WORLD+CULT

The Female Gaze: Jane the Virgin is een feministische soap

Hedwig van Driel werpt haar female gaze op tv-series en onderzoekt wat onze favoriete series en personages ons vertellen over onze overtuigingen, vooroordelen en blinde vlekken. Vandaag is de beurt aan Jane the Virgin.

Jane Gloriana Villanueva, hoofdpersoon van Jane the Virgin, wil maagd blijven tot het huwelijk. Discussies over de serie verzanden vaak in of je #TeamMichael of #TeamRafael bent. Toch is Jane the Virgin in veel opzichten onverwacht progressief.

Aantekening: dit stuk is gebaseerd op het eerste seizoen van Jane the Virgin, dat op de Nederlandse Netflix te kijken is. Het bevat kleine spoilers voor het eerste seizoen, maar niets over het tweede seizoen.

Soap met een knipoog

Jane the Virgin parodieert Zuid-Amerikaanse telenovela’s, maar is er stiekem ook gewoon één. Jane is dus maagd, maar wordt als ze een uitstrijkje laat maken bij de gynaecoloog, per ongeluk geïnsemineerd. Het zaad is van de broer van de gynaecologe, Rafael, die door kanker geen kinderen meer kan krijgen – Jane is dus zijn enige kans om vader te worden (hoewel…). De inseminatie was bedoeld voor de binnenkort-ex-vrouw van Rafael, die de inseminatie stiekem wilde doen als laatste poging om haar huwelijk te redden. En dat is alleen nog maar wat er in aflevering één gebeurt!

Klinkt als een soap. Dat is het ook wel – maar dan wel eentje met een flinke knipoog, voornamelijk geleverd door de “Latin Lover Narrator” die alles becommentarieert, en de getypte toelichtende tekst die regelmatig in beeld verschijnt. Het heerlijke van het kijken naar Jane the Virgin is dat je volkomen kan zwelgen in de dramatische en romantische verwikkelingen, zonder dat je het gevoel hebt dat je aan intelligentie inboet.

Drie generaties

Wat maakt een serie over een maagd nu zo feministisch? Allereerst dat Jane niet zo krampachtig denkt over maagdelijkheid als je zou denken. Ja, ze heeft seksistische noties over maagdelijkheid meegekregen: de serie opent met een flashback waarin haar oma haar een bloem laat verfrommelen. Oma Alba prent haar in dat de bloem symbool staat voor haar maagdelijkheid: eenmaal verfrommeld kan hij nooit meer mooi worden gemaakt. Ugh. Geloof me: je “maagdenvlies” begint juist verfrommeld en er kleeft geen enkele moraliteit of puurheid aan.

Gelukkig laat in die scène de moeder van Jane, Xiomara (“Xo”), haar irritatie ook blijken. De reden dat Jane maagd wil blijven, blijkt bovendien complexer te zijn dan een seksistische metafoor. Xo werd namelijk op haar zestiende zwanger van Jane. De vader verdween (tot hij – ook in die eerste aflevering – weer ten tonele verschijnt). Xo droomde ervan om zangeres te worden, maar deels door de zwangerschap moesten haar dromen op de lange baan worden geschoven. Jane heeft ook een droom – ze wil schrijfster worden, liefst van romance novels – en is vastberaden om niets in haar weg te laten staan.

Ook belangrijk: de rest van de serie veroordeelt vrouwen die seksueel willen zijn helemaal niet. Xo duikt bijvoorbeeld regelmatig enthousiast het bed in met aantrekkelijke mannen. Als ze later een tijdje probeert celibaat te zijn heeft ze daar goede redenen voor. En Jane mag dan maagd zijn, dat is duidelijk niet door een gebrek aan lust. Zo blijkt ze met Michael weleens aan sexting te doen en een belangrijke plotontwikkeling wordt veroorzaakt door een pikante brief die ze schrijft.

jane2

Moeder en dochter wonen met grootmoeder Alba in één huis. ‘s Avonds op de schommelstoel bespreken ze hun problemen. Mannen komen en gaan (vrijwel alle heteroseksuele relaties zijn hier van de knipperlichtvariëteit), maar de band tussen de drie vrouwen is sterker dan dat. Ze weten dat ze het met z’n drietjes, geheel zonder mannen, ook prima kunnen redden.

Schmaschmortion

Wat ook opvalt: in die eerste aflevering (ik heb het hele seizoen gekeken, echt waar) wordt de optie om abortus te plegen oprecht in overweging genomen. Zo komt Jane er ook achter dat katholieke oma Alba, toen Xo zwanger werd, juist vóór abortus pleitte. Op geen enkel moment wordt geïnsinueerd dat Jane een slecht mens zou zijn als ze kiest voor haar dromen en plannen, in plaats van voor de foetus in haar baarmoeder. En wat keer op keer wordt benadrukt, is dat het uiteindelijk de keuze is van Jane – niet van haar moeder of oma, niet van haar vriend, en zélfs niet van de vader.

Dat staat in fel contrast tot films over ongewenste zwangerschappen, zoals Knocked Up en Juno. In de eerste film wordt het woord ‘abortus’ niet eens genoemd (“rhymes with schmaschmortion?”). In de tweede film wordt hoofdpersoon Juno bij de abortuskliniek ontmoedigd door een klasgenote, die haar vertelt dat haar foetus al nagels heeft – voor mij persoonlijk een horrorbeeld dat me juist extra zou motiveren, maar ja, dat ben ik.

