mother! is een allegorie. Voor minstens drie verschillende dingen, voor zover ik de film van Darren Aronofsky kon volgen: voor het creatieve proces (en wat je daar vooral als vrouwen voor moet opofferen), voor het sadisme van het christendom en voor wat we onze aarde aandoen. Het is moeilijk te missen dat het niet de bedoeling is om de film letterlijk te nemen: niet alleen waren realisme en geloofwaardigheid duidelijk geen doel, maar de personages zijn ook opzichtig naamloos, waardoor ze voortdurend “hey!” roepen waar een normaal mens voor “Pietje!” was gegaan.
De mooie muze
mother! is ook een film geschreven en geregisseerd door een 48-jarige man (Aronofsky), over een dichter gespeeld door een andere 48-jarige man (Javier Bardem), die getrouwd is met een veel jongere vrouw, gespeeld door de 27-jarige Jennifer Lawrence. Saillant detail: tijdens het filmen kregen de regisseur en de actrice iets met elkaar. Lawrence is een volwassen vrouw die natuurlijk zelf beslissingen kan nemen over haar romantische leven, maar na hoe ze in deze film door haar nieuwe vriend behandeld wordt (en wat de film doet vermoeden over hoe hij als artiest aankijkt tegen relaties) vraag je je erg af wat ze zichzelf aandoet.
Dat Lawrence een aantrekkelijke jonge vrouw is laat de film ons niet vergeten. In de eerste scène al draagt ze een weinig verhullende nachtjapon. Elke man die ze tegenkomt maakt óf een opmerking over haar schoonheid en/of jeugd, óf ze kijken verlekkerd, vrijwel kwijlend naar haar. Eén man probeert haar agressief te versieren, tot hij bij gebrek aan succes begint te schelden. Oh, hier zit vast ook een allegorische betekenis achter, al zie ik hem niet direct. Ik vraag me af of dit element echt noodzakelijk was, of dat Aronofsky het gewoon fijn vindt dat iedereen op zijn muze geilt.
Aan de ene kant is mother! heel erg de film van Lawrence. Zij staat in vrijwel elk shot centraal, de camera strak op haar gezicht gericht, zelfs wanneer andere mensen spreken. Zij is degene met wie we meeleven, op sommige momenten de enige die nog enigszins realiteitsbesef lijkt te hebben. Tegelijkertijd is ze amper een personage te noemen. Van haar persoonlijkheid weten we niets. Op de aftiteling heet haar personage “mother”, maar ze wordt ook meerdere keren “the inspiration” genoemd. Ze wordt zelfs letterlijk gelijkgesteld met een huis – hoe objectiverender kan je het maken? Nou, nog meer – maar hoe zou een spoiler zijn.
Creatie als misogyne mannenzaak
mother! (en heus, de irritatie is niet alleen omdat het gebrek aan hoofdletter en het uitroepteken betekenen dat je als schrijver steeds moet worstelen met je tekstverwerkingsprogramma) is ten opzichte van het personage van Lawrence ronduit sadistisch te noemen. Elke grens die ze stelt wordt direct overschreden. Alles wordt haar afgenomen. Op een gegeven moment wordt ze in elkaar geslagen en getrapt terwijl een meute haar een sloerie en een “cunt” noemt.
Ik word er een beetje moe van. mother! is een fascinerende film waar je vast uren over kunt filosoferen. Maar om dat als vrouw te kunnen moet je je wel kunnen zetten over het oncomfortabele gevoel dat je in de ogen van de maker nooit meer kan zijn dan een muze. Dat Aronofsky lijkt te vinden dat als vrouw de enige creaties die ertoe doen uit je baarmoeder komen.
Wat vooral wringt is dat in het woelige, allegorische geheel er zoveel toch misselijkmakend vertrouwd voelt. Het personage van Lawrence doet zo haar best om alles voor haar man te zijn. Ze maakt fantastische diners, zorgt ervoor dat alles er piekfijn uitziet… en elke keer weer wordt er zooi voor haar achtergelaten om op te ruimen. Allemaal ten dienste van het creatieve proces, van het genie van haar man. Alles zonder dat het expliciet gevraagd wordt, maar waar wel impliciet op gerekend wordt, terwijl haar zorgen om het huis ook belachelijk gemaakt worden.
Maar wat als je als vrouw én moet voldoen aan al die verwachtingen, én energie over wil houden om zelf nog wat te creëren? Op de een of andere manier betwijfel ik of een film dáárover ook zo lyrisch zou worden ontvangen, met vijfsterrenrecensies in de meeste kranten. “Dicht langs de zon vliegen”, zoals de NRC het noemde, is toch wat lastiger als je weet wie er daarna de vleugels natuurlijk weer moet wassen.
Javier Bardem, YouTube
Goed of slecht is bijzaak
Ik weet nog steeds niet of ik de film nu goed of slecht vond. Ik weet ook niet of het ertoe doet: echt interessante films zijn zelden tot zo’n zwart-wit-beoordeling te reduceren. Maar mother! maakte me boos. Boos dat een van de meest gelauwerde jonge actrices kennelijk geen interessantere rol kan vinden dan deze vleesgeworden natte droom. Geïrriteerd dat het kijken naar spraakmakende films vrijwel altijd inhoudt dat ik een vrouw misbruikt moet zien worden. Geërgerd dat als een vrouw een dergelijke film zou maken vrijwel elke recensie het “hysterisch” zou noemen.
Ik hoor de reacties al. “Ja maar dat is juist het punt!”, “Je kan de film pas écht duiden als je de religieuze metaforen snapt!”, “Je snapt er duidelijk niks van, hè?”. Nee, ik snap het inderdaad niet, dat vrouwelijk lijden voor mannen kennelijk zo inspirerend werkt. Ik denk dat ik dat eigenlijk liever niet snap.
Pingback: Kanttekeningen: Vrouw of puzzel? Of toch gewoon mens? #MeToo – Vileine.com