Het ging gedachteloos. Mijn muis bewoog over een Amerikaans lifestyleblog, ik klikte op een post met de titel ‘Caroline’s Five Favorite Books‘ en zo zat ik gek genoeg drie uur later nog, een volle blaas en een zoveelste obsessie rijker. Het begon met één van Caroline’s favoriete boeken, The Fran Lebowitz Reader, waarover ze schreef: “No one compares to the acerbic wit of Fran Lebowitz. (…) It’s like listening to a curmudgeonly person complain in a really funny way.” Nadat ik had opgezocht wat curmudgeonly betekende (bokkig), besloot ik dat een bokkig persoon die klaagde op een really funny way precies was waar ik die avond behoefte aan had.
Sardonische kijk op de wereld
Ik opende een nieuwe tab en tikte, letter voor letter. Lebowitz, niet Leibovitz. Ongeveer 394.000 resultaten. Geboren in New Jersey. 65 jaar. Humorist en schrijver. Hoofdpersoon in de docu Public Speaking. Ik zag een Amerikaans-joodse vrouw op het affiche, gele taxi’s in haar kielzog. Haar verschijning – krullende bob, tortoise zonnebril, ernstige blik – trok mijn aandacht.
Zonder te aarzelen bekeek ik de uur en twintig minuten durende HBO-documentaire die Martin Scorsese in 2010 over haar maakte. Die er bijna niet was geweest omdat Fran geen trek had om door iemand met een camera te worden gevolgd: “I seem to be the only person left in America that this is true of. Everyone else seems to want to be followed around with a camera.” Je hoeft overigens niet meer dan drie filmpjes van haar te zien om dit een typische Fran-uitspraak te vinden.
Na de film bekeek ik vier kortere video’s waarin nog meer mensen om haar mening vroegen (zoals deze) en las ik één van de betere interviews die ik in tijden las, A Humorist at Work, uit The Paris Review. Fran praatte, en praatte, en praatte en ik raakte maar niet verzadigd. Zijzelf ook niet, vermoed ik, want praten is met stip haar favoriete bezigheid. Maar Fran doet meer dan babbelen. Haar bijzondere, sardonische kijk op de wereld, één die bij vlagen met cynisme of conservatisme zou kunnen worden verward, is even hilarisch als waarachtig. Haar zelfvertrouwen uit zich even hautain als geestig.
Zo laat ze haar teksten nooit nakijken, niet eens door haar eigen redacteur. “Vind je niet dat een suggestie van een redacteur de moeite van het luisteren waard is?” aldus de interviewer van The Paris Review. “Nee, dat vind ik niet,” aldus Fran.
Grappig zijn als een state of mind
Nog een voorbeeld. In een van mijn favoriete momenten uit Public Speaking wordt Fran Lebowitz geïnterviewd door schrijfster en Nobelprijswinnares Toni Morrison. Er is publiek. Toni legt Fran op langzame toon, bijna aarzelend, een gedachte voor: “You seem to me… almost… always… right.” De mensen lachen. Toni en Fran lachen mee. Omdat ik het fragment nu vaker heb gezien, zie ik dat Fran een beroep doet op haar gevatheid, zoals ze dat in 1983 ook steeds deed wanneer David Letterman haar iets vroeg (nog een tip). Grappig zijn is voor Fran een state of mind. En daarom antwoordt ze ook, grijnzend: “What do you mean, ‘seem’?”
Na een korte plaspauze bestelde ik The Fran Lebowitz Reader. En een tortoise zonnebril.
Bekijk hier de gehele documentaire Public Speaking:
