Hoe heet het?
I love Dick door Chris Kraus
Waar en wanneer?
Amerika, 1997
Waar kan je de auteur van kennen?
Chris Kraus is een bekende Amerikaanse filmmaakster en auteur. Naast haar debuut I love Dick schreef ze nog o.a. Aliens and anorexia en Summer of hate. In 2015 verscheen een prequel van I love Dick van haar hand: Torpor. Anno 2016 is I love Dick ook verkrijgbaar in Nederlandse vertaling.
Waar gaat het over?
Het lijkt een heel bekend verhaal: Chris is een filmmaakster die getrouwd is met de oudere Sylvère. Ze ontdekt dat ze verliefd is op een bevriend cultuurcriticus: Dick. Cliché? Niet echt. Daar loopt het verhaal namelijk anders dan je zou denken. Ze biecht haar gevoelens op aan Sylvère en het echtpaar begint brieven aan Dick te schrijven. Ze gaan zo op in het analyseren van de aard van Chris’ gevoelens voor Dick, dat ze niet alleen nader tot elkaar komen, maar op een gegeven moment zelfs 150 pagina’s aan correspondentie aan de nietsvermoedende Dick hebben liggen. Onder het mom van een kunstproject stuurt het echtpaar de brieven aan Dick, maar hij reageert slechts kort en nondescript. Ondanks deze ogenschijnlijke afwijzing blijft Chris’ obsessie voor Dick groeien, todat ze Sylvère uiteindelijk verlaat en helemaal van New York naar Californië reist om Dick te zien. Ook deze ontmoeting blijkt weinig bevredigend; de twee hebben weliswaar seks, maar Dick blijft zich teruggetrokken en afwijzend opstellen. Pas op de allerlaatste bladzijde van het boek komt Dick echt aan het woord. Hij schrijft Sylvère een brief met de woorden: “Het enige wat ik kan zeggen is dat het object van zo’n obsessieve aandacht te worden, op basis van twee aangename, maar niet bijzonder wereldschokkende of intieme ontmoetingen, nog steeds volkomen onbegrijpelijk is voor mij. […] Ik geloof, net als jij, dat Kris talent heeft voor het schrijven. Ik kan alleen herhalen wat ik al eerder heb gezegd wanneer dit onderwerp ter sprake kwam in gesprekken met jou en met Kris: dat ik je overtuiging niet deel dat mijn privacy moet worden opgeofferd aan dat talent.” Ook Chris ontvangt een brief van Dick, maar als ze hem opent, ziet ze dat het slechts een kopie is van de brief aan haar man. De ultieme afwijzing – let vooral op de schrijffout in Chris’ naam!
Waarom moet je dit boek toch echt lezen?
I love Dick lijkt een memoire, maar eigenlijk is het een duizelingwekkende tour de force, waarin Chris Kraus speelt met ons idee van de werkelijkheid. The Guardian schreef weliswaar dat de Dick uit het boek gebaseerd was op een echt bestaand persoon, de cultuurcriticus Dick Hebdige, maar eigenlijk is dat – en in hoeverre de gebeurtenissen in I love Dick ‘echt gebeurd zijn’ – nauwelijks van belang in het boek. De obsessie van Chris voor Dick en de hersenspinsels/schrijfsels die daaruit voortkomen zijn het echte onderwerp van het boek. Dick is slechts de katalysator van die obsessie.
Daar bovenop komt echter nog een andere theoretische laag. Zoals Chris zegt: “Het ‘serieuze’ heteroseksuele mannenboek van deze tijd is een amper verholen Verhaal-over-mij, net zo vraatzuchtig consumptiegericht als de rest van het patriarchaat. De auteur is duidelijk de held/antiheld, maar verder wordt iedereen tot ‘personage’ teruggebracht. […] Wanneer vrouwen deze metafoor willen doorbreken door namen te noemen, omdat onze ‘ik’ verandert zodra we een andere ‘ik’ ontmoeten, worden we uitgemaakt voor teven, roddeltantes, pornografen en amateurs.”
In I love Dick doet Chris Kraus, zoals ze zelf in haar interview met me zegt, precies hetzelfde, maar dan vanuit het vrouwelijk standpunt: ze zet een sterk vrouwelijk karakter (zichzelf) in de hoofdrol, maar ze benoemt ook haar ‘tegenspelers’. Ook laat ze deze vrouwelijke hoofdpersoon een rol aannemen die voorheen typisch mannelijk was: die van jager, met Dick als de prooi. Chris zegt zelf: “Door op deze manier van je te houden, heb ik al je grenzen overschreden, je pijn gedaan.” Chris is niet passief, zoals gebruikelijk is voor vrouwen, ook in de kunstwereld. In de essays over vrouwelijke kunstenaars en activistes zoals Hannah Wilkes, die de verhaallijn van I love Dick doorspekken, wordt de gedwongen passieve rol van vrouwen nog eens verder onderstreept. Chris volgt echter haar obsessie, duikt er helemaal in zonder oog voor de consequenties, en overleeft – zelfs als ze wordt afgewezen. Dat maakt haar grensoverschrijdend.
Wat moet je weten als je dit boek toch niet wilt lezen?
Kunst, kunstkritiek, filosofie, bespiegelingen over schizofrenie, armoede, taal…. De onderwerpen die Chris Kraus in I love Dick aansnijdt, zijn bijna te veel om te bevatten. Centraal staat echter de kracht van ideëen. “Als je alles zo intens in je hoofd ervaart, dan is er geen verschil tussen wat je je inbeeldt en wat er daadwerkelijk gebeurt.” Met andere woorden: Chris’ obsessie voor Dick mag zich dan vooral in haar eigen hoofd afspelen, het schept toch een nieuwe realiteit. Maar niet alleen dat: door aan Dick te schrijven, presenteert ze haar eigen leven als een “casus”. “Ik meende elk woord dat ik schreef in die brieven aan jou. Maar denk je niet dat het mogelijk is om iets tegelijkertijd te doen en er iets van te leren? […] Je kan het grote alleen door het kleine begrijpen.” Chris gebruikt haar gevoelens voor Dick om haar eigen stem te vinden en die om te zetten in kunst: “Mijn persoonlijke doel hier is mezelf zo helder en eerlijk mogelijk uit te drukken. Dus in zekere zin is liefde net als schrijven: in zo’n verhoogde staat leven dat precisie en inzicht essentieel zijn.” Daarmee verandert ze haar persoonlijke ervaring in een universele. “Als vrouwen erin gefaald zijn om ‘universele’ kunst te maken omdat ze vastzitten in het ‘persoonlijke’, waarom maken we dat persoonlijke dan niet universeel en het onderwerp van onze kunst?” Chris Kraus heeft met de vorm en inhoud van dit boek precies dat willen doen – en is er op wonderbaarlijke wijze ook nog in geslaagd.
Kant-en-klare quote voor op feestjes:
“Jou schrijven lijkt een soort kruistocht te zijn, want er staat niet genoeg onbeteugelde vrouwelijkheid op schrift. Ik heb mijn stilte en onderdrukking versmolten met die van het hele vrouwelijke geslacht. Ik denk dat het simpele feit dat vrouwen praten, zijn, paradoxaal, onverklaarbaar, brutaal, zelfdestructief maar vooral publiekelijk het meest revolutionaire ter wereld is.”
Pingback: Instant Classic Extra: een gesprek met Chris Kraus – Vileine.com
Pingback: Paradigma: de meerderheid heeft altijd gelijk – Vileine.com
Pingback: Paradigma: de meerderheid heeft altijd gelijk - Dorudi