Lena Dunham is fan. En Jill Soloway van de tv-serie Transparent ook. Chris Kraus, de schrijfster van de cultklassieker I love Dick, is een rage onder de feministen. Maar anders dan andere hypes is I love Dick al bijna 20 jaar een fenomeen. Tijd voor een interview met Chris Kraus. Tip: lees eerst mijn review van I love Dick.
Waar te beginnen? Bij het begin, natuurlijk. Elk boek heeft een origin story en zo ook I love Dick. De titel is natuurlijk extreem grappig, maar hier geldt het gezegde “Truth is stranger than fiction”, want de Dick in het verhaal is namelijk daadwerkelijk gebaseerd op een echt bestaand persoon: de cultuurcriticus Dick Hebdige. Toen I love Dick in 1997 uitkwam lazen de meeste literatuurcritici het boek als een revenge memoir: Chris werd afgewezen door de man door wie ze geobsedeerd was en zou uit wraakzucht dit boek hebben geschreven om hem publiekelijk een hak te zetten. Ik vertel Chris dat ik me niet kan voorstellen dat critici het boek hebben gelezen en toch de diepere laag van het verhaal geheel hebben kunnen missen. Misschien hebben ze alleen de achterflap bekeken? We lachen. Chris zegt: “Natuurlijk was ik toen wel teleurgesteld dat critici niet doorhadden dat een persoonlijke memoire schrijven wel het laatste was wat ik wilde doen. Ik wilde juist het tegenovergestelde bereiken: de persoonlijke ervaring verheffen tot een universele en er op die manier kunst van maken. Gelukkig veranderde er vlak daarna een heleboel in de wereld – met name door de opkomst van het internet. In die pre-commerciële dagen was het internet een safe space voor vrouwen om eindelijk hun stem te laten horen. Die blogsters en feministen op Tumblr ontdekten in de mid-00’s I love Dick opnieuw en deze keer was de tijd wel rijp voor een ruimere interpretatie. En nu, nog 10 jaar later, gebeurt dat weer opnieuw.”
Ik vraag haar of I love Dick haar versie was van de ‘serieuze, heteroseksuele mannelijke roman’ waar ze in haar boek naar verwijst en waarin de auteur zelf de (anti)held is. “Ja, I love Dick is als het ware de ‘vrouwelijke versie’ daarvan. In tegenstelling tot in die ‘mannelijke romans’ benoem ik in I love Dick wel de secundaire personages – maar alleen bij hun eigen naam als ik iets positiefs over ze te melden had.” (lacht)
In het boek is Dick, door zijn afwezigheid, meer een soort leeg vel papier waar Chris haar verlangens en ideëen op kan projecteren dan een persoon van vlees en bloed. Staat Dick niet ook voor de kant van Chris die, door het boek heen, steeds meer haar stem vindt als schrijfster? “Ja, absoluut. Dat gold zowel voor Chris in het boek als voor mijzelf op dat punt in mijn leven. Dat was de grote drijfveer waarom ik het boek schreef: ik was getrouwd met een veel oudere man en had het gevoel dat ik als een aanhangsel van hem werd gezien. Ik wilde serieus genomen worden, mijn ideëen uiten en mijn eigen stem ontwikkelen.”
Ik opper dat Dick wellicht ook een projectie is van Chris’ seksualiteit – in I love Dick wordt immers letterlijk gezegd dat ‘female desire’ geen plek heeft in onze wereld. “Vrouwen worden veel meer op hun seksualiteit afgerekend, ook in situaties die er helemaal los van staan. Vergelijk het maar eens met homoseksuele relaties; als een man daar graag een ‘bottom’ is [i.e. graag gedomineerd wil worden, red.] wordt dat niet als ‘minderwaardig’ gezien. Niemand vraagt zich af of hij bijvoorbeeld in het dagelijks leven wel een leidinggevende functie kan vervullen. Bij vrouwen is dat wel het geval. Je krijgt algauw een etiket opgeplakt. Ik deed een aantal jaren geleden onderzoek naar de BDSM-scene en ik denk dat vrouwen zich daar veilig voelen omdat dat wereldje met zoveel regels is omkleed dat het als het ware ‘losstaat’ van de gewone wereld. Wat je daar doet, neem je niet mee naar je normale leven en dus kan je er daar ook niet op beoordeeld worden.”
Dat triggert een volgende vraag: veel critici hebben gezegd dat Chris zich in het boek ‘verlaagt’ door een man te stalken en ondanks zijn afwijzing achter hem aan te blijven gaan. Persoonlijk vind ik het juist erg bevrijdend dat Chris een typisch mannelijke rol – die van jager – aanneemt en haar uiteindelijke afwijzing is zeker pijnlijk en kwetsend, maar in mijn ogen niet degraderend. Wat vindt Chris hier zelf van? “Het hele concept van degradatie vind ik vreselijk. Chris’ gedrag is menselijk, niet meer en niet minder. Er hoeft niet zo’n negatief oordeel aan te hangen, speciaal bij vrouwen. Datzelfde geldt voor de manier waarop er over het vrouwelijk lichaam wordt geschreven. Lichaamsfuncties, afscheidingen – die horen gewoon bij het leven, maar als ze in verband worden gebracht met vrouwen zijn ze plotseling abject [verachtelijk, red.].”
Een kleine sprong naar de natuur van obsessies. In het boek deelt Chris haar obsessie voor Dick met haar man, Sylvère. Ik had hier onlangs een discussie over met een Vileine-collega en mede-fanaat van Chris Kraus. Als ik zelf ergens door geobsedeerd ben spreek ik dat liever niet uit, want ik heb het gevoel dat het dan pas ‘echt’ wordt en ik er helemaal in zal verdwijnen. Mijn collega spreekt daarentegen juist graag met vrienden over haar obsessies; dan kan ze haar gevoelens relativeren en het absurde ervan inzien. Dat maakt het juist minder echt. Ik vraag Chris of zij denkt dat Chris in het boek haar gevoelens ‘echter’ maakt door ze met haar man te delen, of juist niet. “Het verschil zit hem volgens mij niet tussen zwijgen en spreken, maar meer tussen spreken en schrijven. Over een obsessie praten met vrienden kan louterend werken – getting it out of your system. Maar je gevoelens en gedachten opschrijven, zoals Chris doet [zij en haar man schrijven elkaar brieven over Dick, red.] – dat maakt het echt, geeft het een plek in de wereld.”
Inmiddels is er een half uur verstreken – tijd voor een allerlaatste vraag. In het boek lijkt het of Dick liever een (vriendschappelijke) relatie wil opbouwen met Sylvère dan met Chris. Zelfs in zijn laatste – en enige – brief refereert hij daaraan. “Ja,” zegt Chris, “waarschijnlijk wel. Maar na die laatste brief was die kans verkeken.” (lacht) We shiften moeiteloos van fictie naar feit: “Daarna hebben we Dick nooit meer gezien. Toen hij hoorde dat ik I love Dick ging publiceren, dreigde hij wel met een proces. Maar mijn advocaat verzekerde me dat hij geen poot had om op te staan, and the rest is history.”
De cirkel is rond. Mijn gesprek met Chris heeft me het bizarre gevoel gegeven dat ik voor korte tijd daadwerkelijk de pagina’s van I love Dick heb mogen betreden. Een dubbele realiteit – net zoals Chris Kraus het heeft bedoeld.
