*** DIT ARTIKEL BEVAT GEEN SPOILERS OVER S2 ***
De serie Stranger Things is een hommage aan allerlei horrorfilms uit de jaren tachtig. Dat belooft niet veel goed wat betreft representatie van vrouwen. Maar gelukkig nemen de makers de stereotypes uit die films niet geheel kritiekloos over. Wat zegt Stranger Things over hoe we kijken naar vrouwen, LGBTQ-ers en kleur?
Eighties smurfin
Waren de jaren tachtig goed voor vrouwen? In sommige opzichten niet – de backlash tegen de tweede golf was in volle gang, feministes vochten onderling over porno, en‘sex sells’ was het credo. Aan de andere kant: de jaren tachtig brachten ons ook heerlijke misandrische film over intimidatie op het werk: ‘9 to 5.’ Ook werkten de androgyne trends uit de jaren zeventig nog door: vrouwen droegen blazers met flinke schoudervulling en als man kon je prima een oorbel in en je haar flink opsprayen. Er was in de jaren ’80 dus wel ruimte voor uitzonderlijke, sterke vrouwen – maar dan wel meestal maar ééntje, en dan ook vrijwel àltijd wit.
In het eerste seizoen van Stranger Things merkte je dat goed. Het verhaal was opgebouwd uit drie subverhalen die geleidelijk samenkwamen: eentje over een groepje dertienjarigen, eentje met oudere tieners en eentje over de volwassenen. Elk subverhaal kreeg volgens het bekende Smurfin-principe precies één meisje toebedeeld: respectievelijk Eleven, Nancy en Joyce.
Nu was Joyce een mooie twist op zo’n bekend cliché: een radeloze, redeloze (single) moeder van een verdwenen kind die eigenlijk gelijk bleek te hebben. Nancy was het mooie tienermeisje, op stereotype wijze verwikkeld in een liefdesdriehoek tussen een nerd en een jock, maar wel slim op cruciale momenten. En Eleven (die aan het begin met haar kale hoofd een paar keer voor een jongetje werd aangezien) was het meeste krachtige personage van iedereen: met haar psychische krachten kon ze zó meerdere volwassen mannen vellen. Haar ontsnapping aan de geheime overheidsexperimenten MK-ULTRA en haar ‘handler’ Papa kan worden gezien als een verzet tegen het patriarchaat.
Gerechtheid voor Barb
En dan was er nog Barb. Het nerdy meisje, eenzaam en alleen aan de rand van het zwembad, door het grote slijmerige monster verslonden. Het is geen wonder dat het internet Barb omtoverde tot meme en heldin: het was gewoon oneerlijk hoe roemloos ze uit het seizoen verdween, terwijl veel meisjes die als tiener niet op Nancy leken zich in haar herkenden.
In de aanloop tot seizoen twee beloofden de makers van Stranger Things, de gebroeders Duffer #JusticeForBarb. En inderdaad: de dood van Barb levert de motivatie voor het verhaal van Nancy. Het nieuwe roodharige meisje dat geïntroduceerd wordt, ondertussen, is allesbehalve een weerloos slachtoffer: ze heet officieel Maxine maar wordt liever “Max” genoemd, ze rijdt rond op een skateboard en als Mad Max verpulvert ze de jongens met alle arcade-records.
Helaas blijft er bijzonder weinig interactie tussen de verschillende vrouwen bestaan. Elk verplaatsen ze zich door hun verhaal, omringd door mannen. Tussen de twee jongere meisjes overheerst jaloezie: reken niet op een stel veertienjarigen om de Bechdel-test te halen. En dan hebben we het nog niet eens over hoe hetero-normatief dit allemaal is. Zou dat de geschiedkundige correctheid zijn ten opzichte van de gebrekkige representatie uit de jaren ’80? In dat geval waren wij meer overtuigd geweest door een worstelend personage in de jongensgroep.
Ook jongens willen mooi zijn
Wat ongebruikelijker is, is de aandacht die de Duffers hebben voor de onzekerheden en ijdelheden van tienerjochies. Het wonderbaarlijkste mysterie dat in seizoen twee opgelost wordt is hoe jock Steve aan zulk fantastisch haar komt. Het antwoord: tijd, zorg, en flink wat Farrah Fawcett spray. De jongere Dustin luistert aandachtig.
Een terugkerend thema is hoe jongens hun best doen om er aantrekkelijk uit te zien; hoe ze in de spiegel hun verleidelijkste blikken oefenen. We zien het de veertienjarige Dustin en Lucas doen, en ook stoere nieuwe bink Billy blijkt heel wat moeite te stoppen in zijn date-look. Het leidt tot homofobe kritiek van diens vader, maar de makers tonen het met empathie. Dat het resultaat in veel gevallen nu hopeloos eighties overkomt – het matje van Billy in het bijzonder wekt nu meer lach dan lust op – benadrukt in hoeverre ook deze jongens het belangrijk vinden om mooi gevonden te worden.
Behalve haartips geeft Steve Dustin nog meer advies mee: gewoon doen alsof het je niks kan schelen, dan komen de meisjes vanzelf op je af. Gelukkig blijkt wel dat de makers dit niet geloven…
Misbruik en PTSS
Zoals gezegd: de Duffers maken dankbaar gebruik van stereotypes. Maar ze prikken er wel met enige regelmaat doorheen. Jock Steve is eigenlijk best een gevoelige jongen. Freak Jonathan heeft een wijze les voor zijn jonge broertje: “nobody normal ever accomplished anything meaningful in this world”. En het enige moment voor een knipoog naar de afwezigheid van gekleurde personages is toch vrij duidelijk wanneer Lucas weigert de excuuszwarte uit Ghostbusters te zijn tijdens Halloween, “just because I’m black.” Want natuurlijk was het zwarte personage uit Ghostbusters nauwelijks relevant in die film, zoals Lucas uitlegt: “hij kwam er het laatst bij, en doet niks boeiends.”
Belangrijk in het tweede seizoen van Stranger Things is dat er ook aandacht wordt besteed aan de gevolgen van trauma en misbruik. Niet alleen hebben de gebeurtenissen van het eerste seizoen duidelijk gevolgen gehad, maar de stereotype pesterige broer blijkt ook veel meer dan alleen maar lastig. Het is juist door die broer dat Max mensen op afstand houdt en vaak boos is. En de agressiviteit van de broer zelf blijkt dan weer z’n oorsprong te hebben in hoe zijn vader hem behandelt. Het is misschien niet de meest verfijnde analyse van de keten van misbruik, maar het gaat dieper dan je wellicht in eerste instantie zou verwachtten van een genre-serie die zo ge-ent is op de popcultuur uit de jaren tachtig.
Het blijft uiteindelijk een jongensserie, dat Stranger Things. Daar kunnen Vileine vrouwen ook gewoon van genieten. Want gelukkig neemt het niet àlles uit de jaren tachtig klakkeloos over.
Pingback: Archetypes: monsterlijke vrouwen – Vileine.com