FIT+WELL

Demystificatie: wat is het effect van diëten?

(Frances Cannon)

In Demystificatie onderzoekt Winnie Hanschen wat er waar en niet waar is van dingen die we geloven. Ze probeert complexe aannames, patronen en structuren te deconstrueren om ze beter te kunnen begrijpen en te laten zien wat ze zeggen over de wereld om ons heen.

Aangezien het vakantietijd is, en dus tijd voor weinig verhullende kleding, prijkte de afgelopen maanden op de cover van menig ‘vrouwenblad’ weer de bikini babe, met daarbij een kop die je tips en trucs beloofd om ‘op tijd’ (hoezo op tijd?) klaar te zijn voor de zomer. De ene keer is het zonder gluten, de andere keer zonder suiker of met een vreet-dag tussendoor, waarin je toestemming krijgt je eigen geweten uit te schakelen en je vol te proppen met dingen die je anders niet ‘mag’, waardoor je je drie dagen later nog schuldig voelt. Als je al wilt afvallen, dan gaan de bladen je zeker niet helpen: hoe moet je ooit kiezen tussen een dag vasten of een glas modder aan je maaltijd toevoegen? Maar nog belangrijker, en daarom deze keer in Demystificatie: wat is eigenlijk het effect van diëten? Het doel is natuurlijk een fysieke verandering: dunner van buiten, gezonder van binnen. Maar wat doet diëten verder allemaal met je?

Fat-shaming

Allereerst is er natuurlijk de inmiddels bekende term ‘fat-shaming’, oftewel het belachelijk maken van andermans lichaam omdat het niet voldoet aan de schoonheidsstandaard. Daarover krijg je onvermijdelijk de discussie dat dik zijn ongezond voor je is, en dat het daarom onaantrekkelijk is. Maar we weten ook allemaal dat het beeld dat in het gemiddelde tijdschrift van de begeerlijke vrouw wordt gepubliceerd geen reëel beeld is. Sterker nog: als je bij een willekeurig huisdier de ribben zou kunnen tellen zoals dat bij een vrouwelijk model kan, ben je strafbaar voor verwaarlozing. Aangezien er al veel over dit onderwerp is en wordt gezegd, zal ik er niet te lang op in gaan. Daarnaast is er gelukkig een kentering te merken: zo heeft de nieuwe Londense burgermeester Sadiq Khan ‘body-shaming’-advertenties verboden op billboards in de stad.

Wie je ook bent, je bent te dik

Het lastige aan ideaalbeelden, zowel van mannen als vrouwen, is dat je er nooit aan kunt voldoen, zelfs als je er wel aan voldoet. Gemiddeld is een derde van de Westerse volwassen bevolking te zwaar, maar twee derde van de mensen gelooft dat ze te zwaar zijn, en het grootste deel met een verstoord lichaamsbeeld is vrouwelijk. Eén op de twee vrouwen die nog nooit overgewicht heeft gehad, heeft wel gedieet. De enige die baat heeft bij het handhaven van dit onrealistische ideaalbeeld is de schoonheidsindustrie. Zo is er een dieet-industrie waarin miljoenen omgaan die haar producten aan de man probeert te brengen zonder enige nuance over voor wie het product eigenlijk bedoeld is. Het zorgt voor een beeld waarin vet geen onderdeel is van je lijf, maar een vijand die met discipline en controle uitgedreven moet worden en weg zal blijven als jij maar sterk genoeg bent. En dat ben je vrijwel nooit: van alle mensen die diëten, is minder dan 10% in staat het verloren gewicht er langer dan vijf jaar af te houden.

Gewichtsverlies of verstandsverlies?

Als vrouw word je aanbevolen ongeveer 1200 calorieën per dag te consumeren als je wilt afvallen. In een beroemd calorie-beperkend experiment van Dr. Ancel Keys werden in de VS jonge mannen die dienstplicht hadden geweigerd in 1945 zes maanden lang op een dieet van 1600 calorieën gezet, waardoor ze uiteindelijk een kwart van hun lichaamsgewicht zouden verliezen. Zij hadden zich aangemeld omdat het experiment tot doel had te kijken wat het psychologische effect van diëten was en hoe de Europese bevolking na WO II het beste bijgevoed zou kunnen worden. Tijdens het dieet gebeurden er dingen die mij niet verbaasden, maar dat is omdat ik zelf ook weleens op dieet ben geweest: de mannen begonnen goed, maar al snel werden ze kortaf, gestrest en raakten sneller gedeprimeerd. Twee van de mannen hadden een emotionele crisis en één sneed zelfs het topje van zijn vinger af in de hoop dat hij geëxcuseerd zou worden van verdere deelname.

Voedsel werd het onderwerp van gesprek aan tafel. Zelfs de mannen die eerder geen enkele interesse hadden in eten raakten gefascineerd door koken en het samenstellen van menu’s. In dagdromen ging het over eten, en maar liefst dertien van de mannen wilden na het experiment professioneel chef worden. Het bleek ook vrijwel onmogelijk je aan het dieet te houden. Bijna alle mannen speelden vals tijdens het dieet; ze aten in het geheim en daarna voelden ze zich schuldig over wat ze hadden gedaan. Uiteindelijk bedachten de mannen een ‘buddy-systeem’ om ze te helpen stoppen met valsspelen.

