WORLD+CULT

Herschrijven: Etgar Keret en de Evil Female Desired Object

(Churchslander)

Riva doet subtiele (lees: tamelijk radicale) suggesties voor de nodige verandering in literaire sferen.

Bevat spoilers van Etgar Keret’s verhalen.

ETGAR-KERET-PHOTO-ANNA-KAIM

Als een scheef ingezakte verjaardagstaart moeten vrouwelijke personages in literatuur het vaak nog doen zonder eigen karakter of verhaallijn, komen alleen in het verhaal voor om mannelijk geluk te ondersteunen of zijn prostituee. Om het beest— literair seksisme —te verslaan, neem ik hier één van mijn favoriete auteurs onder de loep: de Israëlische Etgar Keret. Zijn achilleshiel, wanneer het gaat om vrouwelijke personages, is slechts door enkele critici geraakt. In dit stuk schiet ik nietsontziend de pijl van Paris op Keret’s zwakke plek.

In zijn humoristisch en fantastisch plot, raakt de lezer dusdanig verrassend gekieteld en plezierig gestreeld dat hij in melig katzwijm niet meer in staat is tot kritiek. Het totale absurdisme, de combinatie van politiek en dagelijks leven, de onverwachtste plotwendingen en de miserabele doch fantastische omstandigheden van de personages maken dat je wilt blijven lezen tot je Keret-oververzadigd onder een lichtblauwe Ikea-fleecedeken bosbessenyoghurtvlekken op je pyjama ontdekt – ik ben een soort ervaringsdeskundige. Vergelijkbaar met de Manic Pixie Dream Girl (MPDG) heb ik in Keret’s werk een archetype ontdekt; zij is de Evil Female Desired Object (EFDO). Aan de hand van Keret’s verhalen geef ik de kerneigenschappen van een literaire EFDO, zodat de lezer haar vrouwenzielslopende persona kan herkennen in al haar verschijningsvormen.

devil-woman

Kerneigenschap 1. Ze is wreed
De mannelijke personages hebben, zeker in het vroege werk van Keret, iets intens pathetisch. Het duurt niet lang om te realiseren dat de vrouw daar de oorzaak van is. De wrede vrouwen in Keret’s Pizzeria Kamikaze (1998):

In Een verhaal over de buschauffeur die God wilde worden lezen we over Eddie, die de aandoening heeft dat hij zich altijd tien minuten verslaapt. Hij denkt een eenmalige kans te hebben op een date. We komen iets te weten over een buschauffeur met principes en een zielenpoot getergd door een vrouw zonder specifieke karaktereigenschappen (behalve mooi en lief), maar die blijkbaar hem het levensgeluk ontzegt door niet op te komen dagen op een vals-beloofde date. Evenzo in het verhaal Pizzeria Kamizake (waar het boek z’n titel aan ontleent) zijn de twee vrouwen in het verhaal de oorzaak van het noodzielige lot van de hoofdpersoon. De eerste vrouw verlaat hem voor een ander, de tweede, Lihi, laat hem eveneens zonder blikken of blozen verlangend miserabel achter. In de verfilming Wristcutters: A Love Story loopt het beter af, hoewel vrouwen nog steeds veelal wrede mannenziel-vertrappers zijn wanneer ze geen relatie met de mannelijke hoofdfiguur aangaan.

Deze wreedheid brengt ons bij de eerste eigenschap van de EFDO, namelijk dat vrouwen evil zijn. Onderliggend is het simpele idee dat vrouwen een pact met de duivel of een opdringerige adder sluiten wanneer ze de kans krijgen. De postmoderne EFDO heeft echter een ander soort paradijsvrucht vast in de ogen van de mannelijke auteur in kwestie.

adam_and_eve

Kerneigenschap 2. Ze is seksobject
Lief glimlachend trappen ze op mannenharten, maar daarnaast fungeren de vrouwen ook als ongecompliceerd seksobject. We komen het meeste te weten over hun lichaam, of ze mooi zijn, een gave huid hebben en hoeveel bloot ze laten zien. De vrouwen in Een Goede Daad Per Dag (2002):
In De borsten van een meisje van achttien volgen we de erectie van een taxichauffeur. Gedurende het verhaal krijgen de jonge vrouwen die hij passeert allemaal een eigen openbaar intimidatie-momentje van hem. Seks met tienermeisjes dient blijkbaar als een levenselixer voor oude mannen: “Geloof me, als je per dag met één of twee van zulke plat gaat, verdwijnt je kale plek. ” We krijgen tegen het eind een quasi-gevoelige kant zien van de chauffeur, wat als een slecht excuus lijkt te worden ingezet voor zijn seksisme – hij is ook gevoelig, hoor! — maar toch zijn vrouwen voorbijlopende seks op pootjes.

