Waarschuwing: kan (milde) spoilers bevatten uit eerdere seizoenen
Het nieuwe seizoen van House of Cards is uit, dus fans kunnen zich deze maand weer dertien afleveringen achter elkaar verlekkeren aan de politieke spelletjes, intriges en kwaadaardigheden van Claire (Robin Wright) en Frank Underwood (Kevin Spacey) en hun queeste naar absolute macht. Hoewel in reviews, artikelen en blogs zoals elk jaar weer hevig gediscussieerd wordt over de kwaliteit van het laatste seizoen, lijken fans en critici het in elk geval over één ding steeds roerend eens te zijn: de status van Robin Wright als de absolute ster van House of Cards. Elk jaar prijzen bloggers en critici haar vertolking van Claire Underwood – terecht – de hemel in. En elk jaar wordt weer dezelfde vraag opgegooid: is Claire Underwood wel of geen feministisch rolmodel? Een vrouw die aan de ene kant het toonbeeld van vrouwelijke kracht is en aan de andere kant geen seconde terugdeinst om andere vrouwen op te offeren op het pad naar haar succes.
Of een sterk vrouwelijk personage al dan niet als een feministisch rolmodel kan worden beschouwd (en of dat relevant is), is een vraag die ik in mijn bespreking van feminisme in Fargo al kort aanstipte, maar de terugkerende ‘Is Claire Underwood nou feministe of niet?’-discussie geeft mij aanleiding om nog wat dieper op deze vraag in te gaan.
De blog Jezebel doopte Claire Underwood in elk geval enthousiast tot een ‘feminist warrior anti-hero’ . Om dit statement te onderbouwen, wijst auteur Tracie Egan Morrissey naar de manier waarop Claire kritiek over een abortus uit haar verleden pareert, door de abortus in verband te brengen met een verkrachting, eveneens uit haar verleden. Claire is tijdens haar studietijd inderdaad verkracht door haar toenmalige vriendje, een man die vrijuit ging en nu een hooggeplaatste militair is. Hoewel de betreffende abortus niets met de verkrachting te maken had – en Claire dus loog – stelt Egan Morrissey dat Claire in deze leugen twee verschillende waarheden met elkaar verenigde om uiteindelijk een groter onrecht te kunnen onthullen. Ze leidde de (seksistische) focus af van haar keuze om geen kinderen te krijgen en richtte de aandacht op een vrouwenissue die daadwerkelijk aandacht verdient: de aanpak van verkrachting binnen het leger. Dat maakt Claire volgens Tracie Egan Morrissey tot een vrouwelijke strijder, die er weliswaar wat twijfelachtige middelen op nahoudt, maar die wel geraffineerd inzet voor de feministische zaak.
Een lezing waar Conor Friedersdorf van The Atlantic niets van wilt weten. In zijn artikel Feminism, Depravity and Power in House of Cards betoogt hij dat Claire onmogelijk als een feministisch rolmodel kan worden gezien, vanwege haar immorele – zijn woorden zelfs ‘sociopathische’ – gedrag. Om zijn punt te illustreren noemt hij alle vreselijke dingen die Claire andere vrouwelijke personages heeft aangedaan. Zie hier zijn lijstje en let ook even op de afsluitende zin.
Juist: vrouwen hebben Claire Underwood nodig als een feministische bondgenoot, zoals een vis een houtversnipperaar nodig heeft. Een opmerking die vooral de aanname verraadt dat vrouwen in een fictief personage überhaupt een feministische bondgenoot, rolmodel of schoolvoorbeeld zoeken. Een hardnekkig misverstand. Dat Frank Underwood een iconisch politiek personage is, zal niemand bestrijden. Toch zal niemand betogen dat hij als een rolmodel voor jonge politici moet worden gezien. Maar met de verhouding tussen vrouwen en vrouwelijke personages is iets vreemds aan de hand. Journalist Amanda Marcotte schrijft hier op Slate iets treffends over: ‘There is a tendency to talk about women’s relationship to female characters in stories in the same way we talk about children who look to Big Bird for lessons in sharing.’ Men lijkt er vanuit te gaan dat vrouwen in hun beleving van fictie vooral op zoek zijn naar rolmodellen aan wie ze zich kunnen spiegelen. Volgens Marcotte een ‘infantiliserende aanname’ over vrouwen en de manier waarop zij fictie ervaren. ‘Ja, ik geniet van het personage van Claire Underwood,’ stelt zij, ‘maar niet omdat ze een feministisch rolmodel is. Nee, ik geniet van Claire om dezelfde reden dat ik geniet van Don Draper, de onbetrouwbare vrouwenhater en MacBeth, de moordzuchtige verrader. Deze personages vermaken en hun verhalen staan ons toe om uiteenlopende thema’s en ideeën te verkennen, los van de vraag of zij ons leren hoe we beschaafde, goede mensen moeten zijn.’
Claire Underwood op haar gevaarlijkst:
Nee, Claire Underwood is geen feministisch rolmodel en dat hoeft ze ook helemaal niet te zijn. Waarom zijn zoveel mensen dan toch geneigd om haar personage met feminisme in verband te brengen? En is dat dan onterecht? Zeker niet. Maar het is belangrijk om onderscheid te maken tussen een ‘feministisch personage’ en een ‘personage dat feministe is’. Blogger NinjaCate wijdde een verhelderend artikel aan dit onderscheid, waarin ze stelt: ‘Claire Underwood, the fictional person, is in no way a feminist. Claire Underwood, the character, is as feminist as they come.’ Een goed punt, want een fictieve persoon hoeft zelf geen feministisch rolmodel of zelfs maar een feminist te zijn om van waarde te zijn voor feministisch discours. Met andere woorden: Claire Underwood hoeft als fictief persoon geen ‘feministe-van-het-jaar’-medaille te verdienen om van waarde te zijn voor de representatie van vrouwen in mainstream cultuur.
Het personage van Claire Underwood is machtig, gevaarlijk, fascinerend en complex. Net als je denkt dat ze onbreekbaar is, laat ze kwetsbaarheid zien en net als je denkt dat ze een geweten heeft, toont ze zich meedogenloos. Het personage is zo goed geschreven dat de kijker Claire haarscherp op z’n netvlies heeft staan en tegelijkertijd het gevoel heeft haar na vier seizoenen nog niet helemaal te doorgronden. De combinatie van macht, menselijkheid en mysterie maken Claire in vrijwel iedere scene het meest interessante personage op het scherm. Waar de serie vier jaar geleden begon als een vehikel voor Kevin Spacey met Robin Wright als sidekick to be reckoned with, heeft House of Cards zich ontwikkeld tot een serie met twee gelijkwaardige hoofdrollen, waarin de verhaallijn van Claire minstens even interessant is als die van Frank, en volgens velen zelfs interessanter. Daarmee kan het personage van Claire Underwood wel degelijk als een mijlpaal worden gezien als het gaat om representatie van vrouwen in populaire tv-series. Nee, Claire als persoon is niet perse feministisch. Maar het bestaan van Claire als personage is dat zéker wel.
