In de vele momenten dat er in een gesprek naar voren kwam dat ik op vrouwen val, ben ik al meer dan eens gelukkig geprezen dat ik als vrouw homoseksueel ben, omdat het “voor mannen toch vaak veel moeilijker is.” Deze beoordeling komt meestal als een complete verrassing voor mij, vooral wanneer dezelfde mensen mij een paar minuten ervoor nog hebben verteld dat ze het echt niet erg vinden dat ik lesbisch ben, hoor, want homo’s, dat zijn ook gewoon mensen, toch?
Lesbo? Gelukkig ben je een vrouw!
Blijkbaar hebben mensen het gevoel dat ze mij ervan moeten overtuigen dat ze niet haatdragend zijn tegenover lesbiennes, maar zijn ze er vaak tegelijkertijd van overtuigd dat je als lesbienne in Nederland meer geaccepteerd bent dan de homoseksuele man. Er botst dus iets in de manier waarop de lesbische vrouw in de samenleving gecategoriseerd wordt. Ze past niet binnen de heteroseksuele norm – maar ze heeft het lang zo slecht nog niet als de homoman. Waar is dit beeld van onze ontwikkelde lesbo-acceptatie eigenlijk op gebaseerd? En is de lesbienne daadwerkelijk vrijer in het uitdrukken van haar seksualiteit?
Beelden in de media van de aantrekkingskracht tussen vrouwen zijn veelvoorkomend, heet, sensueel en populair. Om ons heen zien we constant beelden van vrouwen die naar elkaar verlangen en zoenen, in televisieseries, films, reclames, muziekvideo’s, tijdschriften en talloze andere media. De lesbische vrouw heeft blijkbaar sex appeal – en de meeste kijkers hebben echt geen enkel probleem met deze representatie. Als dat geen tolerantie is, wat dan wel?
Mediarepresentatie: hetzelfde als tolerantie?
De bestaande mediarepresentatie geeft de indruk van tolerantie, omdat er niet wordt geschroomd de lesbische vrouw te laten zien en haar seksualiteit in alle vrijheid te belichamen. Op het eerste gezicht lijkt het voorkomen van lesbische koppels en sensuele scènes op de tv positief en aanmoedigend, want in tegenstelling tot de homoseksuele man is haar seksualiteit toenemend zichtbaar en vrij. Deze seksuele vrijheid is voor homo’s vaak een stuk minder vanzelfsprekend: een zoen tussen twee mannen wordt met veel controversiëlere reacties geconfronteerd en vrijwel nooit ingezet als sexy verkoopmiddel. Dus is het makkelijk om te zeggen: de lesbienne is veel meer geaccepteerd. Ik ontken dan ook niet de potentie van de toenemende representatie om empowerment te bewerkstelligen – niet alleen voor de lesbische vrouw, maar voor alle vrouwen die een vrije en fluïde seksualiteit belichamen.
De lesbische vrouw als lustobject voor de heteroseksuele man
Je kan je echter ook afvragen, voor wie de lesbische, sexy, sensuele vrouw eigenlijk echt bedoeld is. In de films en series die veel van mijn lesbische vriendinnen kijken, herken ik de zoektocht naar representaties van een levensstijl, herkenbare beelden van twee vrouwen die hun leven met elkaar willen delen en die hier zelfstandig keuzes voor maken. Dit beeld is echter zoveel moeilijker te vinden dan de bestaande stereotypes van de sexy lesbische vrouw. Ik kan me maar moeilijk identificeren met twee sensueel zoenende vrouwen op een magazinecover. Want wat hebben zij eigenlijk met mijn identiteit als lesbienne te maken? En wanneer ik uitga en een totaal vreemde mij vraagt om mezelf te bewijzen door met een vrouw te zoenen – is dat dan nog steeds acceptatie? En hoe vaak krijgt een homoman eigenlijk van zijn vrienden de vraag of de seks beter is met een man of met een vrouw?
Hoe bepaalde personages in de media voorkomen, of het nu op een billboard is, in een tijdschrift, op televisie of in een film, is volgens mij aan de ene kant een reflectie van hoe deze in de werkelijke wereld bekeken wordt en heeft tegelijkertijd weer invloed op hoe deze binnen een samenleving gecategoriseerd wordt. Wat betreft de categorisering van de lesbische vrouw, merk ik een bijna obsessieve focus op haar seksleven en seksuele handelen. Zoals bij de vrouw in het algemeen gebeurd, wordt ook de lesbische vrouw in grote mate geseksualiseerd en geobjectiveerd, en met behulp van de mainstream media wordt er een sexy en eenzijdig ideaalbeeld geschetst. De negatieve stereotypering van de lesbische vrouw als mannelijk, agressief, activistisch en onaantrekkelijk maakt plaats voor deze nieuwe en toenemende hot lesbian-representatie.
