Ik moet iets bekennen. Ik ga soms vreemd. Nee, niet op die manier, maar naast dat ik een totale Star Wars-nerd ben, vrees ik dat ik ook een Star Trek-nerd ben. En deze maand vieren we de 50ste verjaardag van de populaire televisieserie. En ik zou het leuk vinden als je meejuicht. Als activist, feminist in opleiding en mens is Star Trek een verademing op al het andere aanbod op televisie.
De originele serie uit de jaren ’60 van de 20e eeuw met machoman Captain Kirk aan het roer had zijn standaard televisie-valkuilen, maar was een eeuw vooruit op de rest van wat op televisie te zien was. Bedenker Gene Roddenberry wilde een serie maken die hoop zou uitstralen. Hoop op een vreedzame toekomst na de Koude Wereldoorlog. En voor een utopische blik op de toekomst heb je een diverse groep mensen nodig. De bemanning van de Enterprise bestond dan ook uit afgevaardigden van de hele wereld. Een Schot, Scott, als ingenieur was nog niet zo schokkend, maar een Japanner, Sulu, als piloot, die samen met een Rus, Chekov, als co-piloot het ruimteschip Enterprise door het heelal shuttelde was toch echt wel uniek, zeker met de aanval op Pearl Harbor nog redelijk vers in het geheugen en de Koude Oorlog op zijn piek. Een Rus op televisie die geen boef was, werd bijna als on-Amerikaans gezien. Maar Roddenberry was nog niet klaar met zijn utopie. Hij maakte zonder aarzelen een vrouw lid van de hoofdbemanning. Een donkere vrouw. Luitenant Uhura moest Afrika symboliseren. Up-and-coming, zichzelf vrijmakend van haar koloniale kettingen en gewoon onderdeel van de wereld. Starship Enterprise was Starship Earth. En als je een mooie toekomst wil moet je samenwerken. Gekke hippies.
De hippies van Star Trek
Samenwerken deden ze. Voor het eerst op Amerikaanse televisie zoende een blanke man, Kirk, met een donkere vrouw, Uhura, en de wereld verging niet! Hoeveel hartstilstanden de scene heeft veroorzaakt is onduidelijk, maar voor mensen als Oprah Winfrey was het een moment waarop ze besloot dat zij, als zwarte vrouw, een toekomst had als serieuze journalist en niet hoefde te eindigen als kinderoppas in een blank gezin.
Hij die dit alles sceptisch en geamuseerd gadesloeg op de brug van de Enterprise was een buitenaards wezen: Mr Spock – niet Dr Spock, want die doet iets met baby’s. Zijn moeder was een Aardling en zijn vader een Vulcan en dit halfbloedje was het voorbeeld van intelligentie, rust en kalmte, zoals zijn Vulcan-opvoeding hem had geleerd. De intellectuele buitenstaander die de mensheid een spiegel voorhield door slechts met zijn wenkbrauwen te fronsen als er weer iets “typisch” menselijks werd geopperd.
Na de originele serie was het een tijdje stil rond Star Trek, maar door het mega-succes van Star Wars was science-fiction weer heet in Hollywood en kwam de bemanning van de Enterprise dus bij elkaar eind jaren zeventig en gedurende de jaren ’80 voor een reeks films. Reagan was net tot president verkozen en conservatief Amerika stond aan het stuur. De eerste film draaide om een confrontatie met een satelliet die we er op uit hebben gestuurd in de jaren zeventig van de ‘20e eeuw om zo ver mogelijk de ruimte in te gaan op zoek naar intelligentie, de Voyager 1. Start Trek, the Movie was een filosofische notenkraker over artificiële intelligentie versus de gewelddadige geschiedenis van de mens. Het was duidelijk dat Star Trek nog niet klaar was met haar educatieve kant. Als we op het pad door zouden gaan waarop we zaten, dan zou het slecht met ons aflopen.
