Hoe heet het?
The Penelopiad, door Margaret Atwood
Waar en wanneer?
Canada, 2005
Waar gaat het over?
In The Penelopiad biedt Margaret Atwood een nieuw perspectief op de mythe van de Griekse held Odysseus en zijn vrouw Penelope, een verhaal dat het meest bekend geworden is door de Odyssee van Homeros. Gerechtigheid voor Penelope, is de strekking: vanuit de onderwereld geeft een van de meest bekende vrouwen uit de klassieke oudheid ons haar versie van het bekende verhaal, waarin zij achterbleef op het eiland Ithaka terwijl haar man in Troje vocht. Als de echtgenote die meer dan honderd vrijers af wist te houden terwijl ze op de terugkomst van Odysseus wachtte, werd Penelope het toonbeeld van trouw en deugdzaamheid, maar ze was ook erg slim en bedacht listige manieren om de opdringerige gasten, die haar paleis bezetten totdat ze een van hen koos, op afstand te houden. Zo zei ze dat ze een lijkwade aan het weven was voor haar schoonvader, en pas als die af was zou ze een nieuwe echtgenoot kiezen. Maar elke nacht haalde ze haar werk van die dag weer uit, en zo hield ze de vrijers voor de gek.
De Penelope die Atwood ons toont vertelt openhartig en zonder scrupules over haar leven en het hiernamaals: dochter van een waternimf en een Spartaanse koning; het nichtje van de beroemde Helena, de bruid van Odysseus, die haar tegen traditie in meenam naar zijn eiland Ithaca, waar ze niemand kende en zich vaak eenzaam voelde; koningin van Ithaca en heerser over dat eiland terwijl de koning afwezig is. Penelope vertelt hoeveel ze Odysseus mist (hoewel ze toegeeft dat er weinig heldhaftigs aan hem was, en dat “de man van de duizend listen” eigenlijk gewoon een pathologische leugenaar was) en hoe ze zich bekommert om de dagelijkse beslommeringen van het paleis, om de handel, de veestapel, en het uitbreiden van Odysseus’ bezittingen. Ze heeft het lastig met haar zoon, Telemachos, als die eenmaal begint te puberen en op zoek wil naar zijn vader, en kan het slecht vinden met haar schoonouders. Who can relate?
Atwoods voornaamste doel is gerechtigheid eisen voor zij die geen stem hadden in het oorspronkelijke verhaal: de twaalf dienstmeisjes van Penelope die door Odysseus bij zijn thuiskomst werden vermoord omdat ze met een aantal van de vrijers naar bed waren geweest. Een brute moord, die voornamelijk met de eer van de heer des huizes te maken had: voor de meisjes was het erg genoeg dat ze verkracht waren, maar waar het Odysseus om ging was dat ze waren verkracht zonder zijn toestemming, een groot onderdeel van gastvrijheid was om de gasten te laten kiezen uit de vrouwen in het paleis. Penelope vertelt dat de meisjes in haar opdracht met de vrijers omgingen, om zo meer informatie in te winnen, maar dit wist Odysseus niet.
Tussen Penelope’s verhaal door vertellen de meisjes, in de rol van een chorus uit klassieke tragediën, over het onrecht dat hen is aangedaan. De ene keer zingen ze erover als een rijmpje tijdens het touwtjespringen; de andere keer treden ze op als getuigen bij een 21e-eeuwse rechtszaak. In deze verschillende gedaanten geven ze meer diepgang aan hun tragische verhaal: de belangrijke rol die ze speelden als schoonmaaksters, kamermeisjes en “amusement” voor hun eigenaren en gasten, die behalve door Penelope als niet meer werden gezien dan het vuil dat ze moesten opvegen. Maar op het eind krijgen ze hun wraak, en weten ze de furiën op Odysseus af te sturen.
Waarom moet je dit boek toch echt lezen?
The Penelopiad is een interessante en verfrissend moderne herschrijving van het bekende verhaal waarin de vrouwen die doorgaans als onbeduidend werden gezien uit de schaduwen worden gehaald. Er wordt gerechtigheid geëist voor deze arme slavinnen, die geen of weinig verzet konden bieden tegen het geweld dat hen werd aangedaan – geweld dat ook wij nu nog als vanzelfsprekend zien voor die tijd. In de oudheid waren verkrachting, wraakzucht en honour killings toch heel gewoon, denken wij al snel. Terwijl vrouwen hier in de 21e eeuw, vooral die in lagere sociale klassen, nog steeds dagelijks onder lijden. Atwood weet sympathie op te roepen voor de vrouwen op de achtergrond die doorgaans als collateral damage worden beschouwd om de reputatie van de mannelijke held te versterken, een thema dat nog steeds actueel is. Daarnaast is het aanzienlijk bondiger dan de Odyssee, en lees je het verhaal in twee uur uit.
Wat moet je weten als je dit boek toch niet wilt lezen?
Atwoods stijl is niet voor iedereen – de interludes waarin de twaalf dienstmeisjes hun versie van het verhaal vertellen zijn interessant, maar onderbreken vaak de flow van het verhaal. Enige kennis van de oorspronkelijke mythe is nodig (maar we leven in de tijd van Wikipedia), en hoewel Atwood er veel originele details en kwinkslagen in gooit, krijgen we toch niet veel te weten over Penelope buiten de Odyssee om.
Kant-en-klare quote voor feesten en partijen:
“Then he told me how much he’d missed me, and how he’d been filled with longing for me even when enfolded in the white arms of goddesses; and I told him how very many tears I’d shed while waiting twenty years for his return, and how tediously faithful I’d been, and how I would never have even so much as thought of betraying his gigantic bed with its wondrous bedpost by sleeping in it with any other man. The two of us were – by our own admission – proficient and shameless liars of long standing. It’s a wonder either one of us believed a word the other said. But we did. Or so we told each other.”