De nieuwe Beauty and the Beast lijkt meer op Cinderella en The Jungle Book dan op Maleficent: de versie uit 1991 wordt vrij trouw gevolgd, met her en der een verwijzing naar de (veel interessantere) versie van Jean Cocteau uit 1946. Dan Stevens mag na Downton Abbey weer eens een romantische held spelen, al is het dit keer onder een flinke laag CGI. Gaston wordt met verve gespeeld door Luke Evans. De rol van Belle ging naar Emma Watson, die waarschijnlijk meer op haar uiterlijk dan op haar stem gekozen is.
Emma’s activisme
De feministische bonafides van Emma Watson zijn op zich prima. Ze is “Goodwill”-ambassadeur van de VN op het gebied van vrouwenrechten en zette in die rol de #HeforShe campagne op, om mannen meer te betrekken bij vrouwenemancipatie. Ze leidt op Goodreads een feministische boekenclub en laat regelmatig feministische klassiekers slingeren in de metro. In menig interview maakt ze duidelijk dat ze overtuigd feminist is.
Daarnaast is het moeilijk om niet nog steeds Hermione Granger/Hermelien Griffel in haar te zien: het personage dat éigenlijk misschien de hoofdrol had moeten spelen in de Harry Potterreeks. Ook Hermelien leest alles wat los en vast zit; ze is slim, koppig, ambitieus én ze komt – op niet altijd verstandige maar altijd goedbedoelde wijze – op voor de rechten van zwakkeren, zoals de huiselven.
Ook over de rol van Belle had Emma feministische uitspraken. Ze weigerde nog de rol van Assepoester (die uiteindelijk naar Lily James ging) omdat ze dat personage te “passief” vond. Belle sprak haar meer aan: daar kon ze wel een personage van maken dat het soort vrouw was dat ze als rolmodel zou willen spelen, zei ze in een interview met Total Film.
“There’s this kind of outsider quality that Belle had, and the fact she had this really empowering defiance of what was expected of her. In a strange way, she challenges the status quo of the place she lives in, and I found that really inspiring. She manages to keep her integrity and have a completely independent point of view. She’s not easily swayed by other people’s perspective—not swayed by fear-mongering or scapegoating.”
Feministisch?
Assepoester – de Disneyheldin die haar prins verdient door lief en gedienstig te zijn en leuk te kunnen naaien – is inderdaad moeilijk een feministisch rolmodel te noemen. Maar is Belle echt beter? Het verhaal van Belle en het Beest is tenslotte op z’n best een romantisering van Stockholm-syndroom te noemen. Op z’n ergst kan je het zien als een sprookje dat meisjes aanleert om te blijven bij lelijke, agressieve, zelfs gewelddadige mannen. Zelfs het grootste beest kan tenslotte hervormd worden door de liefde van een goede vrouw.
Je kan dat overdrijven noemen, maar vergeet niet dat sprookjes oorspronkelijk een opvoedkundige functie hadden. Roodkapje leert je om niet mee te gaan met vreemde mannen in het bos, Hansje en Grietje om niet verleid te raken door lekkerneien, Repelsteeltje dat je beter niet teveel kan opscheppen.
La Belle et La Bête stamt uit een later tijdperk dan de meeste traditionele sprookjes: het werd in de negentiende eeuw geschreven door Gabrielle-Suzanne de Villeneuve en later herschreven door Jeanne-Marie Leprince de Beaumont – twee vrouwen, dus. Maar ook aan dit sprookje zat een duidelijke les vast: dat nederigheid en niet te veel letten op uiterlijk beloond wordt. Of dat nou feministische lessen zijn? Dat vrouwen nederig moeten zijn vinden we hier bij Vileine in ieder geval zeker niet, en dat vrouwen ook onaantrekkelijke mannen een kans moeten geven – vooral als ze een kasteel hebben – is een idee dat al veel te veel gepropageerd wordt.
In de film is wel moeite gedaan om Belle nog net wat assertiever en geëmancipeerder te maken. Ze knoopt kleren aan elkaar voor een ontsnappingstouw, ze vecht dapper tegen wolven in het bos en ze laat zich door het Beest niet bijster intimideren. Ze gaat enthousiast het gevaar tegemoet. Maar het centrale probleem blijft bestaan: het enige dat het Beest hoeft te doen om haar liefde waard te blijken is a) een kwetsbaar moment hebben en b) net iets minder een eikel te zijn dan eerst. (Ok, ok, hij “geeft” haar een fantastische bibliotheek. Maar een gevangenis met een fantastische bibliotheek is natuurlijk nog steeds een gevangenis.)
Bij de aanpassingen zijn ook een aantal seksistische personages en grappen de film binnengeslopen. Zo is klok Cogsworth niet bepaald blij als hij wordt herenigd met zijn vrouw. En net als in de Disney-film wordt er nogal neergekeken op de drie meisjes die wél verliefd zijn op Gaston.
Homomoment
Er was nog één aspect aan de nieuwe Beauty and the Beast in het nieuws: er zou een heus homoseksueel personage in zitten, met een “expliciet” homoseksueel moment. LeFou, de handlanger van Gaston, heeft namelijk in de film… een shot van wel twee seconden (misschien zelfs drie!) waarin semi-expliciet wordt gemaakt dat hij op mannen valt.
Het is een beetje sneu dat dit kleine beetje al op zoveel aandacht mag rekenen. Écht expliciet zou is het moment namelijk niet te noemen: knipper op het verkeerde moment en je mist het. Dat een Disneypersonage – specifiek een slechterik – gay gecodeerd wordt is bovendien niet bepaald innoverend te noemen: LeFou in de geanimeerde versie was ook al duidelijk verliefd op Gaston, en dan hebben we het over Scar en Jafar nog niet eens gehad – en Ursula uit De kleine zeemeermin is zelfs op de beroemde drag queen Divine gebaseerd!
Regisseur Bill Condon is zelf homo en maakte in het verleden interessante films over niet-heteroseksuele personages: Ian McKellen (in deze film aanwezig als klok Cogsworth) leverde in Condons film Gods and Monsters een gevoelig portret van de homoseksuele regisseur van Frankenstein, James Whale, en in Kinsey gaf Condon een genuanceerde kijk op het seksonderzoek en het seksleven van Alfred Kinsey. Je kan het zien als overwinning voor hem dat hij Disney overtuigde om van de subtekst – al was het maar voor twee seconden – min of meer tekst te maken. Toch is het zo’n kleine vooruitgang dat het vooral benadrukt hoe ver we nog te gaan hebben.
Feminisme light
Het is een voorbeeld van hoe de nieuwe Beauty and the Beast – en Emma Watson – blijven steken in goede bedoelingen. Watson vervult een belangrijke rol: via haar worden heel veel tienermeisjes voor het eerst in feminisme geïnteresseerd. Hopelijk graven ze na die eerste kennismaking echter wel verder, want Watson is het feminisme in zijn minst bedreigende – en dus minst effectieve – vorm.
Ook Watson zelf kan ons feminisme goed gebruiken. Laatst kreeg ze nog een storm van kritiek over zich heen omdat ze semi-provocatief poseerde voor Vanity Fair. Ze werd hypocriet genoemd: feministisch hoor, zonder beha op de cover van een blad. Emma liet zich niet uit het veld slaan, maar haar reactie liet zien hoe oppervlakkig haar feminisme (nog?) is: “Feminism is about giving women choice. Feminism is not a stick with which to beat other women, it’s about freedom, it’s about liberation, it’s about equality. I really don’t know what my tits have to do with it. It’s very confusing.”
Op zich: waar. Maar zonder te analyseren waarom er nog steeds aan vrouwen wordt gevraagd om – voor een vrouwenblad! – halfnaakt te poseren, waaróm het sprookje nooit zou worden gemaakt met een knappe man en een beestachtige vrouw (of twee mannen, of twee vrouwen), en waaróm vrouwen zo makkelijk door het patriarchaat tegen elkaar uitgespeeld worden, kom je niet heel veel verder.
Tale as old as time, zingt Emma Thompson in de film, die de rol van Mrs. Potts van Angela Lansbury overnam. De nieuwe Beauty and the Beast is een feest van herkenning als je zoals ondergetekende de Disneyfilm tientallen keren keek. Maar ondertussen wordt het ook misschien tijd voor minder oude(rwetse) verhalen.
Pingback: RE: Disney-verhalen zijn toe aan een modern jasje – Vileine.com