Share

Tweet

Share

Share

Email

Comments

In The Empire Writes Back doet Riva subtiele (lees: tamelijk radicale) suggesties voor de nodige verandering in literaire sferen.

Bevat spoilers van Mary Shelley’s Frankenstein.

We kennen allemaal Dan Brown als naam in de angststuipen-in-bed-boeken. Al kwijlend en huiverend kijken we naar Twilight. Maar laten we niet vergeten welke literaire moeder aan de voet van het genre van thrillerfictie staat: Mary Shelley. In 1818 (!) schreef zij Frankenstein: or The Modern Prometheus en nu nog reïncarneert het verhaal in films, vorig jaar nog met Daniel Radcliffe, worden de personages op glorieus foutieve wijze geciteerd en zou je je huis kunnen inrichten met Frankenstein-monster fan parafernalia. Welk geniaal (vrouwen)brein heeft dit verhaal voortgebracht en wat zit er in dat ons bijna 200 jaar blijft beangstigen? Je dacht misschien altijd dat Frankenstein iets te maken heeft met Halloween of het moment dat je net wakker wordt en je huisgenoot je ontbijt heeft opgegeten. Voor als je wilt weten wie jouw literaire thriller-moeder echt is of gewoon de intelligentie-kaart wilt spelen op een wegwerpbordjes-kring-verjaardag: hier een kleine, maar zeker niet bescheiden, handleiding om het monster en zijn maker beter te begrijpen.

Mary Shelley

Mary Shelley was het fortuinlijke liefdeskind van de radicale politiek-anarchist-filosoof William Godwin en de vrouwenrechtenactiviste/feminist en schrijver Mary Wollstonecraft, die allebei in de regel tegen trouwen waren en vóór vrije liefde. Mary Wollstonecraft overleed bij de geboorte van haar dochter, maar gaf het schrijverschap door. Als schrijver-in-de-dop-kind bezette Mary Shelley de bibliotheek van haar vader en schreef verhalen. Haar tienerleven werd gekenmerkt door een romantische escapade; ze rende op 17-jarige leeftijd weg met dichter Percy Shelley, die op dat moment nog getrouwd was met ene Harriet. Ondanks dat Mary’s vader voor vrije liefde was, verbrak hij het contact met zijn dochter om haar pas weer te spreken toen Percy’s vrouw Harriet zelfmoord pleegde. Percy Shelley organiseerde regelmatig literaire soirées waarbij schrijvers/dichters hun werk voordroegen, waaronder prominente romantische dichter Lord Byron. De 19-jarige Mary Shelley werd op zo’n literaire aangelegenheid door Byron uitgedaagd voor een wedstrijd ‘wie-kan-het-engste-spookverhaal-verzinnen’ ter vermaak op een regenachtige dag en de rest is literatuurgeschiedenis.

Must-knows

Wat je in ieder geval moet weten over dit boek is:

• Frankenstein is de wetenschapper, hij heet Victor. Victor Frankenstein.
• Het monster zelf heeft geen naam, hij wordt wel vaak ‘demon’ of ‘creature’ genoemd, maar niet consequent genoeg om het als naam te zien.

In Chris Baldick’s In Frankenstein’s Shadow wordt het skelet van het verhaal in twee premissen omschreven:

“a) Frankenstein makes a living creature out of bits of corpses.
b) The creature turns against him and runs amok.”

Deze twee stellingen vormen inderdaad de basis om het verhaal te begrijpen. Echter, als dat alles zou zijn, dan zouden verfilmingen van Frankenstein in twee shots klaar zijn. Een bijna twee uur durende film met Daniel Radcliffe en uitgebreide special effects is dan wel overbodig. Nee, nee, dat volstaat natuurlijk niet.

Baarmoedermetafoor en wetenschapsangst

We weten allemaal dat mannen geen kinderen in hun eigen lichaam kunnen maken. Door een genetisch gebrek aan baarmoeder zijn ze genoodzaakt om slechts verdwaald zaad af te staan en het daadwerkelijke mens-maken aan een vrouw over te laten. Victor Frankenstein raakt geobsedeerd door het idee om toch zelf leven te maken. In z’n laboratorium, dat als een surrogaat-baarmoeder fungeert, wil hij leven uit ‘dode materie’ maken. Hier belanden we al direct in ‘The Uncanny Valley’:

