Huil jij ook weleens wanneer je de krant leest? Ik wel. Niet alleen om al het geweld, de conflicten en de verwarring in de wereld maar vooral omdat ik me zo machteloos voel. De erbarmelijke omstandigheden waarin vluchtelingen verkeren, de opkomst van rechts populisme, de opwarming van de aarde, Trump… Hoe verzet je je tegen zoiets? En wat creëert verzet? Een barrière, een muur, afstand. Ondertussen doe ik niets. Dit alles verlamt me en ik weet vaak niet hoe ik moet reageren op de globale en lokale gebeurtenissen.
Maar wat nou als ik mijn gevoelsleven kan gebruiken, als ik verzet kan plegen met tederheid? Als tegenreactie op alle agressie, uitsluiting, verbittering en zorgen? In een wereld waar macht, geld en geweld factoren zijn die bepalen wie er heerst en waar gezag wordt afgedwongen, inplaats van verdiend? Zijn tederheid en compassie daar krachtig genoeg om op te treden tegen donkere krachten als fascisme, terreur en onverschilligheid?
Bloem in een geweer
Tijdens een protest tegen de oorlog in Vietnam in 1967 in de US plaatste een jongen een bloem in het geweer van een militair. Dit beeld werd wereldberoemd en is sindsdien vaak gerepliceerd op demonstraties over heel de wereld. Dit krachtige beeld gaat veel mensen aan het hart. De bloem staat voor schoonheid en kwetsbaarheid. Het is een beeld van hoop en ontwapening. Zelfs wanneer er gedreigd wordt met geweld en je zo kwetsbaar bent, kun je nog steeds een daad van verzet plegen met zoiets lieflijks als een bloem.
Kan tederheid in deze zin revolutionair zijn? Dat er een omwenteling, een plotselinge grootschalige verandering plaatsvindt onder het volk? Dat er tegenreactie is, blijkt wel uit de vele protesten die er op dit moment plaatsvinden en de talloze publieke figuren die zich uitspreken tegen haat, seksisme en racisme. Alhoewel we niet kunnen spreken van een plotselinge omwenteling van universele compassie en liefde, is er wel beweging. Misschien kunnen we niet van een revolutie, maar wel van de tegenhanger ervan spreken: evolutie, geleidelijke verandering.
Eve Ensler de schrijfster van de Vagina Monologues, praat over de ‘girl cell’. Deze zogenaamde ‘girl cell’ komt voor in zowel mannen als vrouwen en staat symbool voor gevoeligheid, compassie, empathie, openheid, intensiteit, intuïtie en kwetsbaarheid. Zij stelt dat de girl cell van groot belang is in de evolutie van het menselijk ras. Het ondermijnen van deze cell, het vernietigen, staat ook wel bekend als het patriarchaat. In dit machtssysteem worden emoties als afleiding gezien en kwetsbaarheid als een teken van zwakte. De ‘girl cell’ wordt systematisch onderdrukt, collectief en individueel, in mannen en in vrouwen. De hele wereld wordt opgevoed om geen meisje te zijn. “Een jongen zijn, betekent geen meisje zijn. Een vrouw zijn betekent geen meisje zijn,” aldus Ensler. Man/vrouw zijn culturele concepten en de ‘girl cell’ is dat ook. Deze zogenaamde ‘cell’ is namelijk niet overheersend in de ene sekse, noch is de afkeuring die gepaard gaat met de eigenschappen van deze ‘cell’ dat. Je zou zelfs kunnen stellen dat dit bij mannen nog veel harder wordt onderdrukt. Mannen wordt immers vaak geleerd om stoer en hard te zijn, zich te distantiëren van hun tederheid en niet te huilen.
Wanneer ons geleerd wordt dat emoties niet te vertrouwen zijn en dat je dingen niet persoonlijk moet nemen, bagatelliseren we ons gevoel. Hierdoor trekken we onze eerste intuïtieve reacties vaak in twijfel, terwijl deze van levensbelang kunnen zijn. We voelen dan namelijk niet wat er gebeurt of nemen dat niet serieus, en daarom hebben we geen adequate reactie op alles wat er om ons heen in de wereld gebeurt.
Compassie cultiveert veerkracht
Vanuit de neurowetenschappen weten we dat mensen die compassie cultiveren meer meelijden, maar daar ook weer sneller van herstellen. Met compassie cultiveer je dus veerkracht. Dit kwam o.a. naar voren in een onderzoek van neuroloog Richard Davidson waar hij boeddhisten onder de MRI-scan onderzocht. Daaruit bleek dat bepaalde delen van hun brein, die plasticiteit indiceren, heel hoog ontwikkeld waren, wat de mogelijkheid tot verandering en flexibiliteit inhoudt. Veel mensen denken dat compassie en empathie je uitput, maar het tegenovergestelde is waar. Compassie bevordert ook het immuunsysteem. In een tijd waar er zoveel vervuiling is, geestelijk en lichamelijk, is een sterk immuunsysteem van groot belang.
Er zijn veel manieren om compassie en empathie te cultiveren. Door mindfullness, meditatie, je in iemands anders schoenen te verplaatsen of simpelweg door te geven. Maar volgens mij is de eerste stap om gevoel toe te laten in onszelf en het publieke leven. Emotie is een indicator is dat iets je raakt, en dat is het enige punt is om vanuit te vertrekken en uiteindelijk te handelen. Misschien kunnen we beginnen met het serieus nemen van empathie, gevoel, compassie en intuïtie, inplaats van deze als instabiel, zweverig, naïef of vrouwelijk te zien. Tederheid maakt je niet fragiel of zwak of mannelijk of vrouwelijk; het maakt je veerkrachtiger, gelukkiger en adequater. En dat is het tegengif, dat is het verzet.