In RE: reageren Vileine vrouwen op een actuele publicatie. Vandaag reageert Lisa Smit op ‘Seks en zijde in The Fall‘.
Beste Vileine,
Dank voor jullie stuk over feminisme in The Fall. Toevallig rondde ik gisteravond het tweede seizoen af – ik ben als een bezetene door de afleveringen heen geroetsjt. Niet omdat ik het de beste detective vond die ik in tijden heb gezien; ik vond Broadchurch en River bijvoorbeeld op veel manieren spannender en veelzijdiger in verhaal en vertelling, maar dat even terzijde.
Fan van The Fall ben ik onder andere omdat 1. ik altijd wel geniet van spannende detectiveseries, 2. het feministische karakter van de serie, zoals je dat zelf al beschreven hebt, en 3. ik werkelijk waar 11 uur lang van mijn stoel ben gegleden en mezelf weer omhoog heb moeten hijsen, waarna ik uiteindelijk mijn hele kamervloer kon opdweilen, door het woest aantrekkelijke personage van Paul Spector. Dit klinkt eigenlijk doodvermoeiend, en dat was het ook, maar het was ook ontzettend verslavend. Net zoals het voor Paul een beetje te verslavend werd om langzaamaan het leven uit de luchtpijpen van beeldschone brunettes te knijpen. Aan de ene kant is deze serie zeer feministisch van karakter (ja, echt), en aan de andere kant – of gewoon tegelijkertijd – zijn belangrijke thema’s van deze serie ‘erotisch verlangen’ en ‘het spanningsveld tussen het behouden of juist uit handen geven van controle’. Als je trouwens vindt dat Stella Gibson te sexy is voor het leven, werp dan nog eens een blik op Paul Spector.
Gelijkwaardig geobjectiviseerd
Dat er in deze serie, met een duidelijk erotisch thema, erotische scènes en beelden in zitten lijkt me dan ook logisch. Ik vind dat dit zelfs doorgaans in de serie helemaal niet wordt uitgemolken, maar juist heel subtiel verweven zit. Je hebt het in je stuk over een scène waarin Stella seks heeft met haar mannelijke collega en daarbij geen moment de controle uit handen geeft, en dat wordt versneden met een scène waarin Paul Spector het verse lijk van Sarah Key wast, droogt en drapeert op bed als een pop. Losse shots van het dode vrouwelijke lichaam, die als losse lichaamsdelen geobjectiveerd worden en op een vreemde manier, maar voor het personage van Spector begrijpelijk, geërotiseerd. Een vrouwelijk lichaam als erotisch object. Klopt. Maar het shot van de seksscène van Stella, waarbij haar geweldige lijf in beeld wordt gebracht, is niet zo plat als jij omschrijft. Dit is namelijk een two-shot, van de zijkant gefilmd, van zowel Stella als de ongelooflijk gespierde en mega-aantrekkelijke collega detective die ze duidelijk domineert. Ik vind zo’n scène geil en effectief; de biceps van de acteur, de tieten van Stella, de spanning tussen de twee. Gelijkwaardig worden ze in beeld gebracht, gelijkwaardig worden ze geobjectiveerd en geërotiseerd. Weinig mis mee.
En ja, Gillian Anderson is een walgelijk knappe vrouw. Een soort George Clooney onder de vrouwelijke acteurs – ze lijkt alleen maar knapper te worden. En ze bestaat. Ze leeft, ze is echt, een vrouw als Gillian Anderson bestaat. Waarom zou een andere vrouw, met dezelfde looks maar met een andere baan, niet kunnen bestaan? Is ze dan ineens te knap om een ‘echte’ vrouw te zijn?
Is er een hoofdrol weggelegd voor Sophie Grabol, die de legendarische Sarah Lund speelt in de Deense serie The Killing en die met haar slonzig lage paardenstaart en welgeteld ene trui make-uploos door het leven gaat, dan kun je je de gemakkelijke kritiek wel voorstellen dat een vrouwelijk personage dat voor haar werk een wapen draagt en faalt in haar relaties met mannen, qua uiterlijk van haar vrouwelijkheid wordt ontdaan. Cliché. Maar wanneer Stella uitgeroepen wordt tot feministisch icoon vanwege haar feministische uitspraken, haar onafhankelijke handelen en het tegelijkertijd behouden van een bizarre schoonheid en vrouwelijkheid is dat een probleem omdat ze geen rolmodel zou zijn van ‘de echte vrouw’.
