Hedwig van Driel werpt haar female gaze op de tv-serie Fleabag.
Feministische ideeën zijn tegenwoordig allang niet meer iets voor de idealistische minderheid – gelukkig. Dit betekent echter ook dat er steeds meer vrouwen verhalen vertellen over hoe ingewikkeld het kan zijn om die ideeën in de praktijk te brengen. Phoebe Waller-Bridge doet dat met Fleabag op een bijzonder grappige, maar ook ontroerende manier.
Feminisme en het perfecte lichaam
De moeder van hoofdpersoon Fleabag (een bijnaam van Waller-Bridge zelf, die het personage ook speelt) en haar zus Claire is overleden. Hun vader weet niet zo goed hoe hij daarna met zijn dochters om moet gaan. Hij stuurt de twee volwassen vrouwen dus maar af en toe naar feministische lezingen.
Bij één zo’n lezing vraagt de docente: wie hier zou vijf jaar van haar leven inleveren voor het perfecte lichaam? Claire en Fleabag steken prompt hun hand omhoog – als enigen.
“I have a horrible feeling that I’m a greedy, perverted, selfish, apathetic, cynical, depraved, morally bankrupt woman who can’t even call herself a feminist,” beklaagt Fleabag zich later bij haar vader. Ze kan op weinig troost rekenen. “Well… You get all that from your mother.”
Het valt niet altijd mee om een goede feminist te zijn. Ik kan nu wellicht eerlijk zeggen dat ik mijn hand in die collegezaal niet zou opsteken. Toch zijn er in het verleden zeker wel tijden geweest dat ik de deal met de duivel maar wat graag had gesloten. Het is één ding om te ageren voor gelijke betaling en het recht op abortus: daarmee willen we de wereld veranderen. Feminisme vergt echter ook dat je je eigen vooroordelen kritisch onder de loep legt en onderkent dat er manieren zijn waarop je zelf ook het seksisme van de maatschappij geïnternaliseerd hebt. Dat is een stuk minder comfortabel.
Seks: toch best ingewikkeld
Fleabag wil feministisch zijn. Ze moedigt haar zus aan om te kiezen voor haar carrière in plaats van voor haar man. Ze rolt haar ogen naar de camera bij menige seksistische opmerking. Tegelijkertijd wil ze heel graag aantrekkelijk gevonden worden. Dat blijkt ook de motivatie voor haar promiscuïteit. Het is niet dat ze zo van seks houdt: ze masturbeert gerust bij beelden van president Obama, maar geeft toe aan seks met een ander weinig fysiek plezier te beleven.
Waar ze op kickt is dat mannen – knipperlichtvriendje Harry, de knappe jongen die alleen als “fucked me up the arse” wordt aangeduid, de man met het opvallende gebit die Fleabag in de bus ontmoet – seks willen met haar. Waar ze uiteindelijk doodsbang voor blijkt is dat als haar fysieke aantrekkelijkheid haar in de steek laat, ze alleen zal eindigen, omdat ze verder een vrij lastig persoon is. Het niet het meest feministische sentiment, maar je kan Fleabag er moeilijk voor veroordelen.
De seks in Fleabag is tussen gewillige volwassenen die weten wat ze doen. Soms hebben we de neiging om dat als voldoende te zien. Maar seks tussen gewillige volwassenen kan nog steeds een slecht idee zijn. Het kan nog steeds een ongezonde manier zijn om om te gaan met lastige emoties – rouw, bijvoorbeeld.
Pervers rouwproces
Het is tegenwoordig maar wat hip om in televisieseries links en rechts personages het loodje te laten leggen. Aandacht voor rouw van de overblijvers, daarentegen? Dat is maar saai en weinig sexy. Her en der kom je het tegen – de laatste seizoenen van The Good Wife, en een paar series die het centraal stellen zoals Six Feet Under, Les Revenants en The Leftovers – maar over het algemeen heeft de dood van personages meer blijvende invloed op de kijkers dan op de overlevenden.
Fleabag is anders. “I’m fine!” zegt Fleabag, keer op keer, tegen iedereen die haar bezorgd aankijkt. Maar via flashbacks komen we er geleidelijk achter dat ze helemaal niet ok is. Ze rouwt, om een personage dat we alleen in die flashbacks te zien krijgen. Ze rouwt, niet om een jongen of een man, maar om een vriendin. Waar Fleabag stiekem nog het meest feministisch in blijkt is dat de mannen er uiteindelijk weinig toe doen. Het gaat over de relatie tussen Fleabag en haar overleden vriendin, tussen Fleabag en haar zus, tussen Fleabag en haar verschrikkelijke stiefmoeder.
Fleabag lijkt in eerste instantie gewoon een grappige, grove, expliciete komedie met surrealistische elementen. Fleabag en haar zus gaan bijvoorbeeld naar een stille retraite, en Fleabag ontdekt dat de retraite bij de buren bedoeld is voor mannen die daar leren “betere mannen” te worden door “SLET!” en “HOER!” te roepen naar opblaaspoppen. Daarna bieden ze wel netjes hun excuses aan.
Stiekem gaan de zes afleveringen echter over rouw. Zelfs het meest opvallende stilistische kenmerk – Fleabag draait zich regelmatig net ietsjes naar het publiek voor een one-liners of een opgetrokken wenkbrauw – heeft als je er na afloop op terugkijkt thematische relevantie. Fleabag is in veel opzichten egoïstisch, pervers, apathisch, cynisch, moreel failliet. Of ze een feministe is, durf ik ook niet te zeggen. Verrassend is ze wel: na vijf afleveringen om haar lachen blijkt ze je warempel ook aan het huilden weten te krijgen.
