In 2013 was ik aan het werk op een evangelische boerderij in Portugal toen me nadrukkelijk werd verteld dat ik absoluut niet bij de nachtschade (de tomaten en aubergines) in de buurt mocht komen. De reden? Ongesteldheid. Van mijn menstruatie zouden de planten namelijk gaan hangen.
Deze visie werd wetenschappelijk bewezen in 1920 toen Bela Schik en David Macht ‘menotoxide’ ontdekten, een plantvernietigende stof die menstruerende vrouwen via hun huid uitscheiden. Niet alleen het bloed zelf was giftig, maar deze ‘menotoxide’ werd via tranen, zweet, spuug en zelfs de adem overgebracht. Toen een groep wetenschappers het experiment herhaalde in 1934, bleek er geen correlatie te bestaan tussen plant-degeneratie en menstruerende vrouwen, en de ‘menotoxide’ was ook nergens te bekennen.
Ongesteld? Niet naar de kapper
Dit wetenschappelijk bewezen ‘feit’ verschilde niet veel van het verslag van de Romeinse Pliny de Oudere. Rond de eerste eeuw na Christus schreef hij in de eerste encyclopedie Natural History het volgende over menstruatie: ‘Door contact wordt nieuwe wijn zuur, planten die ermee in aanraking komen worden onvruchtbaar, zaden in de tuin drogen op, fruit valt van bomen, staal en ivoor worden dof, bijenkorven sterven uit, brons en ijzer worden roestig en vreselijke stank vult de lucht. Het proeven maakt honden gek en infecteert hun beten met ongeneesbaar gif… Zelfs de kleine mier is er gevoelig voor en gooit graan weg dat ernaar smaakt en raakt het niet meer aan.’
Equivalenten van dit soort bijgeloof bestaan vandaag de dag nog steeds. Zo werkte er bijvoorbeeld geen enkele vrouw in de opiumindustrie in Saigon in de negentiende eeuw omdat er geloofd werd dat opium zuur zou worden met een menstruerende vrouw in de buurt. En vrouwen geloofden in 1920 nog dat een permanentje in hun haar niet zou pakken wanneer ze menstrueerden.
Schaamte en taboe
Maar waar komen al deze overtuigingen over menstruatie toch vandaan? Waarom vinden we menstruatiebloed toch zo vies en gevaarlijk? Als we naar de vrouwelijke cyclus kijken, zien we dat de menstruatie in onze westerse cultuur niet wordt bejubeld maar eerder vervloekt. Maar dan wel stilletjes, want onze cyclus wordt in het publieke leven niet erkend. We hebben geen overgangsritueel dat de overgang van meisje naar vrouw kenmerkt en viert. Wat we wel krijgen is een pak inlegkruisjes, een chocoladereep en een fles clearasil rond ons dertiende. Maar waarom zijn we toch zo negatief over menstruatie en de vrouwelijke cyclus? Zonder de menstruatie zouden we hier met z’n allen niet zijn.
Er hangt een walm van schaamte en taboe rond menstruatie. In veel culturen worden vrouwen die menstrueren tijdelijk buitengesloten van het publieke leven. Meisjes kunnen niet naar school en worden beschaamd en gestraft, zonder hygiënische middelen en steun. Patriarchale wereldreligies zien menstruerende vrouwen over het algemeen als ‘onrein’. In de bijbel staat bijvoorbeeld dat menstruerende vrouwen voor zeven dagen onrein zijn. Alles wat ze aanraken wordt ook onrein en mannen zouden geen seks met menstruerende vrouwen mogen hebben – anders worden zij het ook. Ook mogen vrouwen geen hoge ambten in de kerk bekleden en velen denken dat dit afkomstig is van de onreinheid van vrouwen. De feministische Joodse Talmudic professor, Judith Hauptmann onderzocht regels van onreinheid. Zij vond dat in het eerste hoofdstuk van Leviticus er ook over mannelijke onreinheid wordt geschreven; nadat een man geëjaculeerd heeft ‘…he shall count off seven days for his cleansing, wash his clothes, and bathe his body in freshwater; then he shall be clean.’ Maar hoe komt het dat deze regels voor mannen zijn verdwenen, terwijl het taboe voor vrouwen nog volop leeft?
Respect voor menstruatiebloed
Interpretaties van menstruatie zijn evenredig geëvolueerd met de status die vrouwen in hun cultuur hadden. In matriarchale samenlevingen hadden vrouwen en mannen respect voor menstruatiebloed en ze beschouwden het als iets krachtigs. Elizabeth Gould Davis zegt dat de matriarch – een samenleving waarin de macht bij vrouwen ligt – ‘s werelds eerste politieke systeem was. Het vrouwelijk-bloed-taboe is een erfenis uit de tijd dat vrouwen heersten en dit taboe gebruikten om respect en angst af te dwingen bij mannen. Visies op het vrouwelijk bloed als ‘bevuilend’ floreerden juist in patriarchale samenlevingen. Bruno Bettelheim zegt dat het vermogen van de vrouw om te baren en te menstrueren ooit afgunst opwekte bij mannen. Om die balans van de sekses te vereffenen, legden ze vrouwen taboes op. De uitgestrektheid van het patriarchaat, inclusief wereldreligies, heeft de bevuiling-constructie van vrouwelijk bloed tot norm gemaakt.
