Share

Tweet

Share

Share

Email

Comments

Vileine vrouwen werpen hun female gaze op recente tv-series en films en onderzoeken wat onze favoriete series en personages ons vertellen over onze overtuigingen, vooroordelen en blinde vlekken. Deze week: Lisa Smit over seksuele exploitatie voor de kunst. Van La vie d’Adèle tot Last Tango in Paris: het is van alle tijden.

Verkrachting voor de kunst

Begin deze maand dook een bij uitstek pijnlijk verhaal op (twitterend Hollywood was ontzet na het viral gaan van dit filmpje) over actrice Maria Schneider, die in 1972 op de set van de (enigszins beruchte) film Last Tango in Paris blijkbaar nooit was ingelicht over de details omtrent een geplande verkrachtingsscène. Regisseur Bernardo Bertolucci gaf in een interview uit 2013 toe dat hij en acteur Marlon Brando op de set hadden afgesproken de toen negentienjarige actrice te overvallen “om in haar reactie niet de actrice te zien, maar het meisje zelf.” Schneider had jaren daarvoor al toegegeven dat ze altijd heeft ervaren echt aangerand te zijn geweest door Brando, een beschuldiging waar Brando noch Bertolucci toen geen enkele kritiek op leken te vangen. Die regisseur zegt nu trouwens geen spijt te hebben van zijn toegepaste tactiek, “omdat je soms compleet vrij moet zijn om films te kunnen maken.”

Deze makers zijn niet de minsten en dat deze man zonder oprechte schaamte dit verhaal bevestigd met een afgezaagd ‘het doel heiligt de middelen’-argument getuigd van een bizarre arrogantie als kunstenaar ten opzichte van de wereld om hem heen. Er is over het algemeen sprake van een logische, maar precaire machtsverhouding tussen regisseur en acteur, en die wordt maar al te vaak, ook in de tegenwoordige tijd helaas, misbruikt in naam van De Kunst.

Neem de film La vie D’Adèle uit 2013. Deze film van regisseur Abdellatif Kechiche won dat jaar de Gouden Palm in Cannes en viel op vanwege de bijzonder gevoelige vertelling van een lesbische liefdesrelatie, waarin minutenlange expliciete seksscènes tussen de twee hoofdrolspeelsters te zien waren. Maar deze actrices, Adèle Exarchopolous en Léa Seydoux, verklaarden niet veel later nooit meer met hem te willen samenwerken. Kechiche zou zich namelijk als een tiran hebben gedragen op de set: de seks werd ter plekke steeds heftiger en explicieter, bij ruziescènes moesten ze elkaar fysiek pijn doen tot de tranen vanzelf kwamen en blijkbaar heeft hij dit alles op zo’n manier afgehandeld, dat hij bij zijn actrices geen vergeving vond. Ook heeft de schrijfster van het boek waarop de film gebaseerd is zich van de film afgekeerd, omdat volgens haar de seks in geen enkele mate lijkt op lesbische seks en eerder vanuit een heteroseksuele fantasie in beeld zou zijn gebracht, maar dat even terzijde.

“Nog zo’n regisseur met grootheidswaanzin,” denk je nu misschien. “Wellicht is deze man echt een beetje ziek, maar dit komt gelukkig niet vaak voor. En waarom zijn die actrices hier eigenlijk zo ver in meegegaan? Ze konden toch altijd gewoon weglopen?”

