Deze Female Gaze bevat geen spoilers. Misschien alleen een paar subtiele hints, zoals deze: politieke analyses over House of Cards laten we dit keer achterwege, want met de oude scriptschrijvers is ook al het politiek realisme uit de serie verdwenen. Laten we in plaats daarvan onze blik wenden naar ‘het zogenaamde ultieme powercouple’ Claire en Frank Underwood. Claire gaat in het nieuwe seizoen harder dan ooit, en Vileine vraagt zich af: zien we eindelijk een inspirerende, geëmancipeerde relatie op het scherm? Is het ultieme huwelijk een Underwood-huwelijk? Laat een reactie achter om ons te helpen met dit feministische waterkoelerdilemma!
Dit is een persoonlijke column, want ik vertrek vanuit een vraag die weinig objectief is: hoe geëmancipeerd is een relatie? Misschien is een objectieve analyse sowieso wel onmogelijk als dit de vraag is, zeker als die relatie ook nog fictief is. Maar toch: Claire en Frank Underwood worden als First Lady en president het ultieme powerkoppel genoemd. En ik moet toegeven dat ik als oprichter van deze feministische site én House of Cards-fan vaak aan Frank en Claire denk als ik me mijn ideale huwelijk voorstel. Misschien wel omdat de koude en berekende presidentsvrouw Claire Underwood het tegenovergestelde is van alles waar ik me iets bij voor kan stellen, en House of Cards nu met nieuwe scriptschrijvers onrealistischer is dan ooit. Want hoe het zogenaamd geëmancipeerde Underwood-huwelijk zich verhoudt tot de realiteit en waarom ik stiekem droom van zo’n huwelijk kan ik wel uitleggen. Of ik daarmee een slechte feminist ben, en wat een echte geëmancipeerde relatie is: dat moeten jullie maar bepalen.
Waarom zijn Claire en Frank zo aantrekkelijk?
Als je regelmatig Vileine leest, weet je dat de Female Gaze en Bechdeltest (twee links interne artikelen) weinig heel laten van het meeste bewegende beeld dat rijke witte mannen tegenwoordig produceren. Daarom ben ik als vrouwelijke kijker al snel tevreden als ik een vrouw zie op film of televisie waar ik me mee kan identificeren. En hoe monsterlijk, onbenaderbaar en bevroren de First Lady uit House of Cards zich ook aan de kijker presenteert, menselijk is ze wel. Claire Underwood is naast hoofdpersoon Frank allesbehalve een vlak personage. Ze is een rond personage dat haar eigen verhaallijnen buiten het zicht van Frank beleeft en een flinke ontwikkeling doormaakt in seizoen één tot en met vier. Van stille, gehoorzame echtgenote die achter de schermen het pad vrijmaakt voor Franks machtsspel en doet alsof ze zijn fouten niet ziet, ontwikkelt ze zich tot zijn partner-in-crime die haar man altijd één stap voor is en misschien wel op weg is de president van Amerika te worden.
Het begin van deze transformatie begint met een affaire van Frank: niet de affaire, maar het respectloze verraad en de vernedering waaraan Frank Claire blootstelt is terecht haar bron van woede. Wanneer Frank haar ambities en dromen vele afleveringen later steeds makkelijker opoffert voor zijn eigen ongeduld, keert ze zich tegen hem: de voorwaarde waarop hun contractuele huwelijk en partnerschap is gebaseerd, is immers dat ze elkaars doelen helpen verwezenlijken. Niet alleen die van Frank. Ze verlaat hem en wanneer dat zijn ondergang blijkt te zijn en hij haar smekend vraagt terug te komen, worden de rollen omgedraaid. Vanaf dat moment vraagt een beetje feministische kijker zich af welk machtsspel er in het huwelijk gaande is: is Claire nu degene die Frank gebruikt, terwijl ze hem in de waan laat dat het andersom is?
Toch moet ik opbiechten dat ik al vanaf het allereerste begin van House of Cards melancholische gevoelens koester voor het romantische ideaal van Frank en Claire Underwood. Want ook voor de machtsverschuiving leek hun huwelijk de meest eerlijke, gelijkwaardige en effectieve uitvoering van het maatschappelijke instituut dat trouwen heet. Hoe ze als zelfstandige en zelfverzekerde volwassenen allebei hun eigen rol vervullen in een gezamenlijk ontworpen machtsplan, en elkaar daarbij niet nodig hebben voor de vervulling van kinderlijke emotionele behoeften. De intimiteit van de zwijgend opgerookte gedeelde sigaret aan het einde van een lange werkdag, waarbij je elkaar niet lastigvalt met onzekerheden en vragen over onbelangrijke details. De betekenisloze affaires van Frank waar Claire haar huwelijk niet door laat bedreigen. De betekenisvolle affaires van Claire waar ze Franks onvolkomenheden mee aanvult. De gedeelde seks met hun beveiliger, waaruit een totaal gebrek aan jaloezie en seksuele blokkades spreekt. En vooral het stille weten van Claire hoe de machtsverhoudingen in de wereld werken, en hoe ze daar haar voordeel mee doet. Ik ken geen enkel huwelijk dat sterker in elkaar zit. Misschien is dat wel de reden dat veel critici het huwelijk van Frank en Claire juist als de ultieme nachtmerrie omschrijven.
