De maatregel werd volgens haar partij DENK aangekondigd naar aanleiding van een stroom dreigmails. Het AD kreeg de mails in handen en publiceerde een selectie. En die zijn niet mis. Van milde irritatie over een televisieoptreden in Pauw tot aan een invalverzoek voor een aap gericht aan het adres van Simons, de witte woede lijkt ongrijpbaar. Maar waar komt deze vandaan? Waarom is het nou juist het benoemen van racisme dat ziedende reacties oproept in Nederland? Ik legde het voor aan een psycholoog.
Een deel van de volkswoede richting Simons heeft een politieke reden, merkte een collega van me laatst op. Simons sluit zich aan bij twee politici met een omstreden verleden; de VVD noemde één van hen zelfs ‘de lange arm van Erdogan’ in Nederland. Eerder kwam datzelfde Kamerlid in opspraak door het ontkennen van de Armeense genocide. Maar verklaren die onconventionele standpunten de doodsbedreigingen die Simons dagelijks ontvangt? Nee. Die haat is veel dieper geworteld, blijkt als we de psychologie van de schematherapie volgen.
Plots steekt de wereld anders in elkaar
Die theorie luidt ongeveer zo: zodra het woord ‘racisme’ valt (of erger, wit privilege) komen denkbeelden die je je hele leven voor normaal hebt aangenomen, onder druk te staan. Die denkbeelden hoeven echt niet zo extreem te zijn als in bovengenoemde mails om bij dit proces toch weerstand te voelen. Het immers nooit fijn als iemand je tegenspreekt, daardoor ga je namelijk tijdelijk aan jezelf en je eigen opvattingen twijfelen. “Ben ik dan een racist? Ik discrimineer toch nooit?” Die twijfel maakt je onbewust angstig en onzeker, want ineens blijkt dat de wereld wel eens heel anders in elkaar kan steken dan je tot nu toe altijd gedacht had.
Geconfronteerd worden met je eigen onzekerheid en eigen gevoelens van onveiligheid is bedreigend. En de angst die je daarbij voelt is ongemakkelijk. De weerstand om deze angst te voelen kan gezien worden als een overlevingsstrategie, een mentale reflexreactie (dit is wat in de schematherapie de modus van de ‘onthechte beschermer’ wordt genoemd). Die reflexreactie helpt je dus om je af te schermen voor heftige gevoelens. Als gevolg daarvan hou je anderen op afstand, waardoor je automatisch niet meer openstaat voor hun verhaal. Resultaat? De pijnlijke ervaringen met discriminatie waar Simons in bijvoorbeeld Pauw over praatte, komen emotioneel niet meer binnen.
Overlevingsstrategie
Is dat evolutionair gezien vreemd? Nee. Die reflexreactie – die je helpt om je af te sluiten tegen hevige negatieve emoties – is een overlevingsstrategie die vaak onbewust wordt toegepast om pijnlijke gevoelens niet te hoeven toelaten. Een extreem voorbeeld daarvan is de dissociatie die kan optreden bij een trauma. Slachtoffers van seksueel geweld kunnen tijdens een aanranding het gevoel krijgen alsof ze in een in film zitten, en zelf vanaf een afstandje naar de gebeurtenissen kijken. Maar een voorbeeld dichter bij huis is het fanatiek afgeven op asielzoekers. Daarmee bezig zijn helpt je bijvoorbeeld om niet te voelen hoe angstig en onzeker je bent als je niet meer zeker bent van een inkomen.
Is het dan zo dat alleen hele onzekere mensen zo hevig reageren op Simons? Nee. Naast die reflexreactie speelt er ook nog iets anders mee. Schematherapie gaat namelijk ook over onvervulde behoeftes. Die ‘onvervulde behoeftes’ zijn bijvoorbeeld het krijgen van erkenning van familie en vrienden maar ook veiligheid. Het gaat dan om hele basale veiligheid in de vorm van een dak boven je hoofd en geld om van rond te komen.
Veel Nederlanders voelden zich ontheemd na de economische crisis. Spaargeld was niet meer veilig bij banken, hypotheken bleken onterecht verstrekt en steeds meer mensen raakten hun baan kwijt. Om toch een gevoel van veiligheid en stabiliteit te behouden, klampen mensen zich vast aan dat wat ze kennen en aan wat een vertrouwd gevoel geeft. In Nederland is die vertrouwde standaard nog altijd wit en mannelijk – kijk maar naar de regering – en dus voelt een groot deel van de stemmers zich daar veilig bij. Geen wonder dus dat Trump met zijn rijke, witte achtergrond een hoop kiezers trok.
De schematherapie geeft dus een verklaring waarom mensen niet graag luisteren naar racisme-ervaringen. Kunnen we ons op een of andere manier verzetten tegen die reflexreactie en zorgen dat we leren luisteren naar anderen? Ja. Want net zoals in therapie kun je met mensen het gesprek aangaan over hun eenzijdige opstelling. Toch zal er altijd een groep zijn die je niet bereikt om een veelvoud van persoonlijke, dan wel omgevingsfactoren. Maar met goede voorlichting en het aangaan van de discussie kan je die groep wel zo klein mogelijk maken.
Peter
2 december 2016 at 16:55
Ik denk dat de verklaring voor wangedrag ook niet gezocht moet worden in de huidskleur of het geslacht van de daders.
nancy blogg
3 december 2016 at 18:26
15 jaar geleden waarschuwde simons(Volkskrant)vrouwen voor zwarte mannen, ze zouden geweldadiger en aggressiever zijn, gezien haar eigen ervaringen….
Pingback: Legally Bossy: Whoopi op Wall Street in The Associate – Vileine.com