Het uit lichaamsdelen bij elkaar gesprokkelde monster van Frankenstein zou ik plaatsen tussen de zombie en het lijk, iets lager dan de prothese-hand. Het monster is namelijk in betere staat dan het onder de grond gerotte tot leven gekomen lijk dat een zombie is, maar is levendiger dan je normale lijk en toch ook meer dan alleen een prothese-hand, eerder een compleet prothese-lichaam. Zeker is dat de creatie van Frankenstein diep – bijna op de bodem – van de Uncanny Valley ligt.
Vergelijkbaar met onze hedendaagse angsten voor mensachtige robots en de mogelijkheden van genetische manipulatie, waren ze in de 19e eeuw evenzo bang voor wetenschappelijke vooruitgang. Toen Shelley dit boek schreef waren de experimenten van Galvani gaande, waarbij een mensenarm en de pootjes van een kikker door elektriciteit bewogen. Onduidelijk is of de kikker toestemming heeft gegeven om na zijn dood zo schaamteloos gebruikt te worden. De betreffende mensenarm is in ieder geval van een moordenaar, onder de zogeheten ‘Murder Act’  werd het lichaam van een moordenaar na zijn/haar overlijden als straf vaak publiekelijk ontleed. Wat de kikker heeft gedaan, weet ik niet.
Onze wetenschapper Frankenstein onthoudt zich van slaap, vermaak, sport niet meer, sluit zijn 19e-eeuwse versie van een Facebookaccount af en blijft ook weg bij colleges. Na flink wat nachten doorhalen, maakt hij zijn ‘creatie’ en zegt niet “It’s alive!!!”

Het monster

Op het moment dat het wezen tot leven komt, realiseert Frankenstein zich dat zijn creatie niet wordt zoals hij had gehoopt. Je kunt het vergelijken met het moment dat je een cheesecake uit de oven haalt, deze direct inzakt en smaakt naar mislukte roti. Het moment suprême in Mary Shelley’s Frankenstein:

(Mary Shelley, Frankenstein, Project Gutenberg)

Frankenstein dacht dat hij een mooi wezen maakte, waarvan de lichaamsdelen in proportie zouden zijn, met glooiend zwart haar en glimmend witte tanden, maar alles valt in het niet door de waterige ogen, verschrompelde teint, zijn zwarte rechte lippen. Nu zou je denken: ‘OK, je wezen is misschien niet heel mooi geworden, maar het is toch jouw (levende!) creatie, dus geef het in ieder geval een knuffel of een warm bad met eendje.’ Het vaderinstinct zit er echter niet in bij Frankenstein; hij rent weg en probeert te slapen in een andere kamer. Wanneer het wezen dan naar zijn slaapkamer komt en contact met hem probeert te maken door wat onschuldige keelgeluiden en een vriendelijke grijns, rent onze wetenschapper het huis uit.

Frankenstein denkt even van het wezen af te zijn, maar niets is minder waar. Het is slechts het begin van de tweede premisse: het wezen keert zich tegen hem en gaat tekeer. Aan zijn lot overgelaten, met een onconventioneel uiterlijk, wordt het wezen niet goed ontvangen door de wereld. Hij leert Engels door een tijd vanuit een schuurtje een arme familie te volgen. Hij leest boeken (o.a. Paradise Lost) en legt vervolgens aan zijn maker in zeer welbespraakt en literair Engels uit waarom hij hem zo haat. Om zijn aandacht te trekken, vermoordt hij ook een aantal van Frankensteins familieleden. Het wezen probeert nog een deal te sluiten: ‘Maak een vrouw van mijn soort zodat ik niet meer in mijn eentje hoef te leven’. Onze wetenschapper begint eraan, maar kan het niet afmaken door de angst dat ze een hele familielijn van monsterlijke moordachtige wezens zouden beginnen. Je begrijpt wel dat het wezen nu niet alleen eenzaam is, maar ook erg boos. Vanaf dit moment is hij voornemens om Frankensteins leven tot een absolute hel te maken, door alles waarvan hij houdt van hem af te nemen.

De Moderne Prometheus

De ondertitel van het boek ‘The Modern Prometheus’ is veelzeggend in de betekenis van het verhaal. Er zijn twee versies van de Prometheus-mythe: 1. Aeschylus’ versie en direct de meest bekende is dat hij het geheim van het vuur van de goden stal, 2. in Ovidius’ Metamorfosen probeert Prometheus een levend wezen te maken uit klei. Bij beide versies gaat het erom dat hij de goden uitdaagt en het recht zelf in handen neemt om te kunnen creëren (bron: Siv Jansson, Introductie Frankenstein). Het loopt met Prometheus niet goed af: hij wordt aan een berg geketend waar zijn lever elke dag door een adelaar wordt opgegeten en ’s nachts opnieuw aangroeit. Victor Frankenstein begaat dezelfde fout: om tegen zijn natuur in leven te willen creëren en met een vonkje dode materie tot leven te brengen. Hij bezegelt zo zijn lot om op wrede pijnlijke wijze geteisterd te worden door zijn eigen creatie.