Denk je – net als Mark Rutte – de Zwarte Pietendiscussie na de intocht in november al gehad te hebben, moet je er tijdens de feestdagen nog een keer aan geloven. En niet alleen de Zwarte Pietendiscussie zul je knarsetandend moeten aangaan tijdens de verplichte familieaangelegenheden, ook op andere fronten zal gestreden moeten worden. Oom, nichtje, aangetrouwde neef of tante: we hebben allemaal wel iemand in de familie die #MeToo een beetje overdreven noemt en vindt dat Sinterklaas gewoon normaal en gezellig moet zijn. Daarom presenteert Vileine een gesprekshandleiding voor woke feestdagen, met daarin alle veelvoorkomende bullshit… en een voorbeeld van een weerwoord.
1. Discussiëren over Zwarte Piet mag, maar hou onschuldige kinderen erbuiten!
Sinterklaas is een kinderfeest, dat weten we nou wel. Je gesprekspartner is vast een kindervriend die het allerbeste met hen voorheeft. Maar wie zegt dat het leuk moet blijven voor de kinderen, vergeet de kinderen die huilend thuiskomen omdat hun klasgenoten hen Zwarte Piet noemen. Moeten deze kinderen dan niet beschermd worden? En waarom zou een vreedzame demonstratie zo naar zijn om te zien voor kinderen? Demonstreren is een grondrecht en hoe eerder je leert dat je je als burger kunt verzetten tegen sociale of politieke ongelijkheid door de straat op te gaan, hoe betrokkener je wordt bij de samenleving. Is dat niet hoe we willen dat onze kinderen opgroeien?
2. “De slogan ‘Zwarte Piet is racisme’ is te radicaal / je toon is verkeerd.”
Dit standpunt wordt vaak uitgesproken door iemand van Het Redelijke Midden™. Je gesprekspartner maakt zich er makkelijk van af; hij/zij begrijpt je immers wel, maar wil je argumenten afdoen door externe omstandigheden de schuld te geven. Het gaat niet meer om de inhoud van je argument, maar om de emoties die jij erbij uit. Maar rede en emotie horen door te sijpelen in discussies en doen alsof je erbuiten staat klopt niet; wie voelt er geen woede bij onrecht? Dus vraag je gesprekspartner: word jij er niet boos om dat er nog zoveel racisme is? Of: waar denk jij dat je ongemak over de toon vandaan komt? En als het de ander zo erg om de inhoud gaat, dan is luisteren naar wat jij te zeggen hebt essentieel – stilstaan bij of de toon je wel of niet bevalt is dat niet.
Ik vind “Zwarte Piet is racisme” een domme slogan als je doel is anderen overtuigen. Als het gaat over je eigen gelijk is ‘ie prima.
— Alexander Klöpping (@AlexanderNL) 29 november 2017
3. “Het is niet dat ik het niet met je eens ben, maar je moet het wat tijd geven.’’
Een zeer effectieve en niet erg subtiele manier van je gesprekspartner om het zich ergens makkelijk vanaf te maken. Wanneer dit gebeurt, vraag dan eens heel rustig om nadere toelichting. Want in welk jaartal precies hoeft Sinterklaas dan niet meer vergezeld te worden door een racistische karikatuur? Waarom zouden we nog tien jaar wachten als we het ook nu kunnen veranderen? Grote kans dat je gesprekspartner de antwoorden niet weet. Leuk feitje voor aan tafel: de Zwarte Pietendiscussie is al vanaf de jaren dertig (!) gaande. En in de jaren tachtig startte de Surinaams-Nederlandse gemeenschap al een actie om Sinterklaas te vieren zonder Zwarte Piet.
4. “Verkrachting is heel erg maar door dat #MeToo heeft echt ineens iedereen een verhaal.”
Nou, niet helemaal. Seksueel geweld (en intimidatie) was namelijk altijd al een probleem maar door #MeToo horen we de verhalen nu eindelijk. Een persoonlijke ervaring hoeft niet meteen over verkrachting te gaan om voor degene die het heeft meegemaakt, toch ingrijpend te zijn. Ook tegen een muur gedrukt worden in een steeg of aangerand worden in de kroeg is echt heel vervelend en niet iedereen zet zich zomaar over zulke ervaringen heen. Toch bleek wel uit #MeToo dat heel veel mannen nog niet in de gaten hadden dat seksuele intimidatie echt zo’n groot probleem is, en daarom is het juist zo belangrijk dat verhalen hierover gedeeld worden. Door deze actie herkennen we het hopelijk eerder als een man over de scheef gaat en kunnen we eerder ingrijpen. Ook als het niet over onszelf gaat.
