WORLD+CULT

Kanttekeningen: over grote verhalen en kattenvrouwtjes

Robin Schwartz

In Kanttekeningen zet Winnie letterlijk vraagtekens bij allerlei culturele fenomenen en krijg je een toelichting aan de hand van verschillende media – van YouTube-filmpjes tot krantenkoppen.

In de fictieve verhalen komen (inmiddels) diverse soorten alleenstaande vrouwen voor: het kindmeisje (liefst hulpeloos en met een kat) dat gered moet worden door een Man, de self-made woman die het allemaal heeft (lees: een carrière en een man), de butch vrouw die vooral niet wenst te voldoen aan het normatieve beeld van een Vrouw en de vrouw met de katten die al wat ouder is en een beetje apart gedrag vertoont en hoe dan ook niet huwbaar is. Natuurlijk is dit geen uitputtende lijst, want alleen al de categorie ‘alleenstaande vrouw met kat’ is te ordenen op leeftijd: de jonge vrouw met kat is ‘nog te redden’ mits zij op tijd een partner vindt, de oudere vrouw is ‘een verloren zaak’. Maar de hamvraag voor mij deze week is waar die associatie met katten nou eigenlijk vandaan komt.

Heksenjacht

Katten werden in Egypte nog gerespecteerd om hun jachtvaardigheden en daarmee hun potentie om knaagdieren op afstand te houden, en de Egyptische godin Bastet (van de vruchtbaarheid) nam vaak de gedaante van een kat aan, waarmee er ook een associatie tussen het respect voor vruchtbaarheid en katten ontstond. De Romeinen ontdekten katten in Egypte en namen ze mee naar Europa. Daar echter, met de opkomst van de Christelijke Kerk, veranderde de houding naar katten. De Kerk had het niet zo op het respecteren van vruchtbaarheid; vruchtbaarheid was een basisverwachting, gezinnen moesten zieltjes voor de Kerk baren en als dat niet lukte moest uiteindelijk het huwelijk worden ontbonden. Het was dus uit met de viering en verering van vruchtbaarheid als iets bijzonders.Het stereotype ‘kattenvrouwtje’ begint dus al ergens in de vroege middeleeuwen waarin heksen en katten met elkaar verbonden werden.

Ondertussen werden katten gedemoniseerd als een gedaante die vaak werd aangenomen door Satan en werden alleenstaande vrouwen, en dan met name zij die iets van kruiden afwisten uitgemaakt voor heksen of satanisten en vervolgd. Hoewel deze heksen met allerlei dieren werden geassocieerd (denk kraaien en padden en woeste honden) was de associatie met katten een die goed bleef hangen. Daarbij werd gezegd dat heksen van gedaante konden veranderen; zij zouden in een kat kunnen transformeren. Het resultaat? Een slachting van katten, om demonische activiteiten onder de duim te houden. Tot zover de geschiedenis van de kat en de alleenstaande vrouw. Op naar het de recente tijden.

Het gekke kattenvrouwtje

Hoewel ze niet langer als heksen bestempeld worden, blijft er nog behoorlijk wat over van de verhaallijn uit de middeleeuwen. Zo ook de negatieve associatie van vrouwen met katten. De kat werd het symbool van de anti-gelijkheidsbeweging die katten gebruikte om de roep van vrouwen om stemrecht tegen te gaan:

En zo belanden we in de 21e eeuw, waarin we nog steeds de resten tegenkomen van het stereotype kattenvrouwtje: niet helemaal goed bij haar hoofd, alleenstaand, fundamenteel onhuwbaar, houdt meer van haar katten dan van mensen en ga zo maar door. Hartstikke boeiend allemaal, hoor ik je zeggen, maar wat is nu je punt?