Een groter en complexer probleem

Feitelijk is dit zo, maar jammer genoeg is dit probleem realistisch gezien van een grotere complexiteit. Deze twee voorbeelden zijn absoluut extreme gevallen, maar in de kern ervan gaat iets schuil waar praktisch geen enkele acteur aan ontkomt. Ik ben zelf actrice en maakte eens mee dat, tijdens de kledingwissel voor een zoenscène op de set van een grote film, ik van de kledingdame te horen kreeg dat mijn behaatje uit zou gaan en wat daaronder zit te zien zou zijn. Daar sta je dan, zeventien jaar, zonder boze agent in de buurt die roept dat dit niet was afgesproken, omringd door vijf mensen wiens taak het is om te zorgen dat jij zo snel mogelijk de set op wandelt, en bovenal bezeten door een megaverantwoordelijkheidsgevoel – je bent als acteur namelijk bezig met je werk en dat neem je serieus. Natuurlijk ben ik stampei gaan maken, maar het bleef een kutsituatie waarin ik onder professionele druk moest beslissen over iets heel persoonlijks. Hoeveel heb ik over voor mijn werk, de kunst? Zo’n beetje al mijn vrouwelijke collega’s hebben een eigen variant op deze ervaring, maar ook mannelijke acteurs maken dit soort dingen mee. Zo ken ik een acteur die werd verzocht even aan zichzelf te zitten voor het draaien, omdat het silhouet van een stijve lul iets zou toevoegen aan het artistieke geheel. Ja, dat gebeurt echt. Ruimte voor spontaniteit en improvisatie op de set is absoluut essentieel, maar het is belangrijk om te beseffen dat ‘nee’ zeggen moeilijk is voor iemand die eigenlijk graag wil pleasen.

Machtsverhouding tussen regisseur en acteur

Deze wil om te pleasen komt voort uit de logische, maar precaire machtsverhouding tussen regisseur en acteur die ik eerder noemde. De regisseur kun je zien als de artistiek leider van het geheel en elke meesterlijke acteur blijft vrij hopeloos zonder een bekwame regisseur die hem of haar stuurt. Als acteur kun je namelijk simpelweg niet zien wat je aan het doen bent en daarnaast komt het soms voor dat het ‘acteren’ als technische vaardigheid tekortschiet – een acteur kan zich dan in alle intimiteit openstellen om iets ‘echts’ te laten ontstaan. Dat is in principe niet vervelend, juist heel mooi. Maar als acteur ben je dus zowel inhoudelijk als persoonlijk afhankelijk van de regisseur en moet je deze letterlijk ‘blind’ kunnen vertrouwen. Gaat dit om wat voor reden dan ook mis, dan is dit voor de wereld niet makkelijk te vergeten; een film is nou eenmaal geen eenmalige gebeurtenis in het moment, maar reist en groeit door tijd en plaats heen.

De actrices uit La vie D’Adèle konden wellicht hebben geweten waar ze aan begonnen, misschien had Kechiche ze gewoon netjes over zijn plannen ingelicht. Ik heb dan ook niks tegen ‘echte seks’ of ‘echte pijn’ of anders ‘echts’ in films, zolang de acteurs de kans krijgen hier op een normale manier over te kunnen beslissen. Wat echter lelijk is, is dat Kechiche hier heeft gefaald in zijn taak als regisseur, en dan heb ik het niet over het maken van een mooie film. Kechiche heeft die belangrijke vertrouwensband tussen hem en zijn actrices blijkbaar zodanig beschadigd dat de actrices achteraf spijt hadden van wat ze op de set hebben gedaan. Hij heeft ze zover gekregen zichzelf tot in het allerletterlijkst bloot te geven, méér dan in andere films, om ze vervolgens te behandelen als schijt. Bertolucci en Brando maakten veertig jaar geleden op hun manier walgelijk misbruik van hun machtspositie. En wat betreft mijn eigen genoemde ervaring kan ik ervan uitgaan dat het kleine ‘naaktdetail’ mij opzettelijk niet eerder is verteld, omdat ik dan waarschijnlijk ‘nee’ had gezegd, terwijl mij dat ter plekke niet lukte.

Morele illusie

De morele illusie dat de kunst – koste wat kost – heilig is, is wat acteurs en actrices zich vaak onder druk laten aanpraten om persoonlijke grenzen en principes te laten varen. Waarbij ik niet wil zeggen dat kunst geen groot goed is, of het niet waard is om voor door het slijk te gaan – indien nodig doet elke acteur met een beetje passie dat met volle overtuiging. Die complete emotionele overgave is wat dit vak juist subliem maakt. Manipulatie is in deze context niet per se een negatief woord, mits de mensen met jouw touwtjes in handen zich ook bekommeren om jouw kwetsbaarheid. Het lijkt echter in de aard van de mens te zitten scheve machtsverhoudingen te misbruiken, of dit nou is om politieke redenen, religieuze, seksuele, of in de naam van De Kunst. De Allerhoogste Kunst blijkt dan toch keer op keer de kunst van de integriteit.

Save