5. “Vroeger kon je tenminste nog je collega voor de grap een tik op de billen geven zonder dat er een haan naar kraaide.”
Meestal gaan zulke opmerkingen vergezeld met wat ongemakkelijk gelach. Maar als weerwoord kun je wel geven dat vrouwen ook geen stemrecht hadden, maar we er inmiddels wel over uit zijn dat we gelijke behandeling in Nederland best prettig vinden. Die gelijke behandeling heeft niet alleen met kiesrecht te maken maar ook met omgang. Je vrouwelijke collega op de billen tikken is ongepast gedrag dat niet op een kantoor thuishoort. Bovendien staat je werkgever het waarschijnlijk ook niet toe (met voorafgaande toestemming in de slaapkamer moedigen we het overigens alleen maar aan).
Nog een repliek voor degenen die dit argument horen met betrekking tot Sinterklaas, namelijk dat Zwarte Piet er altijd al zo uit heeft gezien: de figuur heeft door de jaren heen al heel veel vermommingen gekend, en het is dus niet alsof die traditie in steen gebeiteld staat. Cultuur verandert continu en daar hoort Piet ook bij.
6. “Maak jij je hier echt druk over? Er zijn toch veel ergere dingen gaande op de wereld.”
Natuurlijk zijn er veel erge dingen op de wereld en dat iemand je in je kont knijpt, lijkt klein leed vergeleken met verkrachting. Maar bedenk wel dat je op die manier wel alles kunt bagatelliseren. We gebruiken dit voorbeeld op Vileine vaker maar hij doet het altijd goed: dat er in Noord-Korea geen democratie is, wil niet zeggen dat we hier maar moeten stoppen met over de politiek in Den Haag te praten. Als iemand je zegt dat je je ergens niet zo druk over moet maken, probeert hij/zij eigenlijk te zeggen dat je niet zo moet zeuren en dat heeft natuurlijk niks met de inhoud van de discussie te maken. Wijs hem of haar daarop en vraag of hij/zij inhoudelijk nog wat te melden heeft.
7. “Je mag tegenwoordig ook helemaal niks meer zeggen, hè?”
Je mag een heleboel dingen in Nederland zeggen en daarbij mag je alles ook nog eens denken. Maar uitspraken doen die in strijd zijn met de grondwet – bijvoorbeeld omdat ze discriminerend of beledigend zijn voor bepaalde groepen – mag inderdaad niet. En de vrijheid van meningsuiting dan? Dat houdt in dat je vooraf geen toestemming hoeft te hebben van de staat voordat je iets zegt of schrijft. Maar dat betekent niet dat de rechter niet alsnog kan besluiten dat wat je zegt, in strijd is met artikel 1 dat over gelijke behandeling gaat. Daarbij kun je je ook nog eens afvragen wat je er nou eigenlijk mee opschiet, als je alles mag zeggen. Zelf denk je misschien hartstikke grappig te zijn maar negen van de tien keer ben je gewoon een botte lul.
8. “Ik ben een witte man, dus ik hou mijn mond wel.”
‘Fijn, dankje!’ wil je roepen, maar je houdt je in. Wanneer iemand deze zin bezigt, heeft de witte man in kwestie erg met zichzelf te doen en besloten om zich uit protest in een valse slachtofferrol te hullen. Het moet ook een rare ervaring zijn, jarenlang heeft hij zich de onbesproken neutrale koning van het rationele woord gewaand, en ineens wordt die status in twijfel getrokken en blijken er onderwerpen te zijn waar hij gewoon helemaal niet zoveel verstand van heeft. Met deze persoon valt geen redelijk gesprek meer te voeren, geef hem een aai over zijn bol, stop hem een handje chocolademunten toe en gun hem wat tijd om het allemaal te verwerken.
Speculaaskoek
Deze feestdagen ben jij dus goed bewapend met deze weerwoorden en de wetenschap dat elke familie wel een botterik kent die graag zijn eigen gelijk wil halen. Verzet daartegen zal geen sinecure zijn, maar elk beetje weerstand tegen de seksistische of racistische norm is al mooi meegenomen. Maar vergeet niet: jouw welgesteldheid staat voorop, dus mocht je er even geen zin in hebben om te moeten dealen met de mislukte vrouwengrappen van je oom of de sluimerende anti-buitenlanders-dogma’s van je oma, zie het dan niet als jouw falen dat je er even niet tegenin gaat. Laat voedsel je troost zijn en neem een extra grote hap uit de speculaaskoek.