Geen ‘echte vrouw’
Oké, ik snap je wel; haar schoonheid en vrouwelijkheid zijn niet perse het probleem, maar dat die twee dingen worden vertegenwoordigd in het boosaardige concept van de push-upbeha. Je neemt hierbij alleen iets belangrijks niet in acht: namelijk, dat ondanks dat personages zoals Sarah Lund als Stella Gibson gecreëerd zijn door makers en niet echt bestaan, het geen platte personages zijn maar juist gelaagd en autonoom, zoals echte mensen. Daarom werken ze zo goed – al hun keuzes zijn logisch te verklaren en terug te leiden naar de essentie van hun karakter. Zo ook de push-upbeha van Stella Gibson. Ik, als echt mens, zou er persoonlijk wanneer ik een gruwelijke moord zou moeten oplossen en nooit tijd had om te slapen, voor kiezen mijn uiterlijk geheel over te laten aan de krachten van de natuur. Naaldhakken laat ik überhaupt alleen bij hoge uitzondering toe aan mijn voeten – laat me alsjeblieft normaal over de Amsterdamse straten kunnen lopen – en tja, push-upbeha’s zien er vooral grappig uit bij een meid met cup AAA. Dat zijn mijn keuzes, net zoals het Sarah Lunds keuze is om onder alle druk van haar belangrijke baan echt niet de tijd te nemen om mascara op te doen en haar haar in de krulspelden te leggen. Dat ligt niet in het karakter van Sarah, en evenmin in dat van mij. Het boeit ons niet, wij durven lelijk en dus misschien kwetsbaar te zijn als we geen fuck geven om onszelf, maar bijvoorbeeld gewoon even een moord proberen op te lossen.
Niet kwetsbaar – of toch?
Daarentegen is Stella Gibson een vrouw met een geheel ander karakter. Stella boeit het wel hoe ze voor de dag komt, want Stella houdt niet zo van kwetsbaar overkomen. Ik speelde een tijdje geleden een (veel minder geslaagd) personage in de serie Project Orpheus, genaamd Daan, die als arts in een ziekenhuis steevast op gehakte laarsjes liep. Even los van het feit dat dit natuurlijk totaal ongeloofwaardig is als arts, deed Daan dit omdat de sexy hak haar kracht en zelfvertrouwen gaf. Zo gebruikt Stella haar genadeloos perfecte uiterlijk, make-up, krultang, naaldhakken en haar push-upbeha ook als een instrument, om de controle te houden over haar perfecte en onaantastbare imago. Een push-upbeha geeft de schijn van betere tieten, en dus van een beter leven. Dit zal menig vrouw bekend voorkomen, en ik wil niet zeggen dat dit helemaal de belichaming is van ‘lekker in je vel zitten’, maar dit is dan ook precies Stella’s worsteling. Want – grote verrassing – ze is natuurlijk stiekem hartstikke kwetsbaar en dat krijg je als kijker ook te zien. Sexy, alwetende Paul Spector heeft dit ook door en laat haar maar al te goed weten: “Jij bent zo zelfbewust Stella. Jij zal nooit in staat zijn zo volledig de controle te verliezen zoals ik dat kan.” Glibber.
Ik probeer niet het bestaande probleem te ontkrachten dat vrouwen in onze cultuur met het idee worden opgezadeld alleen mee te tellen wanneer ze er lekker uitzien. Ik wil alleen maar aangeven dat een goed geschreven vrouwelijk personage binnen dezelfde culturele context worstelt als dat van haar publiek, en dat de push-upbeha dus niet verbannen hoeft te worden, mits goed geschreven. En binnen het moderne detectivegenre is een beetje relativatie bovendien echt op zijn plaats.
Verschillende soorten vrouwelijke rolmodellen
Er is de afgelopen jaren sprake geweest van een vloedgolf van detectiveseries met (sterke) vrouwen in de hoofdrol. Dit nieuwe inzicht onder makers – dat een detective ook een interessante vrouw kan zijn – heeft de detective als genre zelfs terug uit de dood gehaald. Dat Stella Gibson uit The Fall eruitziet als de ultieme femme fatale is een legitiem, in haar personage gegronde keuze. Haar push-upbeha is een symbool van haar schild. The Killing, The Bridge, Broadchurch, Top of The Lake zijn stuk voor stuk detectiveseries met gelaagd geschreven vrouwelijke personages die, net als Stella maar op uiteenlopende manieren, kwetsbaar zijn. Ze laten naaldhakken en push-upbeha’s over het algemeen in de kast liggen en komen niet in de buurt van Stella’s Barbie-uiterlijk. Gelukkig maar, want er bestaan verschillende soorten vrouwen, en dus ook verschillende soorten vrouwelijke helden. Dat al die verschillende soorten rolmodellen niet op onze schermen te zien zijn, dat is gewoonweg niet waar. Laten we elk geslaagd vrouwelijk personage vieren, en alleen platheid en uniformiteit bestrijden. En laten ze voor ons allen zowel voorbeelden als gelijken zijn.