Een bemanning zo divers als een D66-promofilpje
Toen de crew van de Enterprise haar houdbaarheidsdatum wel had bereikt, werd er een reeks nieuwe series gecreëerd in de jaren ‘90. En ook deze series stelden niet teleur. Star Trek, The Next Generation had een Fransman, Britse superacteur Sir Patrick Stewart, aan het stuur van de Enterprise met een bemanning die zo divers was dat het leek op een D66-promofilmpje. Nog veel meer dan de oude serie kwamen thema’s als ongelijkheid, discriminatie, uitbuiting en bijvoorbeeld internationaal strafrecht naar voren. Geen makkelijke thema’s en vaak niet makkelijk opgelost. Captain Picard was een baken van humaniteit, intelligentie en vredelievendheid. Dit keer weinig vuist-diplomatie zoals bij Kirk, maar daadwerkelijke onderhandelingen en verdragen. Oersaai voor mensen die van explosies houden, maar erg vermakelijk voor zij die een keer iets anders willen dan moord en doodslag.
De grote vijand in The Next Generation is een vijandig volk, de Borg, dat als enig doel heeft: Totale Assimilatie. De Borg hadden niets aan diversiteit. Ze wilden best een smeltkroes zijn, maar je eigen identiteit behouden was niet de bedoeling. Agressief en expansief deden de Borg toch stiekem een beetje denken aan de VS en haar imperialistische kanten van de jaren ’80 en ’90, met de invasie van Panama, Desert Storm en andere uitstapjes van het Amerikaanse leger. “Resistance is futile!” schreeuwden de werkbijen van de Borg.
Om verder bij te dragen aan diversiteit werden er twee andere series in het leven geroepen: Star Trek Deep Space Nine en Star Trek Voyager. Hoofdrolspeler van Deep Space 9 is een Afro-Amerikaan die Sisko heet. De serie liet zo zien dat zwarte mannen niet altijd drugsdealers of junks hoeven te spelen op televisie, zoals in de jaren ’90 niet meer dan gewoon was. Met de L.A.-rellen en O.J. Simpson dagelijks in het nieuws en nergens een positief zwarte rolmodel op televisie is Sisko een verademing. Een groot deel van de serie gaat over de manier waarop hij, als gescheiden vader, zijn zoon op een nette manier opvoedt, gewoon om even de stereotypen over alleenstaande zwarte vaders recht te zetten.
Terrorist of vrijheidsstrijder?
De andere serie, Star Trek: Voyager, gaat over de U.S.S. Voyager, een ruimteschip dat tijdens de jacht op agressieve separatisten van de Federatie aan de andere kant van het Heelal strandt en haar weg moet terug vinden naar de Aarde. Aan het hoofd van de Voyager staat Captain Janeway, een vrouw met de ruggengraat van de minister van Buitenlandse Zaken Madeline Albright. Overtuigd van haar gelijk in de jacht op de, in haar ogen, terroristen wordt die overtuiging aan het wankelen gebracht omdat ze nu haar schip moet delen met een grote groep separatisten om ooit veilig thuis te kunnen komen. “De een zijn terrorist is de ander zijn vrijheidsstrijder” komt goed naar voren. De leider van de separatisten is niets minder dan een Native American. Oh Amerika, wat een spiegel krijg je toch voorgeschoteld door een stel nerds.
En wat jammer dat in de 21e eeuw de nieuwe Star Trek-franchise vooral gaat over vette special effecten, explosies en mooie mensen in strakke uniformen. Maar met een nieuwe televisieserie op de horizon, in de vorm van Star Trek: Discovery, ligt mijn hoop op maatschappijkritische tv-series nog steeds bij Star Trek. En ik denk dat we in deze tijden van Wilders en Trump allemaal baat kunnen hebben bij het onderliggende motto van Star Trek, uiteraard bedacht door über-hippie Roddenberry zelf: I.D.I.C.: Infinite Diversity, Infinite Combinations. (Oneindige diversiteit, ontelbare combinaties.) Kunnen we dat niet op ons geld laten drukken of levensgroot op ons paspoort zetten? En dan met Mr Spock op de achtergrond.
