WORLD+CULT

Kanttekeningen: Male Gaze voor beginners

Aleksandra Kingo

In Kanttekeningen zet Winnie letterlijk vraagtekens bij allerlei culturele fenomenen en krijg je een toelichting aan de hand van verschillende media – van YouTube-filmpjes tot krantenkoppen.

Zit je make-up niet goed of heb je veel seks? Dan is de kans aanwezig dat je daar ook door andere vrouwen op beoordeeld wordt. Je hoort dan ook vaak dat vrouwen net zo goed mee doen aan onderdrukking. Maar hoe werkt die onderdrukking dan? Deze week daarom in Kanttekeningen een ingewikkeld feministisch begrip: de ‘male gaze’ en hoe vrouwen de male gaze zelf geïnternaliseerd hebben.

Een korte 101

Mocht je nog niet bekend zijn met de term: de male gaze is de blik van de man. Dat refereert natuurlijk niet naar een willekeurige man die uit zijn ogen kijkt, maar naar het perspectief van de man en hoe dat het wereldbeeld van de (Westerse) wereld bepaalt. De term ‘male gaze’ werd voor het eerst genoemd in een essay van filmwetenschapper Laura Mulvey in de jaren zeventig. Mulvey bekeek ontzettend veel Hollywoodproducties en haar viel iets op: vrouwen, of liever gezegd hun lichamen, werden altijd op een bepaalde manier in beeld gebracht. Zo zoomde de camera in op specifieke lichaamsdelen (borsten of billen) of ging de camera langs het lichaam van de vrouw omhoog. Dit is wat Mulvey de ‘male gaze’ noemde. Daarmee bedoelde ze dat films gemaakt werden vanuit de blik van de man. Dat wil zeggen: vrouwen zijn in films objecten die door de blik van de camera bestudeerd worden. De man is dus de kijker en de vrouw de bekekene.

Nu kun je zeggen dat deze stelling meer waarheid in zich had in de jaren ’70 dan nu. Toch is de male gaze is nog steeds in veel visuele cultuur aanwezig. Niet alleen films; denk ook maar eens aan advertenties zoals die van SuitSupply:

Maar we zien de male gaze niet alleen als het gaat over dure pakken voor belangrijke mannen. Denk eens aan de cover van een willekeurige glossy, waarbij iedereen zo gephotoshopt wordt dat ze er aantrekkelijk uitzien. Voor wie? Voor de heteroseksuele man, en daarmee voor de vrouw die dat beeld van wat aantrekkelijk is heeft geïnternaliseerd. Zelfs als ze in werkelijkheid op stevige vrouwen valt of op mannen die klein en dik zijn. Maar je ziet het ook op onverwachte plekken, zoals in de buitengewoon populaire film La La Land:

Hoe staat een male gaze tegenover een female gaze? Vergelijk deze twee fragmenten eens:

De male gaze gaat niet letterlijk over vrouwen en mannen, maar over het zien van iemand door een bepaalde spreekwoordelijke bril. Die bril is het perspectief van de stereotype heteroseksuele man. Dat betekent dat je de aantrekkelijke dingen ziet zoals de man ze aantrekkelijk vindt (met de nadruk op ‘stereotype’ dus want natuurlijk vindt niet elke man hetzelfde aantrekkelijk)

De male gaze gaat ook niet alleen over curves. In bredere context wordt de vrouw bepaald door haar relatie tot het mannelijke, iets wat vooral in fictie goed terug te zien is. Alison Bechdel bedacht er zelfs een test voor, waar verbazingwekkend weinig films voor weten te slagen. Om te slagen moet een film voldoen aan het volgende: 1. Er moet meer dan 1 vrouw in voorkomen; 2. Die tegen elkaar praten; 3. Over iets anders dan een man. Gelukkig slagen er steeds meer films voor deze Bechdel-test.

Altijd bekeken worden

De male gaze is niet alleen iets wat door een regisseur als trucje wordt toegepast. Sterker nog, het is veel waarschijnlijker dat Damien Chazelle, de regisseur van La La Land, niet eens doorhad hoe hij de vrouwelijke hoofdrol in beeld heeft gebracht (de male gaze nu eenmaal de dominante gaze is). Dat heeft allerlei gevolgen, ook voor vrouwen zelf. Veel vrouwen hebben er bijvoorbeeld moeite mee zichzelf mooi te vinden, omdat ze niet in het plaatje passen van de ‘standaard aantrekkelijke vrouw’ (bekeken vanuit de gaze dus). Maar hoe kan dat dan? Wij zijn tenslotte geen mannen en hun blik is de onze niet. Het voert wat ver om alle theorieën hierover aan te halen, maar een van de belangrijkste theorieën hierover komt van de filosoof Michel Foucault. Hij noemt deze theorie de theorie van het ‘panopticon’.

