REAL/FAKE

Kanttekeningen: waarom ziet men zo graag dode vrouwen op TV?

Anna di Prospero

In Kanttekeningen zet Winnie letterlijk vraagtekens bij allerlei culturele fenomenen en krijg je een toelichting aan de hand van verschillende media – van YouTube-filmpjes tot krantenkoppen. Deze week graaft Winnie diep in kronkels wat misdaadseries ons zeggen over hoe we denken over geweld.

Ik had mij afgelopen weken erg verheugd op het laatste seizoen op de Britse misdaadserie Broadchurch. Waar het tweede seizoen nogal wat achterbleef was het derde seizoen er weer eentje voor de boeken. Aangezien seizoen drie nog niet in Nederland op televisie is uitgezonden, zal ik jullie de verdere details besparen. Waar ik het over wil hebben is het soort scène dat ik zag, eentje die in meerdere misdaadseries voorkomt. Een vrouw die aan haar man vraagt: ‘Did you do it?’, en er een schijnbare suspense wordt gecreëerd rondom het al dan niet geven van een antwoord. Wat is dat voor gekke vraag, vroeg ik me af. Wat zegt zo’n scène nu eigenlijk over hoe we denken over geweld? Hechten we echt zoveel waarde aan waarheid?  

TV Realisme als voorloper op de realiteit

Als je visueel discours bespreekt, ontkom je niet aan de filosoof Jean Baudrillard en zijn theorie over de simulacra. Voor wie niet bekend is met Baudrillard komt zijn theorie komt op het volgende neer: we zijn in een tijdperk beland waarin beelden zo gemakkelijk gereproduceerd kunnen worden en zo aanwezig zijn in onze cultuur dat ze aan de werkelijkheid voorafgaan. Vroeger schilderde een schilder een vrouw op basis van een poserende, bestaande vrouw. Tegenwoordig proberen vrouwen een vrouw te zijn zoals die wordt afgebeeld in allerhande media, en volgt de echte vrouw dus het beeld van de vrouw op het plaatje in plaats van andersom. Aangezien de meeste tv series een hoog realiteitsgehalte (pretenderen te) hebben, is het interessant om te kijken wat series zeggen over onze realiteit. De televisie gaat namelijk vooraf aan de werkelijkheid.

In augustus vertelde een vrouw voor de Britse telvisie over haar verkrachting. De zender legde direct de link met de serie Broadchurch:

In eerste instantie druist het een beetje tegen de intuïtie in om naar fictie te gaan kijken om het te hebben over de waarheid, maar zoals ook John Hartley zegt in zijn boek Television Truths: forms of knowledge:

Kortom, doordat media zich focussen op dingen die meer emotioneel/verhalend zijn in plaatst van feitelijk en bondig, recreëren ze een context die voor mensen bekend is als hun ‘eigen’ menselijke context; de context waarin ze zelf ook bepalen wat waarheid is en wat niet. Juist dit soort misdaadseries zijn weinig kritisch over hun simulaties. Ze gebruiken ‘spektakel’ in de vorm van (vrouwen)lijken om de zoektocht naar waarheid te motiveren. Want wat maken een paar extra lijken nou uit als de kijker de waarheid over de dader te weten komt?

Dat het bepalen van waarheid überhaupt al moeilijk genoeg is, zie je al in non-fictieve situaties als het presidentschap van Donald Trump en alle post-truth ellende die we daarvan meekrijgen. Leugens en feiten die geen feiten zijn, waarheden die verdraaid worden en massa’s mensen die een eenzijdig, onjuist verhaal te horen krijgen en daarin geloven. In fictie lijkt de waarheid juist het laatste redmiddel te zijn, de grote oplossing, de catharsis van de tragedie. Het geweld wordt daarmee ingezet als middel om tot de climax te komen, terwijl je je volgens mij moet afvragen of het doel de middelen heiligt. Kortom: hebben we al die verkrachting en moord op TV wel nodig om spanning in te bouwen?

Forensische wetenschap als waarheid

Waar het in non-fictieve media fact-checking en post-truth is wat de klok slaat, is het in fictie en meer specifiek in misdaad fictie juist de zoektocht naar de waarheid die de boventoon voert. In de vele versies van CSI is het lichaam van (meestal) een vrouw een object waaruit feiten afgelezen kunnen worden (‘hoe ging ze dood en wanneer?’). Dat is een mooi excuus om haar lichaam in volle glorie in beeld te brengen, terwijl je tegelijkertijd ermee wegkomt door te zeggen dat het niet gaat over objectificatie (want het is fictie).

