‘Mijn dansen zijn heilig,’ zegt de zelfuitgeroepen Javaanse Prinses. Op exotische wijze zwiert ze door theaterzalen in Wenen, Parijs, Monaco en Spanje. In 1914 accepteert ze het aanbod om op te treden in Berlijn, maar de oorlog zorgt ervoor dat de theaters hun deuren sluiten. Voor 20.000 franc belooft ze de Duitsers om voor hen te spioneren. En zo wordt Margaretha Geertruida Zelle, beter bekend als Mata Hari, de bekendste femme fatale uit de geschiedenis.
Margaretha wordt op 7 augustus 1876 in Leeuwarden geboren. Ze verliest haar moeder op 14-jarige leeftijd, waarna ze gaat wonen bij haar oom. Hij vindt dat ze een opleiding moet volgen tot kleuterjuf, maar nadat ze ontbloot bij de directeur op schoot wordt betrapt, eindigt haar carrière als juf. Ze wordt weggestuurd bij haar oom.
Een meisje met een lief karakter
In 1894 gaat ze naar Nederlands-Indië, waar ze trouwt met officier Rudolph MacLeod. Hij leert haar kennen via een contactadvertentie waarin hij zegt op zoek te zijn naar ‘een meisje met een lief karakter.’ Ze krijgen een zoon, Norman John, en een dochter, Jeanne Louise. Het huwelijk van Margaretha en Rudolph is echter ongelukkig en ze besluiten in 1902 om uit elkaar te gaan.
Na de scheiding gaat Margaretha opnieuw beginnen in Parijs. Ze gaat werken als paardrijdster in het circus, als schildersmodel en ze begint met dansen in kroegjes. Al snel wordt ze opgemerkt en mag ze dansen in bekende salons van Parijs. Wanneer de kunstliefhebber Emile Guimet haar uitnodigt om tijdens de opening van zijn museum voor oosterse kunst te dansen, begint haar carrière als Mata Hari, Maleis voor’ Oog van de dag’, ofwel ‘de zon’. Tijdens haar dans, weelderig van vorm, was Mata Hari schaars gekleed. Ze werd omschreven als ”een rijpe vrouw, mooi, van een wellustige zinnenbedwelmende schoonheid.” Gedurende haar carrière ontmoet Mata Hari vele mannen, waarmee ze kortstondige relaties heeft.
Spioneren was nooit het plan
Tijdens de Eerste Wereldoorlog kan ze haar dansshow, die gepland stond in Berlijn, niet meer uitvoeren en zo loopt ze een hoop geld mis. Ter compensatie gaat Margaretha – die de codenaam H21 krijgt – akkoord om voor de Duitsers te spioneren in Frankrijk. In werkelijkheid is Margaretha echter helemaal niet van plan om te gaan spioneren. De potjes met onzichtbare inkt gooit ze al voordat ze in Frankrijk aankomt overboord, zo vertelt ze later, tijdens haar proces.
De Fransen zien haar echter wel als een riskante vrouw: een vrouw alleen, die veel reist, meerdere talen spreekt en relaties heeft over de hele wereld, die moet wel een spionne zijn. Margaretha wordt door de Fransen dan ook nauwkeurig in de gaten gehouden.
In Frankrijk wordt ze verliefd op een Russische kapiteit, Vadim de Masslof. Er is echter een probleem: haar grote liefde verblijft in Vittel, een plaats die onbereikbaar is voor mensen zonder speciaal pasje. Om aan een toegangspas te komen, ontmoet ze Georges Ladoux. Hij is werkzaam bij de Franse spionagedienst en verdenkt Mata Hari van het spioneren. Hij heeft alleen nauwelijks bewijs. Tegenwoordig wordt gesuggereerd dat hij haar in de val heeft gelokt. Daarom vraagt hij haar eerst of ze wil spioneren voor de Franse regering.
“Alles is een illusie”
Margaretha is nu wel van plan om serieus spionagewerk te leveren, om zo uiteindelijk bij haar geliefde te kunnen zijn en een hoop geld te verdienen. Ze probeert informatie aan Duitse officier te ontfutselen, die nog denken dat Margaretha voor hen spioneert, en geeft deze informatie door aan de Fransen.
Desondanks wordt ze door zes Franse politieagenten in februari 1917 gearresteerd voor spionage en verstandhouding met de vijand. In oktober beëindigt een vuurpeloton het leven van de dansende dubbelspion. Mata Hari’s laatste woorden zouden zijn geweest: ”Dood is niets, leven trouwens ook niet. Sterven, slapen, overgaan in niets, wat maakt het uit? Alles is een illusie.”
Onderzoeker Pat Shipman schreef een boek over haar leven en betoogt dat ze slachtoffer is geworden van een machtspelletje. Omdat Ladoux ervan overtuigd zou zijn dat Margaretha een spion was, stuurde hij haar naar de Duitse officieren. Op het moment dat ze terugkwam met informatie, verdraaide hij de feiten en vertelde hij tegen de Fransen dat ze geen informatie had verzameld, maar wel informatie van de Fransen had gelekt.
Een politiek spelletje?
Bovendien wordt gesuggereerd dat de Fransen, die op het front aan de verliezende hand waren, een daad wilden stellen door een spionne te veroordelen, ook al ontbrak sterk bewijs. Immers: een vrijgevochten vrouw zou niets anders doen dan mannen in het verderf storten.
Of Mata Hari daadwerkelijk schuldig was aan spionage of dat zij slachtoffer werd van een politiek spelletje, is nog altijd onduidelijk. Op 1 april worden enkele bezittingen van haar geveild in Amsterdam. Volgend jaar is het 100 jaar geleden dat haar rechtszaak plaatsvond en wordt door de Franse autoriteiten haar dossier vrijgegeven. Mogelijk wordt het mysterie rondom de vermeende femme fatale dus in 2017 opgelost.
