Na de eerste drie afleveringen van American Gods heb je nou niet het idee dat je naar een bijzonder feministische serie zit te kijken. Een vrouw in de serie slokt een onschuldig man op met haar vagina – het is haast een parodie op ontmanningsangsten. En in de eerste aflevering al wordt de vrouw van de hoofdpersoon summier in de koelkast gepropt.
Vrouwen in de koelkast
Mocht je die uitdrukking niet kennen: Women in Refrigerators is de titel van de in 1999 door latere stripschrijfster Gail Simone opgerichte website, waarop ze een lijst bijhield van alle vriendinnetjes en vrouwen die in strips waren vermoord of serieus verwond om een mannelijke hoofdpersoon te motiveren. De naam is ontleend aan een geval uit 1994, waarin Green Lantern zijn toenmalige vriendin dood in de koelkast terugvond.
Ook buiten de stripwereld zijn er talloze voorbeelden te vinden – denk maar aan elk beeld van een mannelijke filmster in de regen, zijn gezicht naar de hemelen gericht en “noooooooo” roepend omdat zijn vrouw (en/of soms kinderen) door de slechterik vermoord zijn. Eindeloos veel vrouwen hebben op die wijze het loodje gelegd: denk aan talloze Bond-girls, aan Maggie Gyllenhaal in The Dark Knight, aan Gwyneth Paltrow in Se7en, aan de love interest in het eerste seizoen van MrRobot… In de pilot van Supernatural wisten de makers zelfs in dezelfde aflevering maar liefst twee vrouwen in de koelkast te proppen.
De ‘vrouw in de koelkast’ is een seksistisch trope omdat het de vrouw reduceert tot alleen een plotinstrument. Haar persoonlijkheid, haar eigen gedachten en dromen, haar toekomst? Niet interessant voor de makers. Het enige dat ertoe doet is wat haar dood (of verwonding) betekent voor de mannelijke held.
Mysterieuze baan
In de eerste aflevering van American Gods krijgt hoofdpersoon Shadow Moon, een paar dagen voordat hij toch al uit de gevangenis zou worden gelaten, te horen dat zijn vrouw Laura in een auto-ongeluk om het leven is gekomen. Alleen daarom is hij bereid op het baanaanbod van de mysterieuze Mr. Wednesday in te gaan: zonder Laura heeft hij toch geen doel meer.
Haar dood wordt wel al snel gecompliceerd. Laura zat in de auto bij Robbie, een goede vriend van Shadow. Bij de uitvaart van Laura vertelt Audrey, haar beste vriendin en de weduwe van Robbie (gespeeld door Betty Gilpin, uit Glow), woedend dat haar man en Laura een affaire hadden. Dat tijdens het ongeluk Laura Robbie zelfs aan het pijpen was.
De meeste ‘koelkastvrouwen’ kun je op dit soort gedrag niet te betrappen: de liefjes in de koelkast worden meestal geïdealiseerd, om de tragedie van hun dood te vergroten, en om de wraak van de hoofdpersoon te motiveren. Dat de vermoorde dames op magische wijze weer tot leven komen komt wel eens voor – vooral in strips, waar de dood zelden écht permanent is. Maar terugkomen als geleidelijk uit elkaar vallend lijk, met een zwerm geïnteresseerde vliegen die om haar heen zoemen? Daarin is Laura Moon toch wel vrij uniek:
Het boek versus de serie
Want ja: Laura Moon wordt op magische wijze weer tot leven gebracht – of nou ja, tot een vorm van leven. Dit gebeurt ook in het boek van Neil Gaiman waar de serie op gebaseerd is. Maar het boek is geheel vanuit het perspectief van Shadow geschreven en daardoor komt Laura niet helemaal uit de verf: Shadow ziet haar eerst als perfect, en daarna snapt hij haar niet echt meer. Als soort-van-zombie blijft ze eigenlijk meer een plotelement dan een personage.
De serie pakt het anders aan. Aan het einde van aflevering drie vindt Shadow de ondode Laura in zijn motelkamer. Heel aflevering vier toont het hele verhaal opnieuw, maar vanuit háár perspectief. We zien hoe ze zich voor ze Shadow ontmoette, dodelijk verveelde in haar casino-baantje. Hoe ze zichzelf insloot in een jacuzzi met anti-insectenspray om nog iets te voelen.
We zien hoe Shadow haar tijdelijk opvrolijkte, maar hoe ze langzaamaan weer terugzakte in haar depressie, terwijl Shadow als haar enthousiaste maar argeloze ‘puppy’ niets in de gaten had. We zien haar affaire met Robbie beginnen. We zien haar dood. Én we zien hoe de dood haar op vreemde wijze weer nieuw leven inblaast. Terwijl haar lichaam geleidelijk wegrot – ze steelt op een gegeven moment zelfs letterlijk ijscowagen om het vervalproces wat te remmen, wat je alleen maar als knipoog naar Gail Simone kan lezen – Laura heeft eindelijk een doel in het ‘leven’.
De koelkast uit
American Gods is geen perfect feministische serie. Dat komt misschien omdat er allerlei goden uit millennia-oude mythologieën worden opgevoerd. In patriarchale samenlevingen hebben godinnen wel macht, maar reflecteren ze ook vaak vrouwelijke stereotypen. Het is geen wonder dat de vruchtbaarheidsgodin Bilquis, bijvoorbeeld, uiterst geseksualiseerd in beeld wordt gebracht, en toch voelt het een beetje oncomfortabel dat de enige vrouw van kleur ook de vrouw is die het vaakst naakt in beeld is – en die het minst zegt. Gillian Anderson als de kameleontische Media is moderner, maar hult zich ook graag in de stereotype vrouwelijkheid van Marilyn Monroe en Lucille Ball.
Maar Laura is geen god of godin: ze is gewoon een fucked up vrouw die in het midden van een machtige strijd tussen goden belandt. Ze is een vrouw die in de koelkast wordt gestopt… en vervolgens ‘fuck you’ zegt tegen Anubis en (letterlijk) vecht voor een actieve rol in het verhaal. Een vrouw die een regelrechte bitch is – dat zou ze zelf waarschijnlijk beamen – maar wel veel interessanter dan haar vrij passieve, voortdurend verwarde man. Zo krijgt de serie toch een feministisch randje.
Scriptschrijvers zullen waarschijnlijk vrouwen in koelkasten blijven stoppen: het is nu eenmaal een makkelijke manier om een man te motiveren. Maar Bryan Fuller laat met American Gods zien hoe lui de standaard-uitvoering is – en dat je veel boeiendere verhalen kan vertellen als je ook vrouwen als volwaardige personages behandelt.
Pingback: Kanttekeningen: de misdaad is belangrijker dan de waarheid – Vileine.com