Volgens de New Republic: misschien zijn ze bang voor de harde waarheid dat het huwelijk dat bedoeld was als heilige eenheid, in werkelijkheid een instrumentale afspraak is. Binnen het bestaande machtsconstruct van de patriarchie hadden Frank en Claire het toch verdomd goed uitonderhandeld. De vriend van Claire zit zelfs bij hen aan het ontbijt. Vreemdgaan: ja, elkaar vernederen: nee. Offers maken: ja, jezelf wegcijferen: nee. De bereidheid te kijken naar wat de ander nodig heeft in ruil voor hun eigen behoeften, maakt ze op het scherm een sterker koppel, geen zwakker.
Wat is een gelijkwaardige relatie in de praktijk?
Veel vrouwen binnen en buiten Vileine kennen het fenomeen: denk je een beetje geëmancipeerd bezig te zijn, word je ineens verliefd. Direct staan je gelijkwaardigheid en onafhankelijkheid in honderd vormen op losse schroeven. Van geld, tot het huishouden, tot vreemdgaan, tot emotionele behoeften vervullen, tot carrière en vaderschapsverlof en weer terug: nergens heeft de maatschappij een pasklaar antwoord op gelijkwaardige verhoudingen in relaties. Overal moet je zelf je gelijkwaardigheid bevechten, of het nou een cis-relatie betreft of niet. Een gelijkwaardige relatie – met of zonder huwelijkse voorwaarden – lijkt mij er economisch gezien een waarin er evenveel ruimte is voor de ambities van beide partners, en beide partners evenveel toegang hebben tot macht, status en financiële middelen. Dat is, tot zover mogelijk binnen het patriarchaat waarin Frank altijd belangrijker zal zijn, in House of Cards het geval. Op sociaal niveau is een gelijkwaardige relatie er eentje waar er evenveel ruimte is voor de identiteit van beide partners, en beide de vrijheid hebben om zich als volwaardige mensen te ontwikkelen. Daaraan voldoet House of Cards niet. Maar gezonde psychologische ontwikkeling moet je van fictieve psychopaten en narcisten natuurlijk ook niet verwachten. Hoe dan ook, ik ken weinig relaties die aan bovenstaande kenmerken voldoen. Doen ze dat wel, dan zijn ze meestal van het tijdelijke en/of open soort. En dat staat haaks op het huwelijk als sociaaleconomisch construct, dat Frank en Claire Underwood tot in de puntjes hebben uitgewerkt.
Bestaat het huwelijk zonder machtsverhoudingen?
Traditioneel gezien is het huwelijk geen romantische verbintenis tussen twee mensen die toevallig van het tegenovergestelde geslacht zijn en veel van elkaar houden, maar een maatschappelijk construct om voor het gezin economische en sociale zekerheid te garanderen. Ook nu we zogenaamd gelijkwaardig zijn, zie je nog dat het huwelijk op allerlei manieren ongelijkwaardigheid institutionaliseert: van vrouwen wordt nog steeds verwacht dat ze de meeste zorgtaken op zich nemen, en met de loonkloof en een minder vrouwvriendelijke werkomgeving is het niet gek dat veel vrouwen na het huwelijk er “vrijwillig” voor kiezen om hun carrière te verruilen voor een huwelijk. Mannen hoeven hun carrière niet op te offeren voor hun echtgenote. Integendeel: het is juist dankzij het instituut van het huwelijk dat zij vaders en carrièremannen tegelijk kunnen zijn zonder zich om hun huis of emotionele behoeften te bekommeren. Deze huwelijkse ongelijkheid is ook vastgelegd in het verschil tussen de drie dagen vaderschapsverlof die volgens onze minister-president echt afdoende zijn, en de alimentatieregelingen. Om maar niet te beginnen over het feit dat het traditionele huwelijk de partners een onuitgesproken verwachting oplegt, waarbij ze gedwongen zijn al hun seksuele en romantische behoeften door die ander te laten vervullen. Volgens dat oude klassieke model van het huwelijk, heeft Claire het zo goed mogelijk gedaan. Het is daarom geen verrassing dat ze machtsverhoudingen buiten het huwelijk moet misbruiken om die van zichzelf binnen het persoonlijke domein te bewaken: zo werkt privilege.
Claire is een machtige vrouw volgens de klassieke standaard van Macbeth, waarin kracht het verraden van je man is en hekserij gniffelend roeren in een bubbelende ketel. Ouderwets en achterhaald dus. Volgens het oude machtsmodel dat in onze maatschappij nog steeds geldt, is Claire Underwood de ultieme powervrouw, en volgens de huidige normen van het huwelijk hebben Claire en Frank Underwood gewonnen. Als je ziet hoe zwart hun ideaalbeeld is, wordt het tijd om te herevalueren wat we als succes beschouwen. Maar terwijl ik met een openhangende mond keek hoe Claire in het nieuwe seizoen iets bizars en erg ‘vernieuwends’ doet met haar affaire, besefte ik opeens waarom House of Cards zo’n extreme uitvergroting is van ongelijke machtsverhoudingen. Het probleem is dat Claire als persoon nooit wint, ook als ze dat met haar rol in haar machtsspel wel doet. Misschien maakt dit anti-rolmodel ons juist duidelijk: de baas zijn in een mannenwereld is, als je echte gelijkwaardigheid nastreeft, echt niet goed genoeg. ‘We can do better. We must do better.’
Lees hier meer over de vorige seizoenen van House of Cards.