In die films werd abortus meer afgedaan als onhandig plotobstakel – tenslotte zou er weinig film meer overblijven als de respectievelijke hoofdpersonen hun probleem op die manier oplosten. In Jane the Virgin is de uitkomst natuurlijk ook al bij voorbaat duidelijk, maar de makers geven de beslissing om het kind te houden het gewicht dat het verdient.

Latina en gelovig

Jane the Virgin speelt zich af in Miami en een groot gedeelte van de cast is Latino. Alba spreekt Spaans tegen haar dochter en kleindochter; ze spreken Engels terug. De achtergrond van de personages is zeker aanwezig – er zijn bijvoorbeeld flashbacks naar de Quinceañera van Jane – maar ook niet allesbepalend.

Gina Rodriguez won voor haar rol als Jane een Golden Globe. Tijdens haar speech hamerde ze op het belang van representatie: “This award is so much more than myself, it represents a culture that wants to see themselves as heroes.” Rodriguez zet zich in voor het succes van niet-witte sterren. Zo zet ze elke maandag op Instagram in het kader van “Movement Mondays” een gekleurde ster in het zonnetje: soms zijn het bekende acteurs als Oscar Isaac (*swoon*), Morena Baccarin en Rami Malek (die van Egyptische afkomst is), maar vaak ook onbekende mensen die de publiciteit goed kunnen gebruiken. Laatst was de beurt bijvoorbeeld aan regisseuse Zetna Fuentes, die ook afleveringen van Jane the Virgin regisseerde, en een tijdje geleden stond schrijfster Tanya Saracho centraal.

Minder besproken is dat de serie ook een ander soort ondervertegenwoordigde groep centraal stelt: katholieken. Amerika is in veel opzichten een diepgelovig land, maar zoals televisiecriticus Todd VanDerWerff een paar maanden geleden in zijn nieuwsbrief opmerkte is daar op televisie bijzonder weinig van te merken. Katholieken zijn daarbovenop ook nog eens een minderheid. Als een personage al expliciet katholiek is, is dat vaak om thema’s rond schuld en boete uit te diepen (zie ook: Daredevil).

Daarom is de manier waarop het katholicisme in Jane the Virgin wordt afgebeeld zo uitzonderlijk: prominint, met respect, op een manier die duidelijk maakt hoe belangrijk het geloof is voor Alba en Jane, maar zonder toe te geven aan de regressieve aspecten. Dat de zus van Rafael lesbisch is wordt bijvoorbeeld als een non-issue behandeld – nou ja, dat haar ex nu de nieuwe trophy wife is van hun vader is wat ingewikkeld, maar haar seksualiteit wordt niet als opmerkelijk of uitzonderlijk neergezet.

Om bij te zwijmelen

Het is niet voor niets dat Jane schrijfster specifiek van romance novels wil worden – een vaak verguisd en belachelijk gemaakt genre. Het is echter ook zo’n beetje het enige genre waar een mannelijke schrijver zal worden aangemoedigd een vrouwelijk pseudoniem aan te nemen.

Romance heeft de naam seksistisch te zijn. In het verleden waren er inderdaad veel voorbeelden waarin de mannelijke held (de “alpha” in het genre-jargon) het niet zo nauw nam met consent. Boeken als 50 Shades of Grey helpen het imago ook niet bepaald. Toch zweeft er ook een zweem van seksisme om de lacherigheid om romance: die geile verveelde huisvrouwen toch ook.

Romance is als genre echter allang niet meer wat het was toen een half ontblote Fabio nog regelmatig op de cover prijkte. Er is een hele generatie feministische schrijfsters van romance opgestaan: probeer bijvoorbeeld maar eens een boek van Sarah MacLean, Courtney Milan, Georgette Heyer, Victoria Dahl of Tessa Dare (vraag me gerust op Twitter om specifieke tips). “Beta”-helden, veel minder macho dan hun voorgangers, blijken ook best aantrekkelijk. En voor een “HEA” (Happily Ever After) zijn de vrouwelijke hoofdpersonen tegenwoordig niet meer tevreden met alleen het veroveren van hun man.

Ook de vrouwen uit Jane the Virgin zijn op zoek naar hun HEA. Rafael mag dan zo van een romance-omslag te lijken zijn afgestapt, het is wel duidelijk dat een ongecompliceerde HEA niet waarschijnlijk is: zoals de verteller het verwoordt: “Dit is tenslotte een telenovela”. Verder is de serie ondanks de soap-achtige gebeurtenissen verrassend realistisch over de moeilijkheden die relaties met zich mee kunnen brengen.

Belangrijk is echter dat Jane en co. niet belachelijk worden gemaakt omdat ze het sprookje najagen. Het wegzwijmelen van de drie generaties Villanueva bij de melodramatische telenovela Las Pasiones de Santos (met #rogeliomybrogelio in de hoofdrol) wordt niet afgebeeld als naïef of lachwekkend. In plaats daarvan geeft het aan dat deze vrouwen niet zomaar met het minste  tevreden zullen zijn. Tenslotte hebben ze altijd elkaar nog: de mannen moeten eerst maar eens bewijzen dat ze een plek in hun leven verdienen.

Click to comment

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top