Het panopticon is een gevangenis waarin in het midden een toren geplaatst is waardoor iedere gevangene op ieder moment zichtbaar is voor de bewaker. Hoewel je als gevangene heus niet altijd bekeken wordt, weet je niet zeker wanneer er wel of niet naar je gekeken wordt. Dat zorgt ervoor dat je je continu gedraagt zoals je je ‘hoort’ te gedragen. Op den duur, zoals ook het beroemde personage in Orwells 1984, ga je er ondanks dat je misschien beter weet er toch in geloven.

Geen bewegingsvrijheid

Kritiek op Foucault komt van Sandra Lee Bartky die in een essay uitlegt waarom het lichaam van de vrouw (als een gedisciplineerd lichaam) anders is dan dat van een man. Bartky zegt dat de vrouw nog veel verder gedisciplineerd is dan de man. Allereerst is er al het lichaamsideaal: als je tegenwoordig iets zoekt over sport voor vrouwen gaat het misschien niet meer alleen over dun zijn, maar het heeft nog steeds van alles te maken met hoe je lichaam eruit zou ‘moeten zien’. Ronde billen, dunne armen of zelfs de thigh gap (die maar heel weinig vrouwen natuurlijk hebben). Zelfs als de meeste mannen er zelf niet op zitten te wachten, gaat het nog steeds om het aantrekkelijk zijn volgens die heersende male gaze. Maar vrouwen hebben daarnaast ook minder bewegingsvrijheid dan mannen: vrouwen gebruiken hun lichaam eerder op een manier die hen kleiner en geslotener maakt, zoals fotografe Marianne Wex zichtbaar maakte.

Wat wil je nou zelf?

De male gaze zie je het snelst terug in media maar je kunt er zelf ook last van hebben. Zo kun je een behoorlijk gebrek aan eigenwaarde krijgen doordat je niet aan een schoonheidsideaal voldoet. Maar zelfs als je wel aan het plaatje voldoet, kun je nog gebukt gaan onder de blik. Het 18-jarige instagrammodel Essena O’Neill bijvoorbeeld had een paar jaar lang een erg succesvolle baan op sociale media. Met meer dan 500,00 volgers verdiende ze via het sociale medium heel veel geld, maar tegelijkertijd voelde het ‘alsof ze gevangen zat’ (haar eigen woorden)

De geïnternaliseerde male gaze is lastig omdat je op den duur eigenlijk niet weet of wat je nu doet, ook echt is wat je zelf wil. Wil je nou zelf een platte buik of is dat het gevolg van wat de male gaze je oplegt? Waarom scheer je je benen? Waarom moet je huid zo zacht aanvoelen? Eet je dat stukje taart niet omdat je er geen trek in hebt, of omdat je je schuldig gaat voelen omdat je het gewoon eigenlijk ‘niet had moeten doen’?

De vrouwelijke censuur

Het veelgehoorde argument dat een vrouw het veel belangrijker vindt wat je aanhebt dan een man, klopt dus deels wel. Geen ander dan een ander die zich op dezelfde manier binnen de male gaze moet manoeuvreren, kan volledig bevatten hoe goed ik het er vanaf breng. En ook hier zit dus een gevaar in: het vrouwelijk lichaam wordt namelijk niet alleen gedisciplineerd, maar ook gecensureerd. Niet alleen worden pukkeltjes en cellulitis weggeshopt, je mag ook niet zweten, make-up dragen en menstruatiebloed is in reclame geen rode vloeistof, maar blauw, omdat het anders natuurlijk maar vies zou zijn. Sterker nog, als je die reclames moet geloven ben je als vrouw continu aan het lachen en druk aan het sporten zodra je ook maar het eerste druppeltje bloed ziet verschijnen. En dat doen we dus niet alleen voor de mannen, omdat het toevallig de male gaze is, we doen het omdat we zijn gaan geloven dat we alles moeten doen ‘zoals het hoort’ voor vrouwen. Kortom, de male gaze en de internalisering ervan door vrouwen heeft een heleboel gevolgen voor de positie en behandeling van de vrouw in de maatschappij, maar ook voor je eigen mentale welzijn.

De oplossing

Het vervelende van de male gaze is dat er niet een hapklare oplossing is om er onderuit te komen. Bewustwording is misschien een eerste stap en kan helpen om je te realiseren dat je onzekerheid over je dijen onnodig is. De eenvoudigste manier om tegen de male gaze in te druisen is vaak toch via de media (hoe ironisch) of de kunsten. Als reclamemakers en regisseurs het fenomeen snappen, kunnen ze de gaze vermijden. En dan kan het zo maar opeens zijn dat Wonder Woman niet een ijsje sensueel aflikt, maar er gewoon een hele grote hap uit neemt:

1 Comment

1 Comment

  1. Pingback: Het Grote Feministische Woordenboek – Vileine.com

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top