In IJzeren regels is de vrouw maîtresse: “Ondanks al haar poeha, haar decolletés en haar roodharige karakter is Cecile ontzettend verlegen.” Het stereotype dat rood haar passie en lust impliceert, wordt hier gecombineerd met een diep decolleté en verlegenheid. Deze Cécile is er in het verhaal vooral om mee te zoenen in een café en om begluurd te worden door mede-cafégangers. Hetzelfde voyeurisme vinden we in Mijn vriendin in haar blootje, waar de meest karakteristieke eigenschap van de vrouw is dat ze gedurende het hele verhaal naakt een boek in de tuin leest. We weten wat over de billen en borsten van deze vriendin, dat de hoofdpersoon het idee heeft dat hij er iets van moet vinden dat ze daar bloot ligt (haar lichaam is blijkbaar zijn zaak), maar weinig over de vrouw zelf. Goede hoop is er even in Mooi stel, waar er tijdens een one night stand steeds gewisseld wordt van perspectief tussen man-vrouw-kat-deur-televisie. Ik word gekieteld door de absurditeit en hoe leuk het is om te lezen wat de deur van de situatie denkt, maar mijn bureau hoor ik denken dat ik wel kritisch moet blijven: de vrouw is er in dit verhaal uiteindelijk voor de seks.

Hiermee raken we aan het tweede deel van de EFDO: ze is desired. Een infantiele rancune breekt uit wanneer de mannen in Keret’s verhalen seks wordt ‘ontzegd’ of de verre mogelijkheid tot seksuele voldoening door vrouwen wordt afgewezen.

woman-pic-1

Kerneigenschap 3. Ze is ijzig en gevoelloos
In het meer recente werk van Keret zijn vrouwen niet minder seksobject en nog altijd wreed, maar ze krijgen nu tevens een ijzig en onbereikbaar karakter. De vrouwen in de los gepubliceerde Freeze (2008) en in Verrassing (2012):

In het verhaal Freeze ontdekt de hoofdpersoon dat hij mensen kan ‘bevriezen’ op commando en ze alles kan laten doen wat hij wil (vergelijkbaar met de slechterik in Marvel’s Jessica Jones). Hij gebruikt deze kracht om mooie vrouwen op straat te bevriezen, mee naar huis te nemen en ze in semi-gehypnotiseerde toestand te verkrachten — hoewel de hoofdpersoon zegt zelf dat het geen verkrachting is, omdat de vrouwen zelf gewillig meegaan (lees: victim blaming). Ondanks dat er een duidelijke ironie spreekt en walging voor de hoofdpersoon, krijgt het plot door de veronachtzaamde houding voor het trauma van de vrouwelijke personages, de lading van een perverse natte verkrachtingsdroom: om zonder toestemming of consequenties elke vrouw te kunnen nemen.

In Cheesus Christ lezen we voor het eerst (!) een verhaal volledig vanuit het perspectief van een vrouw. Ze is bedrijfsleidster van een fastfoodketen. Het enige wat we weten over deze vrouw is dat haar vriend zelfmoord pleegt, een paar weken nadat ze hem verlaat omdat hij met een serveerster flirt. Het totale gebrek aan sentiment bij dit zeldzame vrouwelijke perspectief laat ons zien dat de bedrijfsleidster zonder naam zo koud is als een eeuwige ijskap op de Noordpool. Dezelfde gevoelloosheid vinden we in Niet Helemaal Alleen, waar een vrouw met verdriet en een beetje trots aan haar huidige aanbidder vertelt dat drie van haar aanbidders zelfmoord hebben geprobeerd te plegen en dat het een van hen is het gelukt. Haar onbereikbaarheid en afwijzing drijven ook haar huidige aanbidder tot zijn einde.

Dit brengt ons naar de laatste eigenschap van de EFDO: ze is object. Ongeveer net zo gevoelig als versteend ijs of verijst steen worden de fictieve vrouwen totaal ongevoelig gemaakt voor verkrachting of de dood van een ex, ze zijn er zelfs trots op wanneer ze een aanbidder tot zelfmoord drijven.

Enfin
Concluderend is de EFDO een koudbloedig, wreed seksobject, dat vrij weinig met echte vrouwen te maken heeft, maar vooral met mannelijke heteroseksuele projectie. Rest mij nog alleen de oproep aan auteurs om vrouwen een eigen verhaallijn en karakter te geven en aan lezers om de pijl af te schieten waar ze de EFDO tegenkomen. Wie weet leren we haar dan nog wat beter kennen.

Click to comment

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top