Taboes bestaan om mensen tegen gevaar te beschermen. In veel samenlevingen wordt er vanuit gegaan dat de vrouw mana uitzendt, een bedreigende bovennatuurlijke kracht afkomstig van menstruatiebloed. De taboes van menstruatie zijn gebruiken die helpen om haar en haar gevaarlijke invloeden te vermijden zodat ze niet bezwijkt onder haar eigen krachten. Want er is ook een andere rode draad in oude verhalen over menstruatie.
Bloed als tovermiddel
Menstruatiebloed werd als een tovermiddel beschouwd door de Cherokee, een symbool van vrouwelijke kracht wat ingezet kan worden tegen een vijand in magie, oorlog en ritueel. Een legende vertelt over een kannibalistisch monster genaamd Nun’yunu’wi, die onkwetsbaar was door zijn stenen huid. Geen een strijder kon hem verslaan, maar hij had één zwakte; menstruerende vrouwen. Hij werd verslagen door zeven menstruerende maagden. Een voor een stonden ze voor hem en tapte zijn kracht af, waarna hij tot stof verging. De Ashanti in Ghana geloven bijvoorbeeld weer dat menstruatiebloed een krachtige levenskracht is. En ook volgens de !Kung in de woestijn van Nambibië heeft vooral de eerste menstruatie van een meisje num, spirituele energie. Ze moet dan afgezonderd van de samenleving in een menstruatiehut; omdat haar spirituele energie gevaarlijk hoog is moet contact met de buitenwereld vermeden worden. Zo’n meisje moet dan ook haar ogen omlaag houden want als ze naar de zon kijkt, zou deze heter worden en de aarde vernietigen. Kijkt ze naar de wolken, dan geven ze geen regen.
Maar ook dichter bij huis wordt geloofd in de kracht van menstruatiebloed. In de middeleeuwen was menstruatiebloed een bekend middel voor de genezing van lepra, wratten, moedervlekken, aambeien, epilepsie, wormen en hoofdpijn. Het is tevens een effectief middel in een liefdesdrankje en het kan kwade geesten wegjagen. Ook het eerste doekje van een maagd was zeer kostbaar, het zou bewaard moeten worden om de pest mee te genezen.
Een verklaring voor de enorme angst en de kracht van menstruatie is dat de vrouwelijke cyclus werd gekoppeld aan de cyclus van de maan die ook 28 dagen duurt, de seizoenen, het ritme van eb en vloed, het verdwijnen van de zon in de donkere nacht, dood en leven. Deze kosmische krachten werden gevreesd. Het vermogen om leven te geven en te nemen wordt gespiegeld in de vrouw, in haar eigen cyclus. Het leven: zwanger worden, en menstrueren, wat het niet-leven betekent. De vrouw had de kracht om te creëren en daarbij ook de kracht om te vernietigen. Aan de ene kant is de vrouw dus onschendbaar, heilig; aan de andere kant is ze besmet, en onschoon. Ze is wat de Romeinen noemden: Sacra, heilig en vervloekt.
Ongepaste inhoud
Waar deze angst of ontzag zijn oorsprong ook mag vinden, heel veel van de taboes leven nog. En hoe meer je erover gaat lezen, hoe meer je gaat zien dat onze cultuur ermee verweven is. Wist je bijvoorbeeld dat het bijgeloof van niet onder een ladder lopen afkomstig is van de angst dat er mana, of menstruatiebloed op je hoofd zou vallen? Steeds meer vrouwen verzetten zich echter tegen de taboes en ze nemen de betekenis van menstruatie in eigen hand. Rupi Kaur deed dat bijvoorbeeld op Instagram, waarop ze een foto plaatste van zichzelf waarop ze was doorgelekt. De foto werd van Instagram verwijderd vanwege de ‘ongepaste inhoud’, waarna vrouwen in protest gingen.
Net als de maancyclus, die de rode draad vormt van elk heksenritueel. Vaak wordt het als offer teruggeven aan moeder aarde, of tekeningen mee gemaakt. Zusjes daarvan zijn de populaire maancirkels, vrouwencirkels en baarmoederopstellingen. Hier wordt er op individueel en groepsniveau nieuwe betekenis gegeven aan de menstruatie. Zo oefenen vrouwen daadkracht uit en verzet om hun menstruatie op hun manier te laten zien, te vieren en er nieuwe betekenis aan te geven. Om hun menstruatie uit de taboesferen te halen van vies, gevaarlijk en onrein, naar krachtig, subliem en ontzagwekkend.
If you think you are emancipated, you might consider the idea of tasting your own menstrual blood – if it makes you sick, you’ve got a long way to go, baby. – Germaine Greer
Meer Vileine scherpte? We maken samen met Blendle elke week een themabrief, abonneer je hier op onze weekcyclus!
