WORLD+CULT

Instant Classic: Herinneringen van Dr. Aletta H. Jacobs

Aletta Jacobs

In Instant Classic bespreken Vileine-redacteuren feministische klassiekers, zodat jij ze niet meer hoeft te lezen – maar het straks wel wilt. Deze week Herinneringen van Dr. Aletta H. Jacobs. De autobiografie van Neerlands meest bekende feministe en eerste vrouwelijke arts. Recensie door Yvonne Kraak.

Waar en wanneer?

Deze autobiografie beschrijft het buitengewone leven van Aletta Jacobs, vanaf het moment dat ze geboren wordt in 1854 te Sappemeer, tot aan haar 70-ste verjaardag in Amsterdam in 1924.

Waar ken je de auteur nog meer van?

Waarschijnlijk gaan er wel wat belletjes rinkelen. Zoals eerste vrouwelijke student in Groningen, eerste vrouwelijke arts, pessarium en vrouwenkiesrecht.

Waar gaat het over?

Dit boek is een pareltje van een autobiografie, niet alleen als je meer wilt weten over het leven van Aletta Jacobs, maar vooral ook als je meer wilt weten over het leven van vrouwen in het algemeen in Nederland tussen omstreeks 1850 tot aan 1930. Waarschijnlijk ken je het leven van Aletta Jacobs wel in grote lijnen; ze was de eerste vrouwelijke studente en arts en streed voor vrouwenrechten. Het bijzondere is dat ze in ‘Herinneringen’ heel precies beschrijft welke weg ze heeft afgelegd en welke obstakels ze heeft moeten overwinnen om daar te komen, en juist deze details maken haar leven zo fascinerend.

Al heel jong blijkt Aletta Jacobs te weten wat ze wil. Ze verklaart als zesjarige al dat ze dokter wilt worden. “Geen oogenblik is toen of later de gedachte bij mij opgekomen, dat dit voor een meisje moeilijk zou gaan. Hoe kon dat ook? Thuis werd immers tusschen jongens en meisjes geenerlei verschil gemaakt.” Ze getuigt ook van een sterke wil. Nadat ze de lagere school heeft voltooid, bezoekt ze slechts twee weken de jongedamesschool, en noemt dit een nachtmerrie. “Ik vond dat ik er als het ware met den dag dommer werd; en reeds na twee weken gaf ik er den brui aan. Wàt ze thuis ook zeiden, niemand kon mij bewegen de lessen aan die school verder te blijven volgen.” Ze krijgt vervolgens eerst lessen in Grieks en Latijn van een huisvriend, waarna het plan wordt opgevat om een examen af te leggen als leerling-apotheker. Als ze daarvoor slaagt, mag ze ook lessen volgen aan de Rijks Hoogere Burgerschool, terwijl die normaliter slechts voor jongens bedoeld is. Ze schrijft eigenhandig een briefje naar Minister Thorbecke waarin ze om toestemming vraagt om aan de universiteit te studeren

Ik wachtte met mijn antwoord tot den 9den Februari, omdat ik toen kon schrijven dat ik zeventien jaren was. Zoo eerlijk mogelijk beantwoordde ik het schrijven van den minister en pas nadat de brief verzonden was, bracht ik er mijn vader van op de hoogte.” 

Thorbecke geeft als één van zijn laatste ambtelijke bezigheden haar toestemming, en haar grote wens komt dan in vervulling: ze mag definitief aan de Rijksuniversiteit Groningen studeren.

Het is onmogelijk om in deze recensie alles te vertellen wat Aletta Jacobs heeft klaargespeeld. Ze overleeft argwanende medestudenten en docenten, maar krijgt ook veel steun uit onverwachte hoek aan de universiteit. Na Groningen vertrekt ze naar Amsterdam, waar ze een praktijk start en ook twee ochtenden per week een gratis spreekuur heeft op de Wallen. Ze zal ook heel veel reizen naar Engeland, waar ze in contact komt met vrouwen die strijden voor vrouwenkiesrecht. Van het belang van die strijd raakt ze overtuigd, en die zal haar uiteindelijk de hele wereld over doen reizen.

Overal waar ze komt ziet ze onrecht, en probeert ze er iets aan te doen. Het is ongelofelijk wat één vrouw in één leven heeft bewerkstelligd. Dit boek biedt een interessant inkijkje in de gedachtewereld van een ware feminist avant la lettre. Een vrouw die héél precies weet wat ze wilt, een vrouw die geen grenzen kent in haar werk voor anderen, die met veel (zelf)spot tegenstanders van repliek dient, maar uiteindelijk wel iedereen met respect behandelt, van bankier tot prostituee.