Sexy lesbienne zonder identiteit
Lesbische pornografie is bijvoorbeeld ontzettend populair, maar dan vooral onder de heteroseksuele mannelijke kijkers, terwijl dit toch echt niet gezegd kan worden over homoseksuele porno. Veel andere media spelen op deze pornografische fantasie in, door een aantrekkelijke, sexy lesbienne weer te geven. In de mainstream representaties van lesbiennes wordt de bestaande gender- en seksualiteitsnorm niet bestreden. Eigenlijk passen ze juist precies in de heteroseksuele norm – de lesbienne experimenteert met haar seksualiteit, maar dit hoeft niet van invloed te zijn op haar identiteit of op de manier waarop ze aantrekkelijk is voor de heteroseksuele man. De representatie van de lesbienne is dan ook heel eenzijdig: ze moet vrouwelijk, jong en mooi zijn, ze is sexy, en haar lesbische identiteit is niet echt belangrijk. Wat wél belangrijk is, is dat ze zoent met een andere mooie vrouw en dat ze aantrekkelijk is voor mannen. De mooie en seksgerichte lesbiennes in Orange is the New Black, Katja Schuurman die Ellen ten Damme zoent om geld in te zamelen voor Serious Request, Samantha in Sex and the City die heteroseksueel is maar erop los experimenteert, Karma en Amy in Faking It… Ze zijn allemaal razend populair, maar voldoen ook aan een bepaald stereotype dat eigenlijk bedoeld is voor een mannelijke kijker. Ze zijn de hot lesbians die geen identiteit en levensstijl weergeven van een vrouw die verlangt naar het delen van de rest van haar leven met een andere vrouw.
Neem bijvoorbeeld de fotoshoot van Geraldine Kemper en Kim Feenstra voor de Linda, waarin ze uit de kleren gaan om sensueel gefotografeerd te worden. De shoot past precies in het stereotype beeld van de sexy lesbienne.
Recentelijk is er een soort mannelijke, en overigens minstens net zo pikante, versie van deze shoot gemaakt met Tim Hofman en Jan Versteegh. De shoots zijn vergelijkbaar omdat ze beide sensueel zijn, bedoeld als een viering van seksuele vrijheid en van homoseksualiteit. Maar de omstandigheden van de shoots zijn anders. De shoot van de zoenende Tim en Jan werd ontvangen als revolutionair, omdat zoenende mannen niet vaak zo openlijk en sensueel getoond worden. De shoot was een statement en bovendien bedoeld voor een editie van L’homo, het homoblad van de Linda. De shoot van Kim Feenstra en Geraldine Kemper riep veel minder discussie over homoseksualiteit op, en dat zal wel mede te verklaren zijn doordat het een shoot voor een editie van Linda was die nota bene ‘Red de Man’ heette.
In Nederland is het nog lang niet zo vanzelfsprekend om twee mannen hand in hand of zoenend op televisie of in reclames te zien. Maar dat dit wel voor de lesbische vrouw geldt, betekent nog niet hetzelfde als acceptatie en tolerantie. Ze wordt tot lustobject gemaakt in de huidige representaties, en dit leidt tot het onzichtbaar houden van de lesbische identiteit, en de diversiteit waarmee lesbiennes voorkomen.
Nico Lippe
28 augustus 2016 at 15:06
Beste Nikki, ik ben het helemaal eens met wat je zegt en vind het goed en belangrijk om daarom speciaal aandacht aan vrouwelijke (homo)seksualiteit te besteden. Ik houd een LHBT groep op LinkedIn bij en heb daar ook al eens verzocht om artikelen over vrouwen te delen, omdat ook ik constateer dat de meeste artikelen en onderwerpen over homoseksualiteit over mannen gaan, of dat er impliciet vanuit gegaan wordt dat men onder homoseksuelen ook vrouwen verstaat.
Toch heb ik een kleine opmerking. Dat zoenende vrouwen in de media hot zijn onderschrijf ik volledig. Maar niet alle zoenende vrouwen in de media zijn lesbisch! Ook biseksuele en heteroseksuele vrouwen die zoenen zijn heet. (Het woord alleen al. 🙁 ) En van sommige vrouwen weten we niet wat hun seksuele voorkeur is, omdat het modellen zijn die niet als zichzelf worden gefotografeerd maar als object. Wat al deze vrouwen wel delen is dat ze vrouw zijn en dat ze met een vrouw zoenen.
Verder worden biseksuele vrouwen nog meer geseksualiseerd dat lesbische vrouwen. Enerzijds omdat hun seksualiteit door veel mensen (ook vrouwen 🙁 ) niet serieus genomen wordt (ze doen het voor de aandacht, vinden zoenen met een vrouw spannend maar willen uiteindelijk toch een pik enz.), maar ook omdat veel mannen bij biseksuele vrouwen gelijk aan een trio denken. Want elke echt biseksuele vrouw wil in hun optiek toch bij voorkeur een trio met een man en een vrouw. Waarbij de heren dan ook nog fijntjes vergeten dat een trio niet alleen om hun eigen plezier draait, maar dat de dames daar zelf ook plezier aan kunnen beleven. Maar dat idee vinden de heren dan misschien weer te bedreigend. 😉