel meer. De laatste twee jaar was gemiddeld 42.4 procent van alle deelnemers die ‘ja’ zeiden vrouw, en het percentage vrouwen dat we uitnodigen ligt vaak rond de vijftig procent, (ja, zelfs ná al die brainstormsessies).
Lef
Een groter probleem is dat de geschikte vrouwen gewoonweg nog onzichtbaar zijn voor programmamakers. Stap 2: als je vindt dat je een goed stel hersenen en iets te vertellen hebt: laat dan van je horen! Zorg dat je op de één of andere manier vindbaar bent. Laat het weten als je ambities hebt. Toon, zo je noemt, lef. Wees niet te bescheiden. Denk niet té veel na en doe gewoon wat je leuk vindt en waar je goed in bent. We kunnen er niet omheen: uiteindelijk begint het natuurlijk allemaal bij de vrouw zelf.
Grijze pakken-klimaat
Maar daarnaast (Stap 3) is het ook belangrijk dat er een vrouwvriendelijke sfeer wordt gecreëerd. Regelmatig wordt er vrij denigrerend gesproken over het feit dat er dames (hoeveel zijn dat er serieus eigenlijk?) hebben gezegd dat ze zich zorgen maakten over of ze het juiste jurkje aanhadden. Ook wordt er in de media veelvuldig geklaagd dat vrouwen graag zeker willen zijn dat ze het antwoord kunnen geven op elke vraag. Oftewel: ze willen goed voorbereid zijn. Is dat echt zo vreemd als je voor het eerst voor een miljoenenpubliek optreedt? Mag het? En is het niet de taak van programmamakers om gasten goed voor te bereiden en eventueel hun vertrouwen te winnen?
We mogen ook best vaststellen dat het niet altijd eenvoudig is om je staande te houden in een grijze pakken-klimaat. De seksistische opmerkingen van de laatste jaren waren niet mals. Een snelle greep: daar was natuurlijk een meneer Pauw die zei dat meer vrouwen natuurlijk mochten aanschuiven in zijn show ‘als ze langzamerhand iets in onze samenleving gaan betekenen’. Daar was een staatssecretaris Dekker die bij DWDD over Katja Schuurman spreekt als ‘dat GTST-meisje’. Of een cabaretière die door een stormvloed van kansloze twitteraars wordt afgeblaft na een openhartig verhaal dat ze aan tafel bij Pauw vertelde over een aanranding die ze meemaakte. Geheel begrijpelijk dan toch, dat je even achter je oren krabbelt na een uitnodiging om bij een tv show aan te schuiven?
Stap 4: er is niets mis met een actief beleid waarin gespeurd wordt naar vrouwelijk (specialistisch) televisietalent. Bij entertainmentprogramma’s is het heel normaal om weken-, zo niet maandenlang op zoek te gaan naar diegenen die ’t het best doen op camera. In journalistieke programma’s lijkt het (zo nodig) gangbaar dat een gewilde nieuwsgast wordt opgewacht op Schiphol. Maar die vrouwelijke gasten: die zijn er gewoon niet, want ze komen niet vanzelf aangewaaid?
Nuance
Een ander ‘probleem’ met vrouwen is dat ze (te) genuanceerd zijn. Of zoals Dieuwke Wynia, hoofdredacteur van De Wereld Draait Door, het ooit in de Volkskrant omschreef: “Vrouwen zijn niet zo leuk op televisie. Minder bravoure, bescheidener”. Op tv zien we soms de meest ingewikkelde vraagstukken even in vijf minuten behandeld worden in een voor- of tegendiscussie. Ben je voor of tegen Europa? Ben je voor of tegen vluchtelingen? Een man uit het roulerende BN’erspoeltje kan daar vast scherpe uitspraken over doen; ook al is hij misschien niet volledig geïnformeerd over dat onderwerp. Stap 5: natuurlijk is het fijn als je uitzending een beetje vlamt, maar juist in tijden als deze moeten we snakken naar meer nuance. Er ligt namelijk nog een hele wereld tussen linkse vluchtelingenknuffelaars en ‘daar moet een piemel in’-mannen, om maar eens wat te noemen. Het is tijd een eind te maken aan dit soort zwart-wit invalshoeken, dan zullen vrouwen zich hopelijk ook meer vrouwen thuis gaan voelen aan de talkshowtafels.