Waarom moet je dit boek toch echt lezen?

Het leven van Aletta Jacobs mag niet gereduceerd worden tot enkele thema’s waar ze zich in haar leven hard voor maakte. Wat haar tot zo’n geweldige vrouw maakt is dat ze bij elke hobbel niet uit de weg, maar keihard in de aanval gaat. Ze mag het ‘Leesmuseum’ op het Rokin van Amsterdam niet in? Men deelde mij mede, dat het nog nooit bij een vrouw was opgekomen het lidmaatschap te ambiëren.” Prompt vraagt ze mannelijke aanwezigen om haar ter ballotage voor te dragen. Als ze later ‘s avonds onderweg is naar een patiënt wordt haar door een handtastelijke agent toegebeten dat ze ‘s avonds beter thuis moet blijven. “Zodat ze niet zou worden lastiggevallen.” De volgende dag vraagt ze de hoofdcommissaris van de politie te spreken.

De Stadsschouwburg stuurt een decreet uit dat ‘Vrouwen zonder mannelijke geleide niet meer tot den schouwburg worden toegelaten’. Onmiddellijk schrijft ze een fel protest tegen het genomen besluit.

Hoewel ik betrekkelijk weinig naar den schouwburg ging, wilde ik mij de enkele keeren dat ik een voorstelling bijwoonde, niet het gezelschap van een kruier laten opdringen, te minder omdat ik mij volkomen in staat achtte mij zelf te beschermen.

Winkelmeisjes moeten 12-14 uren achter elkaar staand hun werken uitvoeren. Aletta Jacobs brengt het onder de aandacht door middel van een manifest, en krijgt het voor elkaar dat winkelmeisjes voortaan ook zittend hun werk mogen uitvoeren. En zo gaat het gedurende het hele boek door, in elk hoofdstuk doorbreekt ze een taboe. Ook in haar gelijkwaardige vrije huwelijk met C.V. Gerritsen, getuigt ze van een fascinerende moderne geest.

Wat moet je weten als je dit boek toch niet wilt lezen?

Jabobs beschrijft een tekenende norm die het seksisme van haar tijd onderstreept.

Kunnen de honderden vrouwen die dagelijks de Kalverstraat passeeren, zich nu nog voorstellen dat veertig jaar geleden, die drukke winkelstraat van 12 tot 4 uur’s middags voor de ‘fatsoenlijke’ dames verboden terrein was? In die uren gingen de heeren naar en van de Beurs en ‘t waren alleen prostituées die zich in de omgeving van den Dam vertoonden en in de Kalverstraat flaneerden. Geen vrouw van onverdachte reputatie had in dat tijdsbestek zich in de Kalverstraat durven begeven.

Aletta echter, trekt zich daar niets van aan: Ik hield mij het recht voor op elk uur van den dag en zoo noodig ook op elk uur van den nacht, door de Kalverstraat te loopen.”.

Ook als je dit boek niet wilt lezen, moet toch even benadrukt worden, dat we verschrikkelijk veel aan haar te danken hebben. Dat vrouwen kunnen studeren, “mannelijke” beroepen kunnen uitoefenen, kunnen stemmen, anticonceptie kunnen gebruiken, in alle publieke ruimtes kunnen komen en betere arbeidsvoorwaarden hebben. Als je je voortaan beklaagt over je studie/werk, denk dan even ook kort aan het feit dat er 100 jaar geleden een aantal vrouwen hiervoor heel veel moeite hebben gedaan.

Toegegeven, het taalgebruik is af en toe een beetje ouderwets is. En soms is ze een beetje zakelijk in haar beschrijvingen. Dat is met name omdat ze enorm veel informatie in elk hoofdstuk geeft en een zonde die haar werk niet minder leesbaar of lonend.

Kant-en-klare quote voor feestjes en partijen:

“Reeds toen voelde ik heel sterk wat Nietszche later treffend juist onder woorden zou brengen: niet de uitbreiding van het ras, maar het op hooger peil brengen van de menschheid dient het doel van ons bestaan te zijn.”

Bonus:

Het boek is te downloaden (lang leve het internet!)

1 Comment

1 Comment

  1. iris

    29 september 2017 at 09:40

    Yvon, heldin! Mooie recensie. X Ier

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top