De excessieve focus op de lijkschouwing vertelt echter een ander verhaal: ieder deeltje van het lichaam mag aangeraakt en geanalyseerd worden, en om een of andere reden moet de detective altijd even in de ruimte met het slachtoffer waarbij er op dramatische wijze een laken, zak of kast opengetrokken moet worden om haar lichaam te laten zien. Een lichaam dat nooit doet denken aan een echt mens, maar veel meer aan een object waar je ongelimiteerd naar kan staren. Waar je vragen over mag stellen waar een ander antwoord op geeft omdat de vrouw in kwestie letterlijk monddood is gemaakt. Zij ziet eruit als een porseleinen pop en de wetenschapper reconstrueert het verhaal voor haar. Dat zegt meer dan alleen iets over de verhaallijn of de toevallige hoofdrolspeler. Neem bijvoorbeeld de horrorfilm The Autopsy of Jane Doe:

Misdaadseries zijn niet alleen geschikt ter ‘onopvallende’ objectificatie van de vrouw, maar ze zijn ook een mooi excuus om geweld tegen vrouwen af te beelden, met een fijne held die vervolgens de boosdoener pakt en de wereld weer veilig. Voor acteur Mandy Patinkin was het herhaaldelijke geweld tegen vrouwen de reden om te stoppen met de succesvolle serie Criminal Minds:

Goed, er valt dus een heleboel te zeggen over de betekenis van al dit geweld tegen vrouwen op TV en over waarom dit zo expliciet in beeld gebracht moet worden. Maar hoe zit het met de waarheid? Het zou nog een ding zijn om fictie te maken over geweld, maar het feit dat het vaak zo’n hyperrealistisch karakter heeft, geeft aan dat we een bepaalde waarde hechten aan waarheid. Zoveel zelfs dat het de afkeer van geweld overstijgt.

Waarheid als suspense en climax

Inmiddels heb ik me ten behoeve van dit artikel even overgegeven aan het kijken van misdaadseries en het valt me op dat wat ik in de ene scene zag, in vrijwel iedere aflevering van een willekeurige misdaadserie voorkomt. Die scene gaat zo: er is iemand die de moord weleens gepleegd zou kunnen hebben, en vaak wordt er ofwel in een verhoorkamer ofwel in een persoonlijke setting aan deze persoon de vraag gesteld: ‘Heb jij het gedaan?’ waarop het lang stil blijft en het definitieve antwoord vaak niet gegeven wordt. Daardoor heb je het gevoel dat er iets spannends aan de hand is, terwijl dat in feite natuurlijk helemaal niet zo is: iemand die een moord gepleegd heeft of iemand heeft verkracht zou er immers geen moeite mee moeten hebben daar dan ook nog over te liegen.

De makers zeggen met zo’n scène dus eigenlijk een heleboel over onze maatschappij: iemand zou best wel iemand kunnen verkrachten of vermoorden, maar erover liegen? Dat nooit. Daarom blijft het antwoord uit; het toegeven van de waarheid wordt belangrijker gemaakt dan de misdaad die is gepleegd. In de rechtbank sta je onder ede: je belooft niets dan de waarheid te spreken. Waarom doen we dat? Als je een rechtschapen mens bent zou je toch sowieso niet liegen? En als je een misdadiger bent dan heb je toch al dingen gedaan die tegen de wet zijn – wat stopt je dan nog daar meineed aan toe te voegen?

In misdaadseries is de waarheid een noodzakelijk onderdeel van het plot. Omdat al die series op dezelfde manier zijn opgebouwd, weten wij als kijker wat we kunnen verwachten en schrijft de schrijver zonder er kritisch over na te denken naar dezelfde climax toe: de onthulling van de waarheid. Het moment dat de held van het verhaal er dus achter komt wie de dader is, waardoor de misdaad/verkrachting zelf een subplot worden. Het moment dat de wetenschap ons het bedrog onthult en we allemaal weer veilig kunnen slapen.

Veilig slapen? Ammehoela

Het verhaal van een misdaadserie lost vaak iets op in het vinden van de dader, of specifieker: het vinden van de waarheid. Om tot die verheerlijkte waarheid te komen, worden er een heleboel elementen in werking gesteld die veel erger zijn dan de waarheid zelf. De suspense in de scène waar ik het over heb, ontstaat alleen maar omdat we in al deze series steeds blijven herhalen dat de waarheid belangrijker is dan de misdaad. Doordat we in iedere aflevering van iedere misdaadserie (of in een seizoen, in series zoals Broadchurch) weer een vrouw laten vermoorden of verkrachten om een excuus te hebben weer op zoek te gaan naar die waarheid. Niet alleen televisieseries maken zich hier ‘schuldig’ aan. Dode vrouwenlichamen zijn in mode en muziek, zoals hieronder in Kanye’s clip Monster, ook een ‘trend’:

De echte waarheid is dat we onszelf met al die voorbeelden blijven blootstellen aan geweld tegen vrouwen, maar, zoals Patinkin ook zegt: je moet je afvragen welk effect dat heeft op de wereld. Als je het hebt over verkrachtingscultuur, dan is het genre van misdaadserie een goed voorbeeld van zichtbaarheid hiervan. Totdat we besluiten dat de misdaad erger is dan het niet-weten of niet-vertellen van de waarheid zullen we blijven worden doodgegooid met absurde scènes uit disfunctionele huwelijken met de vraag ‘Was jij het?’ Terwijl de echte vraag is: waarom blijven we deze verhalen vertellen?

Click to comment

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top