Het metanarratief: witte mannen overal

Ik leen de term uit het Engels, waar hij in de kritische theorie nog weleens gebezigd wordt: het meta-narrative ofwel meta-narratief. Dat zegt eigenlijk dat door de geschiedenis heen de grote verhalen, en daarmee ook de personages, worden beschreven door de ogen van de witte man. In dit filmpje wordt het kort uitgelegd door Eric Gerlach (interessant om op te merken dat hij wel ziet dat het Westen gescheiden wordt van de rest van de wereld door dit metanarratief, maar niet dat het over witte mannen gaat):

Waar Gerlach dus een mooi punt over het Westen als Grote Redder maakt, mist hij de weerstand van Westerse vrouwen tegen Westerse mannen binnen dat narratief. Wat hij ook mist is dat het Westen zichzelf in dit narratief niet alleen propageert als fantastisch, maar ook alles dat anders is dan een witte man maakt tot een ‘ander’. Het kattenvrouwtje is een type dat zich perfect leent als voorbeeld hiervoor, omdat het oppervlakkig lijkt te gaan over de eigenschappen die ik in de vorige alinea noemde. Maar eigenlijk is het kattenvrouwtje iemand die zich niet conformeert aan het metanarratief van het Westen, en specifiek de Westerse vrouw. Het alleen-zijn wordt dus vermaakt tot een uiting van weerstand of ondermijning van Westerse waarden en is daarmee het bespotten waard. Het niet hebben van kinderen, maar andere levenssoorten een grote plaats geven in je leven: idem dito.

Ik schreef vorig jaar al een artikel over waarom single zijn een bedreiging is voor anderen, waar ik in de conclusie aanhaalde dat de maatschappij druk op mensen legt om te conformeren aan het metanarratief, en de rol die jij daarin zou moeten spelen als individu. Het kattenvrouwtje lijkt misschien een onschuldig stereotype, waar je plagerige grapjes over kunt maken, maar in feite is het een label dat voortkomt uit marginalisatie, discriminatie, seksisme en ageisme gericht op hen die zich niet conformeren.

Kunst en popcultuur om het verhaal te herschrijven

Gelukkig zijn we in een tijd beland waarin het stereotype van het kattenvrouwtje doorbroken wordt. Allereerst door de immense populariteit van katten op internet, meer specifiek door mensen zoals Hannah Shaw die er een zaak van maakt het verhaal anders te vertellen:

Daarnaast is er een steeds grotere groep mensen die de term cat lady als geuzennaam draagt, en er trots op is. Op blogs en in video’s wordt het verhaal van kattenvrouwtjes er een van hen die een plek claimen binnen het metanarratief, in plaats van erbuiten geplaatst te worden. Het kattenvrouwtje is een mooi voorbeeld om dit verhaal mee te vertellen, maar er zijn er veel meer voorbeelden, omdat er ook op veel meer manieren mensen buiten het metanarratief geplaatst worden. Kunstenaar Kerry James Marshall maakt fantastische werken over zwarte cultuur in de VS, maar veel specifieker richt hij zich erop om de zwarte cultuur een andere status te geven: niet die van outsider, maar van een die erbij hoort. Hij doet dit door het dagelijks leven te schilderen, maar ook door grote canonieke kunstwerken opnieuw te schilderen, maar dan met zwarte mensen. Een voorbeeld dat voor Marshall als inspiratie diende is de Anatomische Les van Nicolaes Tulp van Rembrandt:

En met gepaste kritiek over schoonheidsidealen, schildert Marshall:

Juist kunst en popcultuur hebben de mogelijkheid dit soort verhalen te veranderen. Omdat zij worden gezien als waarheden en omdat ze de ruimte creëren voor discussie en daarmee voor inclusiviteit; dat je de discussie aangaat betekent immers al dat je toegeeft dat iemand erbij hoort en mee mag praten over het metanarratief. Jonell Logan legt hieronder aan de hand van het werk van Marshall uit waarom plekken voor kunst zo belangrijk zijn:

Dus?

Hoewel Marshall en iemand als Hannah Shaw en de cat lady pride beweging het geheel op andere wijze invullen zorgen ze allebei voor verandering van het verhaal en daarmee voor meer inclusiviteit. Je kunt dus mopperen over het nut kunst of van honderden blogs en internet memes, maar we doen er goed aan hun belang niet te onderschatten. En alleen al daarom zou ik willen zeggen: lang leve de kattenvrouwtjes, Kerry James Marshall en alle vormen van kunst en cultuur die het voor ons mogelijk maken om het metanarratief te herschrijven naar iets dat ons niet tot Ander verklaart, maar tot Ons.

Click to comment

Leave a Reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

VERS

We do not believe in the world empowering women.

We believe in women empowering the world!

Journalist, activist, game-changing artist, mind-body scientist, international solidarist?

Join the tribe

Copyright © 2020 Vileine

To Top