Na afloop van het experiment werden de mannen langzamerhand weer op een normaal dieet gezet. Interessant genoeg gaven de mannen die voor aanvang tevreden waren met zichzelf nu aan dat ze een ander lichaamsbeeld hadden; ze voelden zich te zwaar, ondanks dat ze onder het gewicht zaten waarop ze begonnen waren. Hoewel hun persoonlijkheid weer terugveranderde, bleven ze na het dieet een obsessieve relatie met eten hebben: ze aten vaak door terwijl ze al vol zaten, meer dan ze zelf wilden eten of dachten dat goed voor ze was. Ze begonnen snacks te eten tussen maaltijden door, hoewel ze dat voor het dieet nooit hadden gedaan. Na vier weken gingen tien van de vijftien mannen die nog in contact waren met de onderzoekers weer op dieet. Niet omdat ze last hadden van overgewicht, maar omdat ze gestrest waren over hun lichaamsbeeld. De andere vijf bleven veel te grote porties eten. Acht maanden na beëindiging van het experiment was eten nog altijd één van de belangrijkste dingen in de gedachten van vijftien van de vierentwintig mannen waarmee het experiment begonnen was.

Vet, zelfhaat en zelfbeeld

De gedachten die de mannen hadden en hun obsessie met eten en hun gewicht lijken erg op de gedachten en obsessie met eten en het gewicht van mensen met anorexia. Eén van de meest interessante dingen is nog wel dat alle mannen er last van hadden, waardoor het aannemelijk is dat het geen zelfbeeld is dat vooraf gaat aan diëten, maar dat iedereen die aan een dieet begint er last van krijgt. Daarbij is een dieet bijna niet vol te houden, omdat je, door jezelf dingen te ontzeggen, juist die dingen belangrijk maakt. Probeer maar eens niet aan een roze olifant te denken. Hierdoor grijpen mensen die op dieet zijn sneller naar eten wanneer ze negatieve emoties ervaren, ook al zorgt het ‘overeten’ daarna voor nog meer negatieve emoties in de vorm van stress en schuldgevoelens.

Het lijkt alsof alleen een calorie-beperkend dieet dit effect op je zal hebben, maar ook een voedselbeperkend dieet (waarin je bepaalde soorten voedsel niet eet) kan dit effect hebben. Daarbij komt nog dat de meest recente trend in dieetland het niet-afvallen-maar-gezond-eten dieet is, waarbij je beloofd wordt dat als je maar gezond gaat eten, je vanzelf een perfect lichaam krijgt en al je problemen voorgoed voorbij zullen zijn. Dat dat niet altijd waar is, en dat een dergelijke verandering van levensstijl (want ‘het is geen dieet, het is een levensstijl’) veel tijd en discipline kost, wordt er niet bij gezegd. Los daarvan is het in de gigantische berg diëten lastig te onderscheiden wat gezond en ongezond eten is. Maandenlang geloofde ik bijvoorbeeld zelf dat kokosolie goed voor je was, totdat iemand van het voedingscentrum mij vertelde dat het voor 85% uit verzadigd vet bestaat, en dat juist het laurinezuur dat zo goed voor je zou zijn het vetzuur is dat je cholesterol het allermeest laat stijgen, en dat het mede daarom geen gezondheidsclaims van de EU heeft gehad. Ik eet dus geen kokosolie meer.

Het echte gevaar

Wat ik maar wil zeggen is dat je door de bomen vaak het bos niet meer ziet, waardoor je je in een continue staat van stress bevindt: je bent hoe dan ook te dik, je moet minder eten, anders eten, en iedereen vertelt je er wat anders over. Of het nu koolhydraatarm of calorie-beperkend is, de realiteit is dat al die verschillende verhalen over wat wel en niet werkt alleen maar bijdragen aan een depressieve gemoedstoestand en een staat van zelfhaat en stress. De verstoorde relatie die je zelf creëert met eten is misschien nog schadelijker dan je veel te vette lijf. Nog los van de psychologische klachten lijkt het er namelijk op dat mensen die jojo-en een groter risico hebben op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten dan de mensen die op één gewicht bleven, zelfs als dat gewicht hoog was. Ook is inmiddels bekend dat een klein beetje ondergewicht meer risico’s met zich meebrengt dan een klein beetje overgewicht. En dan zijn er natuurlijk nog de eetstoornissen: anorexia, boulimia en nu ook orthorexia, waarbij je een ongezonde obsessie hebt met gezond eten. Hoewel niet iedereen een eetstoornis krijgt van eten is het wel duidelijk dat de stoornissen voortkomen uit de ideaalbeelden die we onszelf voorhouden, en het dieet als weg daar naartoe.

Diëten heeft veel effecten naast het fysieke resultaat dat je probeert te behalen. Mocht je overwegen om nog even ‘bikini-klaar’ te worden, wees er dan op voorbereid dat je jezelf niet zo leuk meer vindt, dat je zult gaan denken dat je nergens goed in bent, dat je niet eens in staat bent dat vetlaagje van je lijf af te krijgen en dat je daarna nog maandenlang bezig bent met hoe dik je wel niet bent, ook al weeg je nog altijd minder dan voordat je begon. Mocht je een tip willen over hoe je gewicht moet verliezen, dan ben je hier aan het verkeerde adres, maar ik zou je aanraden weg te blijven van de kokosolie totdat je zeker weet wat het met je lichaam doet en niet te beginnen glazen modder weg te slobberen, zelfs al wordt dat aangeraden door iemand met een heuse blog over eten. Misschien is het een idee om wat minder te luisteren naar de mensen om je heen en wat meer te luisteren naar je eigen lichaam. Maar dat is maar een idee.

1 Comment

1 Comment

  1. Meijers

    2 augustus 2016 at 13:14

    Goed stuk. Jammer dat je het idee van iemand van het voedingscentrum zomaar er tussen zet. Het is misschien wel een fout idee. Wetenschappelijke gedachten veranderen voortdurend en zeker de ideeën over vet en cholesterol. Jammer omdat er net zo goed een ander voorbeeld had kunnen staan. Neemt niet weg,een leuk stuk Winnie Hanschen!

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top