Met de verkiezingen voor de deur, en daarmee formaties – en het onvermijdelijke probleem van verkiezingsbeloften tegenover het ‘mee mogen regeren’ – en de pacificatiepolitiek, lijkt het mij handig nog even de aandacht te vestigen op wat de komende dagen hopeloos verloren zal gaan in de media: dat linkse en rechtse politiek niet bestaat.
Een korte historie
Natuurlijk, de termen rechts en links komen ergens vandaan: in de Franse regering ten tijde van de Revolutie in de achttiende eeuw zaten mensen tegenover elkaar, en waar de linkerkant van de zaal over het algemeen seculier was en tegen de monarchie, was de rechterkant voor monarchie, traditie en religieuze waarden.
Echter, afgelopen week hield Dick Zijp, een theaterwetenschapper, een lezing over de consensuscultuur in de politiek, en daarin werd eens te meer duidelijk dat het denken in links en rechts de basis is voor een aantal fundamentele denkfouten. Gelukkig is de lezing van Zijp ook op internet gepubliceerd voor de geïnteresseerden onder ons. Het gaat mij niet over cabaretiers of hun positie in het publieke debat, maar Zijps lezing laat zo mooi duidelijk zien waar de fouten zitten, dat ik het niet kan laten haar te gebruiken. Zijp heeft het over onder andere Theo Maassen en het feit dat Maassen in één van zijn shows een mening deelt over de islam. Zijp zegt vervolgens dat Theo Maassen consensuspolitiek betracht omdat hij over het algemeen ‘links’ lijkt te zijn, maar het dan toch ineens een klein beetje eens is met Geert Wilders:
Bullshit natuurlijk. Laat ik je even uitleggen waarom: allereerst is Theo Maassen een mens en geen politieke partij. Natuurlijk, als publiek persoon draagt hij in grotere mate bij aan het publieke debat dan Henk en Ingrid (laten we wel wezen, je was ze al bijna vergeten), maar dat wil niet zeggen dat je zijn politieke statements kunt lezen als pacificatie. Hoezo dat links-en-rechts-denken? Een kleine schets van het landschap rond de vorige verkiezingen laat zien dat het spectrum nogal uiteenloopt als het gaat over verschillende onderwerpen en methodieken:
We zien PVV bijvoorbeeld als een stereotype rechtse partij, terwijl ze enorm veel traditioneel linkse standpunten heeft, omdat ze enorm rechts is als het gaat over immigratie. Aangezien ze het daar vrij veel over hebben, is het niet moeilijk te zien waarom de associatie bestaat, maar dat bewijst maar weer eens dat je niet zoveel hebt aan het links-en-rechts-denken. De lijnen die hierboven getekend staan bestaan helemaal niet. Er zijn alleen standpunten en daarmee ben je het eens, deels mee eens of niet mee eens. Dat Maassen een standpunt inneemt dat deels overeenkomt met dat van de PVV is dus helemaal niet gek. Het is alleen gek als je een mening essentialiseert tot een ‘linkse’ of ‘rechtse’ mening. Daarbij is het progressief en conservatief denken al lang niet meer voorbehouden aan respectievelijk links en rechts, zoals ook de diagram van Wikipedia laat zien:
Thematisch gebonden standpunten
In plaats van maar te blijven praten over het zwaar achterhaalde links en rechts in de politiek, doen we er beter aan goed te kijken naar de standpunten van de partijen over verschillende thema’s. Eerder beschreef ik al hoe termen als ‘linkse hobby’s’ en de ‘elite’ zorgen voor polariserend denken in de politiek en media. Het links-en-rechts-denken is daar net zo goed onderdeel van. Zijps insteek is helemaal funest: ervan uit gaan dat je geen mening kunt hebben die deels overeenkomt met die van een ander, wanneer jullie beider meningen over andere onderwerpen ver uiteen liggen. Dit soort uitspraken dragen bij aan het denken in tegenstellingen en snoeren (weer eens) de mond van het ‘gematigde midden’. Dat schrijf ik tussen aanhalingstekens, omdat het midden natuurlijk ook alleen bestaat bij gratie van het voortbestaan van het links/rechts paradigma. George Lakoff legt je uit waarom het gematigde midden een mythe is: omdat er geen ideologie van gematigdheid bestaat:
Weg met links en rechts!
In plaats van te denken in termen van links en rechts, doen we er goed aan eens te gaan denken over de termen links en rechts. In het beste geval komen we tot de conclusie dat ze de deur uit moeten, want het is op zijn zachtst gezegd vreemd dat je niet over twee compleet verschillende onderwerpen twee meningen kunt hebben, zonder dat je wordt ‘beschuldigd’ van bijdragen aan de ‘consensuspolitiek’ die uiteindelijk alleen maar polariseren (als we de auteurs waarop Zijp zich baseert mogen geloven). Dat je links of rechts moet zijn om een positie in te kunnen nemen in het politieke en publieke debat. Er is niemand bij gebaat dat we de komende dagen weer gebombardeerd gaan worden met de kwestie welke van deze twee zijdes de verkiezingen gewonnen heeft, laat staan dat we gebaat zijn bij de zoveelste analyse over hoe de PvdA dit keer weer naar ‘rechts’ is geschoven, terwijl we allemaal al lang wisten dat ze niet meer zo ‘links’ was als vroeger. Nee. De enige manier waarop we het politieke landschap inzichtelijk en begrijpelijk kunnen maken, is door hier juist vanaf te stappen en je mening te vormen op basis van partijprogramma’s en je eigen hete hangijzers, in plaats van de associatie van een partij met een plekje ergens op een niet-bestaande lijn.