Vanavond organiseert De Balie in samenwerking met Vileine een avond rondom de autonomie van het vrouwelijk lichaam: ‘Dan vráág je erom’. Janniek Sinnige schreef speciaal voor deze gelegenheid een stuk rondom het thema.
Als je op hoge laklaarzen en met diep decolleté de kroeg ingaat, is de kans groot dat je wat seksuele opmerkingen naar je hoofd geslingerd krijgt of misschien zelfs een hand aan je bil hebt. Maar ja, je draagt dan ook wel echt een heel kittig pakje. “Laten we eerlijk zijn, in dat geval vraag je er misschien een heel klein beetje zelf om.” Een idiote logica, die langzaamaan steeds een beetje meer op waarheid is gaan lijken.
Precies dat idee is kenmerkend voor een verkrachtingscultuur. Er heerst in meer of mindere mate een opvatting die stelt dat bepaalde handelingen of gedragingen een seksuele betekenis hebben en dus ook op een seksuele manier beschouwd en benaderd mogen worden. Het dragen van een kort rokje of doorschijnend topje bijvoorbeeld; als dit seksuele opmerkingen uitlokt wordt dat als “niet zó gek” beschouwd. De verkrachtingscultuur heeft hiermee tot gevolg dat mensen, zonder hier expliciet om te vragen, seksueel benaderd worden omdat ze bijvoorbeeld hun haren losgooien op de dansvloer of een bloot jurkje dragen. Vaak heeft degene echter helemaal geen seksuele intentie en dus ook geen behoefte aan deze seksuele benadering. En daar gaat het dus fout.
Niet elke borst vraagt om een aanraking
Het is ook eigenlijk best logisch dat niet elke zichtbare borst of bil erom vraagt aangeraakt te worden. Maar dit lijkt niet voor iedereen vanzelfsprekend. Met een simpel filmpje laat Blue Seat Studio pijnlijk duidelijk zien hoe de logica van verkrachtingscultuur volstrekt absurd is op het moment dat de betekenisgevende handeling of gedraging, wordt vervangen door iets anders:
De logica die dominant is in de verkrachtingscultuur moet daarom aangepakt worden. Maar als het beleid dat bedoeld is om deze cultuur tegen te gaan, zich vervolgens zelf schuldig maakt aan het bevestigen en daarmee in stand houden van deze cultuur, moeten we ons misschien afvragen of dit dan wel zo effectief is.
Neem bijvoorbeeld de zelfverdedigingscursussen voor jonge meisjes die opeens werden aangeboden op basis- en middelbare scholen naar aanleiding van het aanrandingsschandaal in Keulen. Natuurlijk is het belangrijk dat iemand zich kan verdedigen in situaties waarin dat nodig is. Het probleem is echter dat meisjes tijdens deze cursus niet alleen leren hoe ze zich moeten verdedigen, maar ook dat het, vrouw zijnde, noodzakelijk is om je te kunnen verdedigen. Hiermee is het beleid, dat bedoeld is om de scheve rolverdeling tegen te gaan, eigenlijk een totale bevestiging ervan.
Beleid veroorzaakt het tegenovergestelde
Beleid veroorzaakt soms dan ook precies het tegenovergestelde van wat het beoogt te voorkomen. Dit zie je bijvoorbeeld ook terug in het censureren van het vrouwelijk naakt op sociale media. De vrouwentepel wordt gecensureerd met de nobele bedoeling een seksuele connotatie te voorkomen, maar hiermee wordt de cultuur waarin deze een seksuele betekenis heeft, juist bevestigd. Opnieuw is het vervangen van de betekenisgever, zoals gebeurde in het consentfilmpje, illustratief voor de willekeur van deze betekenis. Zo maakte de actie waarin mannentepels op vrouwentepels werden gefotoshopt een duidelijk statement. Waarom ziet onze cultuur de vrouwelijke tepel als seksueel en de mannentepel als natuurlijk?
De socioloog Christian Broër beschrijft dit fenomeen, waarin het beleid vormend is voor de ervaring. Hij beargumenteert zelfs dat het een legitimatie van bepaalde reacties is. Op het moment dat regels vrouwentepels gaat censureren, vormt dit ook de erkenning van de seksuele reactie die het oproept. Het goedbedoelde beleid, bedoeld ter oplossing van een probleem, wordt hiermee paradoxaal genoeg een geïnstitutionaliseerde bevestiging van de logica binnen verkrachtingscultuur.
Neem het verbieden van korte rokjes en crop tops op bepaalde middelbare scholen. Jonge meisjes leren zo dat hun lichaam seksueel is en dat het dragen van dergelijke kleding logischerwijs tot seksuele benaderingen kan leiden. Door het vrouwenlichaam te verstoppen, zijn we het probleem echter niet aan het oplossen, maar gaan we het slechts uit de weg. De logica die stelt dat een vrouwenlichaam seksueel is en dat de vrouw daarom zelf de verantwoordelijkheid draagt over wat haar overkomt, gaat hiermee steeds meer op een waarheid lijken.
Vrouwenhuid hoeft niet spastisch bedekt te worden
Om verkrachtingscultuur tegen te gaan, moeten we daarom niet spastisch de vrouwenhuid blijven bedekken. Integendeel, we moeten juist proberen de scheve betekenissen die het vrouwenlichaam zonder haar wil toegeschreven heeft gekregen, proberen te veranderen. Bijvoorbeeld door op een humoristische manier de logica ervan in twijfel te trekken, zoals in het filmpje van Blue Seat Studio of de actie waarbij mannentepels over vrouwentepels geplakt werden. Zo komt opeens de absurditeit ervan naar voren.
Overigens: recentelijk zijn er aanpassingen doorgevoerd in de richtlijnen van Instagram. De community guidelines stellen: “We don’t allow nudity on Instagram […] It also includes some photos of female nipples, but photos of post-mastectomy scarring and women actively breastfeeding are allowed.” (“Community Guidelines,” 2016) Nou dat is sympathiek, de vrouwentepel is vanaf heden wel toegestaan in functionele of medische situaties. Een stap vooruit? Ik ben bang van niet. Dit nieuwe onderscheid in het beleid is misschien zelfs wel extra illustratief voor het discours waarin het vrouwenlichaam gevangen zit.